İBNÜ’s-SEKEN
(ابن السكن)
Ebû Alî Saîd b. Osmân b. Saîd b. es-Seken el-Bağdâdî (ö. 353/964)
Hadis hâfızı.
294’te (907) Bağdat’ta doğdu. Ticaretle uğraştığından Bezzâz veya Bezzâr lakabıyla anılır. Mâverâünnehir, Basra, Kûfe, Dımaşk, Harran, Horasan, Nîşâbur, Vâsıt gibi merkezleri dolaşarak tahsil gördü ve Mısır’a yerleşti. Ebû Arûbe, Ebü’l-Kāsım el-Begavî, İbn Ebû Dâvûd, İbn Cevsâ, Tahâvî gibi muhaddislerden hadis dinledi. Horasan’da Buhârî’nin el-CâmiǾu’ś-śaĥîĥ’ini eserin râvilerinden olan Firebrî’den okuma imkânı buldu. Bu eserin Mısır’da ilk defa İbnü’s-Seken tarafından tanınıp yayıldığı ifade edilmektedir. 343’te (954) Mısır’daki evinde kendisinden el-CâmiǾu’ś-śaĥîĥ’in tamamını kıraat metoduyla alan Abdullah b. Muhammed el-Cühenî
ile Ebû Abdullah İbn Mende, Rabaî, İbn Müferric, Ebü’l-Kāsım İbnü’d-Debbâğ, Abdülganî el-Ezdî başta olmak üzere pek çok talebe ondan istifade etti. Ticaretle uğraştığından seyahatlerinde maddî sıkıntı çekmediği anlaşılan, hadis rivayeti yanında hadislerde görülebilecek gizli kusurlar ve râvilerle ilgili cerh ve ta‘dîl sahasında yetişkin bir âlim olduğu söylenen İbnü’s-Seken, Buhârî ve Müslim’in el-CâmiǾu’ś-śaĥîĥ’leri ile Ebû Dâvûd ve Nesâî’nin es-Sünen’lerini güvenilir bulduğu için tavsiye etmiş, bunların temel kitaplar olduğunu belirtmiştir. İbnü’s-Seken 15 Muharrem 353’te (2 Şubat 964) Mısır’da vefat etti.
Eserleri. 1. eś-Śaĥîĥü’l-münteķā (es-Sünenü’ś-śıĥâĥu’l-meǿŝûre Ǿan Resûlillâh). Ahkâm hadislerinin senedleri hazfedilerek fıkıh bablarına göre düzenlendiği hacimli bir eser olup Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi’nde bulunan (nr. 624, vr. 28b-29a) ve VIII. (XIV.) yüzyılda istinsah edildiği anlaşılan risâle de muhtemelen bu eserden bir parçadır. Hediyyetü’l-Ǿârifîn’de (I, 389) İbnü’s-Seken’in es-Sünen fi’l-ĥâdîŝ, eś-Śıĥâĥu’l-meǿŝûre Ǿani’n-nebî, eś-Śaĥîĥu’l-münteķā fi’l-ĥâdîŝ adlarını taşıyan üç ayrı eserinden bahsedilmekteyse de Kettânî’nin tesbitine göre bunlar aynı kitap için kullanılmış değişik isimlerden ibarettir. 2. el-Ĥurûf fi’ś-śaĥâbe. İbn Abdülber, Ebü’l-Kāsım İbnü’d-Debbâğ’ın İbnü’s-Seken’den dinlediği bu eserini ondan kıraat metoduyla aldığını söylemektedir. İbn Hacer el-Askalânî, el-İśâbe’nin mukaddimesinde İbnü’s-Seken’i sahâbe hakkında eser yazanlar arasında saymakta, ancak onun bu eserinden istifade edip etmediğine dair bilgi vermemektedir. Zehebî ise İbnü’s-Seken’in bu kitabının kendisine ulaşmamış olmasını, Mağrib ülkelerinin dışında yaygınlık kazanamaması ile açıklamaktadır (AǾlâmü’n-nübelâǿ, XVI, 117). 3. eđ-ĐuǾafâǿ ve’l-metrûkîn (İbn Hayr, s. 211).
BİBLİYOGRAFYA:
İbn Abdülber, el-İstîǾâb, I, 12; İbn Atıyye el-Endelüsî, Fihris (nşr. Muhammed Ebü’l-Ecfân - Muhammed ez-Zâhî), Beyrut 1983, s. 66-67; İbn Hayr, Fehrese, s. 95-211; Zehebî, AǾlâmü’n-nübelâǿ, XVI, 117-118; a.mlf., Teźkiretü’l-ĥuffâž, III, 937-938; a.mlf., Târîħu’l-İslâm: sene 351-380, s. 88-89; İbn Hacer, el-İśâbe, I, 3; Ebû Ca‘fer Ahmed b. Ali el-Belevî, Ŝebet (nşr. Abdullah el-Amrânî), Beyrut 1403/1983, s. 241; Keşfü’ž-žunûn, II, 1006, 1074, 1075; Hediyyetü’l-Ǿârifîn, I, 389; Kettânî, er-Risâletü’l-müsteŧrafe, s. 25-26; Sezgin, GAS (Ar.), I, 378-379; Bedrân, Tehźîbü Târîħi Dımaşķ, VI, 156; “İbn Seken”, DMBİ, III, 694-695; Ali Osman Koçkuzu, “Firebrî”, DİA, XIII, 132.
Selahattin Polat