İBNÜ’ş-ŞEMM‘

(ابن الشمّاع)

Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Muhammed eş-Şemmâ‘ el-Hintâtî (ö. 861/1457’den sonra)

Tunuslu tarihçi.

Hintâte kabilesine mensuptur. Babası Şemmâ‘ (mumcu) diye meşhur olduğundan İbnü’ş-Şemmâ‘ olarak anılmıştır. Babasıyla birlikte Hafsî Sultanı Ebû Fâris Abdülazîz’in (1394-1434) meclislerinde hazır bulundu. Sultan Ebû Amr Osman devrinde (1435-1488) bir ara kadılık yaptı. el-Edilletü’l-beyyine adlı eserini Sultan Ebû Amr Osman için 861’de (1457) telif eden İbnü’ş-Şemmâ‘ın hayatı hakkında başka bilgi yoktur. Tinbüktî ve İbn Ferhûn gibi çağdaş tarihçiler ondan bahsetmemişlerdir.

Eserleri. 1. el-Edilletü’l-beyyinetü’n-nûrâniyye fî mefâħiri’d-devleti’l-Ĥafśiyye. Müellif esas itibariyle İbn Haldûn’un el-Ǿİber’inden, Abdullah b. Ahmed et-Ticânî’nin er-Riĥle ve özellikle İbn Kunfüz’ün el-Fârisiyye fî mebâdiǿi’d-devleti’l-Ĥafśiyye adlı eserlerinden istifade etmiştir. Bununla birlikte kitapta orijinal bilgiler de bulunmaktadır. İbn Haldûn ve İbn Kunfüz’ün ayrıntılı biçimde anlattıkları olaylara kısaca temas eden İbnü’ş-Şemmâ‘ daha çok adı geçen Hafsî sultanının devrine ağırlık vermiştir. el-Edilletü’l-beyyine’de önce Mağrib’in faziletleri üzerinde durulmuş, Tunus ve Kābis şehirleriyle Hz. Peygamber’in İfrîkıye’ye gönderdiği ilk seriyyeden bahsedilmiş, ülü’l-emre itaat konusu ele alınmış ve sırasıyla her hükümdarın dönemi hakkında bilgi aktarılmıştır. İbn Ebû Dînâr, Tunus’un Türkler tarafından fethi konusunda önemli bilgiler ihtiva eden bu esere el-Müǿnis fî aħbâri İfrîķıyye ve Tûnis adıyla bir zeyil yazmıştır. Hüseyin b. Muhammed el-Versîlânî, İbnü’ş-Şemmâ‘ın adını zikretmeden eserden geniş iktibaslarda bulunduğu gibi Muhammed Bâcî el-Mes‘ûdî de el-Ħulâśatü’n-naķıyye adlı eserini yazarken el-Edille’yi başlıca kaynak olarak kullanmıştır. İbn Haldûn’un el-Ǿİber’inin bir zeyli niteliğinde olan eser ilk defa Osman el-Ke“âk tarafından neşredilmiş (Tunus 1936), daha sonra Tâhir b. Muhammed el-Ma‘mûrî el-Edille, kitabın üç nüshasından Tunus Abdeliyye Kütüphanesi’ndeki nüshayı (nr. 9954) esas almış, aynı kütüphanedeki diğer nüsha ile (nr. 4049) Bibliothèque Nationale nüshasını (Arapça yazmalar, nr. 4625) karşılaştırarak eseri yayımlamıştır (Tunus 1984). 2. [...] fî Ǿadedi’s-selef min eyyâmi’l-mülûki’l-Ĥafśiyyîn. el-Edille’nin bir özeti gibidir. Tam adı tesbit edilemeyen eser, iki nüshasına dayanılarak Hafsîler devrindeki siyasî, kültürel ve sosyal hayatla ilgili önemli notlar ilâve edilmek suretiyle Osman el-Ke“âk tarafından neşredilmiştir (Tunus 1355/1936).

BİBLİYOGRAFYA:

İbnü’ş-Şemmâ‘, el-Edilletü’l-beyyinetü’n-nûrâniyye fî mefâħiri’d-devleti’l-Ĥafśiyye (nşr. Tâhir b. Muhammed el-Ma‘mûrî), Tunus 1984, neşredenin girişi, s. 15-22; Brockelmann, GAL Suppl., II, 341-342; Ahmed Abdesselem, Les historiens tunisiens des XVIIe, XVIIIe et XIXe siècles, Tunis 1973, s. 157-158, 161-162, 167, 211, 312; Mahfûz, Terâcimü’l-müǿellifîn, III, 210; Robert Brunschvig, “Ibn aš-ŠammāǾ, historien ĥafśide”, Annales de l’Institut des études orientales, I, Alger 1934-35, s. 193-212.

Cevat İzgi