İBNÜ’l-FASÎH
(ابن الفصيح)
Ebû Tâlib Fahrüddîn Ahmed b. Alî b. Ahmed el-Hemedânî el-Kûfî (ö. 755/1354)
Hanefî fakihi.
680 (1281) yılında Kûfe’de doğdu. Afîfüddin İbnü’d-Devâlibî (İbnü’l-Harrât), Mizzî, Muhyiddin İbnü’s-Sabbâğ, Hüsâmeddin es-Siğnâkî ve İmâdüddin İbnü’t-Tabbâl’den ders aldı. Özellikle fıkıh, kıraat, Arap dili ve edebiyatı alanlarında yetişti. Bağdat’ta Meşhed-i Ebû Hanîfe’de ve Müstansıriyye Medresesi’nde ders verdi, Irak’ta adını duyurdu. 741’de (1340) Dımaşk’a gitti; Hatuniyye, Kassâin ve Reyhâniyye medreselerinde müderrislik yaptı. Dımaşk nâibi Tanboğa’dan saygı gördü. Ebü’l-Mehâzin el-Hüseynî 750 (1350) yılında birlikte hacca gittiklerini kaydeder. Ebû Hayyân el-Endelüsî Dımaşk’a geldiğinde onu öven bir kaside yazdı. Talebeleri arasında Hanefî fakihi İbn Vehbân ve kendisinin üvey oğlu Emînüddin İbnü’l-Âdemî bulunmaktadır. Hüseynî, Zehebî ve İbn Receb de ondan hadis dinlemişlerdir. İbnü’l-Fasîh 26 Şâban 755’te (15 Eylül 1354) Dımaşk’ta vefat etti.
Eserleri. 1. Müstaĥsenü’ŧ-ŧarâǿiķ fî nažmi Kenzi’d-deķāǿiķ (Nažmü’l-Kenz). Ebü’l-Berekât en-Nesefî’nin Hanefî fıkhına dair eserinin manzum hale getirilmiş şekli olup çeşitli yazmaları mevcuttur (Süleymaniye Ktp., Lâleli, nr. 1158; İÜ Ktp., AY, nr. 3410; Adana İl Halk Ktp., nr. 514). Eser, Nûreddin İbn Gānim el-Makdisî tarafından Evđaĥu’r-remz Ǿalâ Nažmi’l-Kenz adıyla şerhedilmiş olup bunun da muhtelif nüshaları günümüze ulaşmıştır (Süleymaniye Ktp., Fâtih, nr. 1746, Hekimoğlu Ali Paşa, nr. 357; Köprülü Ktp., Fâzıl Ahmed Paşa, nr. 598-601, 602-605). 2. Nažmü Menâri’l-envâr. Müellif bu eserinde de Ebü’l-Berekât en-Nesefî’nin fıkıh usulüne dair kitabını nazma çekmiştir (Süleymaniye Ktp., Çorlulu Ali Paşa, nr. 163; ayrıca bk. DMBİ, IV, 398). 3. Nažmü’s-Sirâciyye. Sirâceddin Muhammed b. Muhammed es-Secâvendî’nin el-Ferâǿiżü’s-Sirâciyye adlı eserinin manzum şeklidir (İbn Habîb el-Halebî, III, 183; İbn Tağrîberdî, el-Menhelü’ś-śâfî, I, 394; Brockelmann, GAL, II, 94). 4. Ĥallü’r-rumûz. Müellifin kırâat-i seb‘aya dair kaleme aldığı manzum bir eserdir (Süleymaniye Ktp., Lâleli, nr. 64; Brockelmann, GAL Suppl., II, 211). Kaynaklarda ayrıca Ebü’l-Kāsım Nâsırüddin Muhammed b. Yûsuf es-Semerkandî’nin
fıkha dair en-NâfiǾ adlı eserini nazma çevirdiği kaydedilmektedir.
BİBLİYOGRAFYA:
Ebü’l-Mehâsin el-Hüseynî, eź-Źeyl (Zehebî, el-Ǿİber içinde), IV, 165; Kureşî, el-Cevâhirü’l-muđıyye, I, 203-207; İbn Habîb el-Halebî, Teźkiretü’n-nebîh fî eyyâmi’l-Manśûr ve benîh (nşr. Muhammed Muhammed Emîn), Kahire 1986, III, 183-184; İbnü’l-Cezerî, Ġāyetü’n-Nihâye, I, 84; İbn Kādî Şühbe, Târîħ (nşr. Adnân Dervîş), Dımaşk 1977, I, 495; II, 412, 674; III, 65-66; İbn Hacer, ed-Dürerü’l-kâmine, I, 204-205; İbn Tağrîberdî, el-Menhelü’ś-śâfî, I, 393-395; a.mlf., en-Nücûmü’z-zâhire, X, 297-298; İbn Kutluboğa, Tâcü’t-terâcim (nşr. Muhammed Hayr Ramazan Yûsuf), Dımaşk 1413/1992, s. 117-119, neşredenin girişi, s. 33; Nuaymî, ed-Dâris fî târîħi’l-medâris (nşr. Ca‘fer el-Hasenî), Kahire 1988, I, 525-526; Temîmî, eŧ-Ŧabaķātü’s-seniyye, I, 396-398; Keşfü’ž-žunûn, II, 1248, 1516, 1825; Leknevî, el-Fevâǿidü’l-behiyye, s. 26, 113; Brockelmann, GAL, II, 94; Suppl., II, 86-87, 211, 252, 267; Nâcî Ma‘rûf, Târîħu Ǿulemâǿi’l-Müstanśıriyye, Kahire 1396/1976, I, 35, 44, 46, 250; II, 291, 297-298; Ahmet Özel, Hanefi Fıkıh Âlimleri, Ankara 1990, s. 72, 79, 124; Ebü’l-Fazl Bîrcendî, “İbn Faśîĥ”, DMBİ, IV, 398-399.
Ahmet Özel