İDRÎSÎ, Abdurrahman b. Muhammed
(عبد الرحمن بن محمد الإدريسي)
Ebû Sa‘d Abdurrahmân b. Muhammed b. Muhammed el-İdrîsî el-Esterâbâdî (ö. 405/1015)
Hadis hâfızı, tarihçi.
325’ten (937) sonra muhtemelen Semerkant’ta doğdu. Büyük dedesi İdrîs b. Hasan’a nisbetle İdrîsî diye tanındı. Esterâbâdlı olan babası, Ebû Nuaym Muhammed b. Hasan b. Hammûye, Ebû Abdurrahman Abdullah b. es-Sirrî, Ebû Ali Muhammed b. Ahmed es-Savvâf ve Ebû Bekir eş-Şâfiî gibi âlimlere talebelik eden bir muhaddisti (Sehmî, s. 450). Esterâbâd’da Ebû Nuaym Muhammed b. Hasan b. Hammûye gibi muhaddislerden faydalanan İdrîsî hadis tahsili için Horasan ve Irak bölgelerini dolaştı. Nîşâbur’da Ebü’l-Abbas Esam, Cürcân’da İbn Adî ile İsmâilî, Bağdat’ta Dârekutnî’den çok sayıda hadis yazdı. Hicaz’a gittiğinde bu bölgenin âlimlerinden hadis rivayet etti. Döneminde Semerkant’ın en meşhur hadis hâfızı olan ve Bağdat’ta hadis rivayet eden İdrîsî’den Ebû Ali eş-Şâşî, Mâlînî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ali el-Habbâzî, Ebû Mes‘ûd Ahmed b. Muhammed el-Becelî, Ebü’l-Kāsım Ali b. Muhassin et-Tenûhî gibi âlimler rivayette bulundu. Hatîb el-Bağdâdî ve İbn Kesîr onun sika bir hadis hâfızı olduğunu belirtmektedir. Şehir tarihleri geleneğinin bir takipçisi olan İdrîsî, bu konudaki çalışmaları yanında hadisleri konularına göre bir araya getiren eserler de yazmıştır. İdrîsî’nin adı, künyesi ve vefat tarihi hakkında kaynaklarda bazı yanlışlıklar bulunmaktadır. İbnü’l-Esîr, onu 405 (1015) yılında vefat edenler arasında zikrederken adını yanlış olarak Ebû Saîd Abdullah b. Muhammed el-Esterâbî diye kaydetmiş, Ziriklî ile Kehhâle de verdikleri bilgiler aynı olmakla birlikte onu iki ayrı kişi olarak göstermiştir (bk. bibl.). 30 Zilhicce 405’te (21 Haziran 1015) Semerkant’ta vefat eden İdrîsî Çâkerdîze Kabristanı’na defnedildi.
Eserleri. 1. Târîħu Semerķand (el-Kemâl fî maǾrifeti’r-ricâl bi-Semerķand). Semerkant’ta yetişen şahsiyetlerin, özellikle Semerkantlı muhaddislerin ele alındığı bir eserdir. İdrîsî’nin bu çalışmasını Dârekutnî’ye sunduğu ve onun takdirini kazandığı belirtilmektedir. Semerkant tarihi yazan Müstağfirî ile el-Ķand fî źikri Ǿulemâǿi Semerķand adlı eserinde Necmeddin en-Nesefî’nin bu çalışmadan çokça faydalandığı anlaşılmaktadır. Hatîb el-Bağdâdî’nin Târîħu Baġdâd’da seksen yerde nakilde bulunduğu (Necmeddin en-Nesefî, s. 13), Sem‘ânî (Sehâvî, s. 247), Yâkūt (MuǾcemü’l-büldân, I, 289; II, 415) ve İbn Hacer el-Askalânî (Tehźîbü’t-Tehźîb, II, 68, 136) gibi âlimlerin iktibaslar yaptığı eserin günümüze ulaşıp ulaşmadığı bilinmemektedir. 2. Târîħu Esterâbâd. Esterâbâd’da yetişen âlimlere ve tanınmış şahsiyetlere dair bu çalışma sahasında ilk kaynak olup (Necmeddin en-Nesefî, s. 12) İbn Hacer el-Askalânî ondan faydalanmış (Tehźîbü’t-Tehźîb, XII, 411), Sehmî de (ö. 427/1036) esere bir tekmile yazmıştır (İbn Hacer, Lisânü’l-Mîzân, I, 346).
BİBLİYOGRAFYA:
Sehmî, Târîħu Cürcân (nşr. Muhammed Abdülmuîd Han), Beyrut 1407/1987, s. 260, 450; Hatîb, Târîħu Baġdâd, X, 302-303; Necmeddin en-Nesefî, el-Ķand fî źikri Ǿulemâǿi Semerķand, Riyad 1412/1991, s. 12-14, 240; Sem‘ânî, el-Ensâb, I, 160, 214, 265; Yâkūt, MuǾcemü’l-büldân, I, 289; II, 415; İbnü’l-Esîr, el-Kâmil, IX, 252; Zehebî, AǾlâmü’n-nübelâǿ, XVII, 226-227; a.mlf., Teźkiretü’l-ĥuffâž, III, 1062-1064; İbn Kesîr, el-Bidâye, XI, 354; İbn Hacer, Tehźîbü’t-Tehźîb, II, 68, 136; XII, 411; a.mlf., Lisânü’l-Mîzân, I, 346; Sehâvî, el-İǾlân bi’t-tevbîħ, s. 247, 265; Keşfü’ž-žunûn, I, 281, 296; İbnü’l-İmâd, Şeźerât, III, 175; Brockelmann, GAL Suppl., I, 210; Kehhâle, MuǾcemü’l-müǿellifîn, V, 188; VI, 140; Sezgin, GAS, I, 352; Ziriklî, el-AǾlâm (Fethullah), III, 225; IV, 121.
Ali Yardım