İSHAK PAŞA KÖPRÜSÜ
Bulgaristan’da Köstendil yakınında XV. yüzyılın ikinci yarısında yapılmış köprü.
Halk arasında Kadı Köprüsü (Kadın Köprüsü) olarak adlandırılan yapı, Köstendil-Dubniçe yolunun Struma akarsuyu üzerinden geçişini sağlamakta ve Köstendil’in dışında şehrin 15 km. kadar doğusunda bulunmaktadır. Bânisi Fâtih Sultan Mehmed ve II. Bayezid devri vezîriâ-zamlarından İnegöllü İshak Paşa’dır. Köprünün ortasında dikdörtgen bir çerçeve içine alınmış, üstünde bezemeli kemer biçiminde bir tepeliğe sahip, çok aşınmış orijinal Arapça üç satırlık bir kitâbe vardır. Köprünün 874 (1469-70) yılında İshak Paşa tarafından yaptırıldığını belirten kitâbenin bir kopyası da Köstendil Müzesi’ndedir. Bu köprü için uydurulan Kadın Köprüsü adının aslı, benzeri birçok eski yapı için anlatılmış bir halk efsanesinin farklı şekilde tekrarından ibarettir. Hakkında birkaç efsane bulunan yapı için anlatılan ikinci bir efsane ise sanki kitâbesinin tahrip edilmesi için kasıtlı olarak uydurulmuştur (Çulpan, s. 124). Ayrıca bir turist rehberinde bunlardan daha değişik bir efsaneden de söz edilmektedir (Veyrenc, s. 119).
İshak Paşa Köprüsü bütünüyle düzenli işlenmiş kesme taşlardan yapılan bir eserdir. J. Ivanov’a göre aynı yerde evvelce Roma dönemine ait bir köprünün kalıntılarına rastlanmıştır. Bu görüş, yapının bir akarsuyu geçen önemli bir karayolu üzerinde bulunması sebebiyle doğru olabilir. Fakat İshak Paşa Köprüsü mimarisinden açıkça görüldüğü gibi temelden itibaren bir Türk yapısıdır. Ekrem Hakkı Ayverdi tarafından verilen ölçülere göre 89,50 m. uzunluğunda semerdam biçiminde olan köprünün yanlardaki korkuluk kalınlıkları ile genişliği 6,49 metredir. Beş gözlü köprünün ortadaki büyük gözü 21,65 metrelik, yandakiler ise biri 14,75 m., diğeri 13,70 metrelik açıklıklara sahiptir. Gözlerin aralarında sel yaranlar (mahmuzlar) vardır. Bunların üstlerinde sivri kemerli bir çift küçük boşaltma (taşma) gözü mevcut olup yakın tarihlerde içlerinin doldurulmuş olduğu anlaşılmaktadır. İshak Paşa Köprüsü, 1972’de aslî mimarisini kalın taş korkulukları ile koruyor durumdaydı. Eskiden Bulgar Devleti tarafından bastırılan turist rehberlerinde adı dahi anılmazken daha sonra Batılı yazarların hazırladığı rehberlerde köprüye “Kadin Most” adıyla ve Türk devrinin en önemli eserlerinden biri olarak yer verilmiştir. Bunlarda yapımıyla ilgili değişik bazı söylenti ve efsaneler anlatıldıktan sonra mimarının Manuil adında bir kişi ( ! ) olduğu belirtilmektedir.
BİBLİYOGRAFYA:
C. Jireček, Das Fürstentum Bulgarien, Leipzig 1891, s. 96-98, 483-484; Mehmed Süreyya, Sicill-i Osmânî (nşr. Nuri Akbayar), İstanbul 1996, III, 806; M. Celâleddin, Bulgaristan Tetkik Seyahati, İstanbul 1932, s. 24, 26; Osman Nuri Peremeci, Tuna Boyu Tarihi, İstanbul 1942, s. 149-150; Gökbilgin, Edirne ve Paşa Livâsı, s. 429; Ch. Veyrenc, Bulgarie (Les guides nagel),
Genève-Paris-Münich 1966, s. 118-119; Ayverdi, Osmanlı Mi‘mârîsi IV, s. 806-807, rs. 1185-1186; a.mlf., Avrupa’da Osmanlı Mimârî Eserleri IV, s. 66-67, rs. 104-105; Cevdet Çulpan, Türk Taş Köprüleri, Ankara 1975, s. 123-125, rs. 71; J. Ivanov, “Kadın Köprüsü”, Bulletin de l’Institut archéologique bulgare, I, Sofia 1910, s. 197-201, rs. 100; Vehbi Tamer, “Fatih Devri Ricalinden İshak Paşa’nın Vakıfları ve Vakfiyeleri”, VD, IV (1958), s. 107-124.
Semavi Eyice