İBNÜ’l-LEBBÛDÎ
(ابن اللبّودي)
Ebû Zekeriyyâ Necmüddîn Yahyâ b. Muhammed b. Abdân b. Abdilvâhid el-Halebî ed-Dımaşkī et-Tabîb (ö. 670/1271 [?])
Çok yönlü âlim, şair ve devlet adamı.
607’de (1210-11) Halep’te doğdu. Küçük yaşta ailesiyle birlikte Dımaşk’a yerleşti. Burada İbn Ebû Usaybia’nın hocası hekim Mühezzebüddin ed-Dahvâr’dan tıp tahsil etti. Ardından felsefe, matematik ve astronomi gibi aklî ilimler alanında üstün başarı göstererek kendi bölgesinde üne kavuştu. Ayrıca yazdığı şiirlerle dikkat çekiyor, hatta şiirde Lebîd b. Rebîa ile, nesirde Abdülhamîd el-Kâtib’le ve belâgatta Sehbân’la aynı düzeyde sayılıyordu (İbn Ebû Usaybia, s. 663). Bu meziyetleri sebebiyle Humus Hükümdarı el-Melikü’l-Mansûr İbrâhim onu hizmetine aldı ve tabipliğinin yanında siyaset ve idarecilikteki yeteneğinden dolayı vezirliğe tayin etti. İbnü’l-Lebbûdî, 643’te (1245-46) el-Melikü’l-Mansûr’un ölümü üzerine Mısır’a el-Melikü’s-Sâlih Necmeddin Eyyûb’un yanına gitti ve bu emîrden büyük saygı görerek kısa bir müddet sonra ayda 3000 dirhem maaşla İskenderiye’de divan başkanlığına getirildi. Mısır’da iken 661 (1263) ve 664 (1266) yıllarında Filistin ve Dımaşk’a gidip geldiği, hayatının son dört yılını Dımaşk’ta divan başkanı olarak geçirdiği bilinmektedir (a.g.e., s. 664-666). Genelde kabul edilen ölüm tarihi 670’tir (1271); İbn Kesîr’in yazdığına göre Dımaşk’ta Hammâmülfelek civarında kendi vakfı olan Lebbûdiyye Medresesi’ne gömülmüştür (el-Bidâye, XIII, 262).
Eserleri. İbnü’l-Lebbûdî’nin yaşadığı XIII. yüzyıl, İslâm toplumunda ilim ve felsefe hareketlerinin genel olarak durakladığı dönemdir; o yıllarda bu alanlarda yapılan çalışmaların öncekilerin tekrarı mahiyetinde olduğu, büyük ölçüde orijinaliteden yoksun bulunduğu kabul edilir. Nitekim İbnü’l-Lebbûdî’ye ait yirmi iki eserin listesini veren İbn Ebû Usaybia bu eserlerin sekizinin önceki hekim, filozof ve matematikçilerin kitaplarının ihtisarından ibaret olduğunu söyler (ǾUyûnü’l-enbâǿ, s. 668). Bunlardan İbn Sînâ’nın el-İşârât ve’t-tenbîhât’ına yazdığı muhtasar (Süleymaniye Ktp., Ayasofya, nr. 2420), Fahreddin er-Râzî’nin Kitâbü’l-MeǾâlim’ine yazdığı şerh (Süleymaniye Ktp., Ayasofya, nr. 2321), ayrıca Muħtaśarü’l-Külliyât mine’l-Ķānûn li’bn Sînâ (Bibliothèque Nationale, nr. 2918, müellif hattı) ve Tedķīķu’l-mebâhiŝi’ŧ-ŧıbbiyye fî taĥķīķi’l-mesâǿili’l-ħilâfiyye Ǿalâ ŧarîķi mesâǿili ħilâfi’l-fuķahâǿ (Escurial Library, nr. 892) günümüze ulaşmıştır.
BİBLİYOGRAFYA:
İbn Ebû Usaybia, ǾUyûnü’l-enbâǿ, s. 663-668; İbn Kesîr, el-Bidâye, XIII, 262; Nuaymî, ed-Dâris fî târîħi’l-medâris (nşr. Ca‘fer el-Hasenî), Kahire 1988, II, 135-136; L. Leclerc, Histoire de la médicine arabe, Paris 1876 → Rabat 1980, I, 414; II, 160; De Slane, Catalogue des manuscrits arabes de la Bibliothèque Nationale, Paris 1883-95, s. 522; Suter, Die Mathematiker, s. 146; H. Derenbourg, Les manuscrits arabes de l’Escurial, Paris 1941, II, 108; Hediyyetü’l-Ǿârifîn, II, 524; Brockelmann, GAL, I, 598, 651; Kehhâle, MuǾcemü’l-müǿellifîn, XIV, 211; Kadrî Hâfız Tûkān, Türâŝü’l - ǾArabi’l - Ǿilmî fi’r - riyâżiyyât ve’l-felek, Nablus 1963, s. 354; Ziriklî, el-AǾlâm (Fethullah), VIII, 165; “İbn Lebbûdî”, DMBİ, IV, 537-538.
Cevat İzgi