İBNÜ’ş-ŞÂT
(ابن الشّاط)
Ebü’l-Kāsım Sirâcüddîn Kāsım b. Abdillâh b. Muhammed el-Ensârî el-İşbîlî
(ö. 723/1323)
Mâlikî fakihi.
11 Zilkade 643 (30 Mart 1246) tarihinde Sebte’de (Ceuta) doğdu. Aslen ensardan olup Endülüs’te Belensiye’ye (Valencia) yerleşen ataları daha sonra Fas’ın Sebte
şehrine göç etmişlerdir. Uzun boylu olduğu için “Şât” lakabıyla anılan dedesine nisbetle İbnü’ş-Şât diye tanındı. İbn Ebü’r-Rebî‘, Ebü’l-Abbas İbnü’l-Gammâz, Ebû Bekir İbn Fâris, Ebü’l-Kāsım İbnü’l-Berrâ ve Ebû Muhammed İbn Ebü’d-Dünyâ gibi âlimlerden ders ve icâzet aldı. Arap dili, fıkıh ve aklî ilimlerde temayüz etti. Özellikle hesap ve ferâiz sahalarında otorite oldu. Ebû Zekeriyyâ İbn Hüzeyl, İbn Cüzey, Şerîf el-Gırnâtî, Ebû Ali Hasan b. Yûsuf el-Hüseynî es-Sebtî, Ebü’l-Hasan İbnü’l-Ceyyâb, Ebü’l-Kāsım İbn Selmûn ve Ebû Bekir İbn Şibreyn’in de aralarında bulunduğu birçok talebe yetiştirdi. Devrin Nâsrî sultanlarından birine biat etmek üzere Gırnata’ya (Granada) giden Sebte temsilcilerinin arasında yer alan İbnü’ş-Şât orada kaldığı kısa süre zarfında da bazı dersler verdi. 723 (1323) yılının sonuna doğru Sebte’de vefat etti.
Eserleri. 1. İdrârü’ş-şurûķ Ǿalâ en-vâǾi’l-furûķ. Karâfî’nin kısaca el-Furûķ adıyla bilinen Envârü’l-burûķ fî envâǾi’l-furûķ’unun şerhidir. Bazı biyografi yazarlarının İbnü’ş-Şât’a nisbet ettiği Envârü’l-burûķ fî teǾaķķubi mesâǿili’l-ķavâǾid ve’l-furûķ adlı kitap da bu olmalıdır. Muhammed Ali b. Hüseyin el-Mekkî Tehźîbü’l-Furûķ’unda, el-Furûķ okunurken İbnü’ş-Şât’ın müellifle ihtilâfa düştüğü hususlardaki tenkitlerinin dikkate alınması gerektiğini söyler. Eserin iki ayrı baskısı yapılmıştır (I-IV, Tunus 1302, el-Furûķ ile birlikte; I-IV, Kahire 1344-1346, el-Furûķ ve Muhammed Ali b. Hüseyin el-Mekkî’nin Tehźîbü’l-Furûķ’u ile birlikte; Beyrut, ts. [Dârü’l-ma‘rife]). 2. Bernâmecü İbn Ebi’r-RebîǾ. İbnü’ş-Şât’ın hocası İbn Ebü’r-Rebî‘in on iki şeyhinin biyografisi ve okuyup icâzet aldığı çeşitli ilimlere dair otuz beş kitapla ilgili bilgileri ihtiva eder. İbnü’ş-Şât, eserin mukaddimesinde hocasını bir bernâmec hazırlama külfetinden kurtarmak için bu çalışmayı ondan aldığı bilgilere dayanarak kendisinin yaptığını belirtmektedir. İbn Ebü’r-Rebî‘in vefatından önce 25 Zilkade 683 (2 Şubat 1285) tarihinde tamamlanan eseri Abdülazîz el-Ehvânî yayımlamış ve Pedro Chalmeta Fransızca’ya çevirmiştir (bk. bibl.). Kaynaklarda Fehrese diye anılan eserin bu kitap veya bir sonraki eser olması muhtemeldir. 3. el-İşrâf Ǿalâ aǾle’ş-şeref fi’t-taǾrîf bi-ricâli (senedi)’l-Buħârî min ŧarîķi’ş-Şerîf Ebî ǾAlî b. Ebi’ş-Şeref. 690 (1291) yılında kaleme alınan bu kitap, yedi tabaka halinde düzenlenmiş olup Şerîf Ebû Ali İbn Ebü’ş-Şeref’ten Buhârî’ye kadar uzanan zincirde yer alan Endülüslü râvileri kaydetmektedir (Escurial Library, nr. 1732/2, 1785/2). 4. Ġunyetü’r-râǿiż fî Ǿilmi’l-ferâǿiż (Tuĥfetü’r-râǿiż fî Ǿilmi’l-ferâǿiż). Kalesâdî tarafından bir şerhi yapılan eserin günümüze ulaşıp ulaşmadığı bilinmemektedir. Müellifin ayrıca Taĥrîrü’l-cevâb fî tevfîri’ŝ-ŝevâb adlı bir eseri kaynaklarda zikredilmektedir.
BİBLİYOGRAFYA:
İbnü’ş-Şât, Naśśu Bernâmeci İbn Ebi’r-RebîǾ (nşr. Abdülazîz el-Ehvânî, MMMA [Kahire] içinde), I/2 (1375/1955), s. 252-271; a.e.: Le Barnāmağ d’Ibn Abīl-RabīǾ (trc. Pedro Chalmeta, Arabica içinde), XV, Leiden 1968, s. 183-208; İbnü’l-Hatîb, el-İĥâŧa, IV, 259-262; İbn Ferhûn, ed-Dîbâcü’l-müźheb, II, 152-153; İbnü’l-Kādî, Dürretü’l-ĥicâl, III, 270-271; Makkarî, Nefĥu’ŧ-ŧîb, II, 694; V, 232, 247, 468, 515; el-Ĥulelü’s-sündüsiyye, I, 656; Serkîs, MuǾcem, I, 132-133; H. Derenbourg, Les manuscrits arabes de l’Escurial, Paris 1928, III, 244-245, 282; Mahlûf, Şeceretü’n-nûr, I, 217; Brockelmann, GAL, II, 340; Suppl., II, 374; Lutfî Abdülbedî‘, Fihrisü’l-maħŧûŧâti’l-muśavvere: et-Târîħ, Kahire 1956, II, 46; Abdüsselâm b. Abdülkādir İbn Sûde, Delîlü müǿerriħi’l-Maġribi’l-aķśâ, Dârülbeyzâ 1965, II, 309; Abdullah Kennûn, en-Nübûġu’l-Maġribî fi’l-edebi’l-ǾArabî, Beyrut 1395/1975, I, 218; Hacvî, el-Fikrü’s-sâmî, II, 239; Abdülhay el-Kettânî, Fihrisü’l-fehâris, II, 1089-1090; Sâlihiyye, el-MuǾcemü’ş-şâmil, III, 343-344; Abdülazîz el-Ehvânî, “Kütübü Berâmici’l-Ǿulemâǿ fi’l-Endelüs”, MMMA (Kahire), I/1 (1374/1955), s. 112-113.
H. Mehmet Günay