İBNÜ’l-KĀSIH
(ابن القاصح)
Ebü’l-Bekā Nûrüddîn Alî b. Osmân b. Muhammed el-Uzrî (ö. 801/1399)
Kıraat âlimi.
3 Receb 716’da (21 Eylül 1316) Bağdat’ta doğdu. İbn Hacer isim zincirini Ali b. Muhammed b. Kāsıh olarak zikretmişse de Sehâvî’ye göre bu doğru değildir. İlk öğrenimini tamamladıktan sonra Mısır’a giden İbnü’l-Kāsıh, burada kıraat âlimi İsmâil b. Yûsuf el-Küftî’den arz yoluyla Şâtıbî’nin Ĥırzü’l-emânî adlı eserini okudu. Ayrıca İbnü’l-Cündî, Meydûmî, İbn Ebü’l-Havâfir gibi âlimlerin kıraat derslerine devam ederek aşere*yi tahsil etti ve icâzet aldı (Sehâvî, V, 260; İbnü’l-Cezerî, I, 555). Kıraat ilminde derinleştikten sonra bu konuda eserler telif ederek zamanın önde gelen âlimleri arasında yer aldı. Merdânî Camii’nde kıraat dersleri verdiği belirtilen İbnü’l-Kāsıh’tan İbnü’z-Zerâtîtî, Sehâvî’nin hocalarından Zeynüddin Rıdvân b. Muhammed el-Akabî ve Burhân es-Sâlihî gibi şahsiyetler istifade etti. Şâfiî mezhebine mensup olan İbnü’l-Kāsıh Zilhicce 801’de (Ağustos 1399) vefat etti.
Eserleri. 1. Sirâcü’l-ķāriǿi’l-mübtedî ve teźkârü’l-muķriǿi’l-müntehî. Şâtıbî’nin Ĥırzü’l-emânî adlı kasîde-i lâmiyyesinin şerhidir (Bulak 1293; Kahire 1304, 1401/1981). 2. Telħîśü’l-fevâǿid ve taķrîbü’l-mütebâǾid. Yine Şâtıbî’nin ǾAķīletü etrâbi’l-ķaśâǿid adlı kasîde-i râiyyesinin şerhi olup Abdülfettâh el-Kādî’nin tahkikiyle neşredilmiştir (Kahire 1368/1949). 3. Ķurretü’l-Ǿayn fi’l-fetĥ ve’l-imâle ve beyne’l-lafžayn (İstanbul 1285/1868). Çeşitli kütüphanelerde yazma nüshaları bulunan eserde konular yedi kıraatle sınırlı olarak sûrelerin tertibine göre ele alınmıştır. 4. Muśŧalaĥu’l-işârât fi’l-ķırâǿâti’s-ŝelâŝete Ǿaşere’l-merviyyeti Ǿani’ŝ-ŝiķāt. Ebû Ca‘fer el-Kārî, İbn Muhaysın, Hasan-ı Basrî, Ya‘kūb el-Hadramî, A‘meş ve Halef b. Hişâm’ın kıraatlerinin ele alındığı eserin Süleymaniye (Reşid Efendi, nr. 26/1; Fâtih, nr. 57/2, vr. 12b-91a) ve Hacı Selim Ağa (nr. 30) kütüphanelerinde nüshaları vardır (ayrıca bk. Brockelmann, GAL Suppl., II, 212). 5. Tuĥfetü’l-enâm fi’l-vaķfi Ǿale’l-hemze li-Ĥamza ve Hişâm (Süleymaniye Ktp., Dârülmesnevî, nr. 7, Beşir Ağa, nr. 1, Hacı Mahmud Efendi, nr. 350/4, vr. 107b-137a, Erzincan, nr. 153, vr. 98-124, Fâtih, nr. 59/2,
vr. 45b-93b, nr. 67/1, vr. 1b-20b, Çelebi Abdullah Efendi, nr. 13, vr. 25-101, Bağdatlı Vehbi Efendi, nr. 41, 52 varak; Hacı Selim Ağa Ktp., nr. 8, 52 varak; ayrıca bk. a.g.e., a.y.). 6. el-Ķaśîdetü’l-Ǿaleviyye fi’l-ķırâǿâti’s-sebǾ. Müellif hattıyla 801’de (1399) yazılmış bir nüshası Bursa Eski Yazma ve Basma Eserler Kütüphanesi’ndedir (Haraççıoğlu, nr. 743). 7. el-Emâlî şerĥu’l-Ķaśîdeti’l-Ǿaleviyye fi’l-ķırâǿâti’s-sebǾ. Müellif bu eserinden bir sonraki muhtasarının mukaddimesinde söz etmiştir. 8. Muħtaśarü’l-Emâlî fî şerĥi’l-Ķaśîdeti’l-Ǿaleviyye fi’l-ķırâǿâti’s-sebǾ. 796 (1394) tarihli müellif hattı nüshası Süleymaniye Kütüphanesi’nde kayıtlıdır (Erzincan, nr. 4). 9. Tuĥfetü’ŧ-ŧullâb fi’l-Ǿameli bi-rubǾi’l-usŧurlâb. Doksan bab olarak düzenlendiği belirtilmektedir (Keşfü’ž-žunûn, I, 369; Brockelmann, GAL, II, 214; Suppl., II, 212). 10. Hidâyetü’l-mübtedî fî maǾrifeti’l-evķāti bi-rubǾi’d-dâǿire elleźî Ǿaleyhi’l-muķanŧarât. Bir önceki eserin muhtasarıdır (Keşfü’ž-žunûn, II, 2041). 11. Dürretü’l-efkâr fî maǾrifeti evķāti’l-leyli ve’n-nehâr. 12. el-Menhelü’l-Ǿaźb. 13. İttifâķu’l-ķurrâǿ (son üç eserin yazma nüshaları bk. Brockelmann, GAL Suppl., II, 212). 14. Teźkiretü’l-aśĥâb fî taķdîri’l-iǾrâb.
BİBLİYOGRAFYA:
Sehâvî, eđ-Đavǿü’l-lâmiǾ, V, 260; İbnü’l-Cezerî, Ġāyetü’n-Nihâye, I, 555; İbn Hacer, İnbâǿü’l-ġumr, IV, 71-72; Süyûtî, Ĥüsnü’l-muĥâđara, I, 510; Keşfü’ž-žunûn, I, 369, 647, 738; II, 1159, 1163, 1325, 1341, 1711, 2041; Îżâĥu’l-meknûn, I, 243, 272; Hediyyetü’l-Ǿârifîn, I, 727; Serkîs, MuǾcem, I, 209; Brockelmann, GAL, II, 214; Suppl., II, 212; Ziriklî, el-AǾlâm, V, 127; Kehhâle, MuǾcemü’l-müǿellifîn, VII, 148.
Mehmet Ali Sarı