JACOB, Georg
(1862-1937)
Alman şarkiyatçısı ve Türkologu.
Königsberg’de (Kaliningrad) doğdu. Çeşitli Alman üniversitelerinde Doğu dilleri ve edebiyatları, ilâhiyat ve etnoloji öğrenimi gördü; Friedrich Spiegel (Erlangen), Heinrich Leberecht Fleischer ve Eduard Reuß, Theodor Nöldeke gibi şarkiyatçıların öğrencisi oldu. 1887’de Der nordisch-baltische Handel der Araber im Mittelalter adlı doktora teziyle öğrenimini tamamladı. Birkaç yıl Berlin Königlichen Bibliothek’te çalıştıktan sonra 1892’de Wilhelm Ahlwardt’ın yanında doçentlik sınavı verdi. Arkasından ramazan ayında İstanbul’a giderek Karagöz temsillerini seyretti ve Türkçe’nin ses bilimi üzerine gözlemlerde bulundu. Deutsche Morgenländische Gesellschaft’ın Halle’deki kütüphanesinde görev yaptıktan (1896-1901) sonra Erlangen Üniversitesi’ne profesör olarak tayin edildi. 1909 yılında Theodor Menzel’le birlikte çıktığı Türkiye seyahatinde, bir süreden beri ilgisini çeken Bektaşîlik ve özellikle İstanbul ve Batı Anadolu’daki Bektaşî tekkelerine dair çalışmalar yaptı. 1911’de ders vermek üzere Kiel Üniversitesi’ne davet edildi. I. Dünya Savaşı sırasında Türkiye’de hizmet gören Alman hemşireler ve bahriye askerleri için bazı Türkçe kitaplar ve Almanca-Türkçe yardımcı bir sözlük hazırladı (Deutsch-türkisches Aushilfe-Vokabular für Marine und Krankenschwestern, Hamburg 1916). Aynı zamanda Kiel’de bir lisede halka Türkçe dersleri verdi. O yıllarda Kiel Üniversitesi’nde Türkçe okutmanı olarak çalışan Fâikbeyzâde ile iş birliği yaptı. 1920-1921 yıllarında bu üniversitede rektörlük görevinde bulundu. Emekliye ayrıldıktan sonra da ölümüne kadar ilmî çalışmalarına devam ederek makale ve kitaplar neşretti.
Osmanlı, Arap, Güney ve Doğu Asya gölge oyunu ve kukla tiyatrosu ile Arap tarihi ve edebiyatı üzerine araştırmalar yapan Georg Jacob en çok Osmanlılar’ın diplomasi, tasavvuf ve halk edebiyatı gibi alanlarına ilgi duymuştur. Bu alandaki katkılarından dolayı Almanya’da Osmanistik’in kurucusu sayılabilir. Onun, XV. ciltten itibaren Rudolf Tschudi ve XXIV. ciltten itibaren Tschudi ve Theodor Menzel’le birlikte yayımladığı “Türkische Bibliothek” adlı kitap dizisi (Berlin 1914-1929), klasik ve son dönem Osmanlı edebiyatıyla halk edebiyatından önemli çeviriler ihtiva eden bir çalışmadır. 1930’da Paul Kahle ile beraber “Das orientalische Schattentheater” adlı serinin temelini atan ve Türkler’in İslâm sanatlarına katkılarını özellikle vurgulayan Jacob, eski Yunan ve Roma ile hümanizm ve Rönesans’ı sert bir dille tenkit etmiş, döneminin Alman üniversitelerinde revaçta olan eski Sâmî dil ve edebiyatlarına da çok ağır eleştiriler yönelterek İslâm kültürüyle uğraşmayı, kendi deyimiyle hipotetik “buzul çağı Sâmî dili” üzerine spekülasyonlarda bulunmaktan daha önemli saymıştır.
Eserleri. 1. Welche Handelsartikel bezogen die Araber des Mittelalters aus den nordisch-baltischen Ländern? (1886, 1891). Araplar’ın Kuzey Baltık ülkelerinden satın aldıkları ticarî mallar hakkındadır. 2. Der nordisch-baltische Handel der Araber im Mittelalter (Leipzig 1887). Yazar, doktora tezi olan bu eserinde Araplar’ın Ortaçağ’da Kuzey Baltık ülkeleriyle olan ticarî ilişkilerini incelemiştir. 3. Studien in arabischen Geographen (Berlin 1892). 4. Altarabisches Beduinenleben: nach den Quellen geschildert (Berlin 1897; Reprint 1967). 5. Sultan Solimans des Großen Divan (Berlin 1903). 6. Vorträge Türkischer Meddāhs (Berlin 1904). Eserde meddahların konuşmaları incelenmiştir. 7. Xoros kardasch. Ein orientalisches Märchen und Novellenbuch (Berlin 1906). 8. Beiträge zur Kenntnis des Derwischordens der Bektaschis (Berlin 1908). 9. Die Bektaschijje in ihrem Verhältnis zu verwandten Erscheinungen (München 1909). Bu eserde Bektaşîliğin benzeri hareketlerle ilişkisi ele alınmıştır. 10. Hilfsbuch für Vorlesungen über das Osmanisch-Türkische (1911, 1916). Yazar, Osmanlıca’yı öğretmek için hazırladığı bu eserde Türkçe’nin çeşitli lehçelerine de yer ayırmış, kıssa, şiir ve klasik metinlerden örnekler vermiştir. 11. Schanfara-Studien (München 1914-1915). Şenferâ’nın “Lâmiyyetü’l-Arab” adlı kasidesine dair bir inceleme ile kasidenin Almanca çevirisinden ibarettir. 12. Märchen und Traum mit besonderer Berücksichtigung des Orients (Hannover 1923, 1988). Eserde masal ve rüya konusu özellikle Doğu dünyası göz önünde bulundurularak ele alınmıştır. 13. Der Einfluß des Morgenlands auf das Abendland und vornehmlich während des Mittelalters (Hannover 1924). 14. Geschichte des Schattentheaters im morgenund Abendland (Hannover 1925). Gölge oyununun Doğu ve Batı’daki tarihiyle Karagöz oyununa dairdir. 15. Das chinesische Schattentheater, bearbeitet von G. J. und Hans Jensen (Stuttgart 1933). Georg Jacob’un bunların dışında birçok eseri (listesi için bk. Becker, s. 369-381; Bibliographie der Deutschsprachigen Arabistik, XV, 30-37) ve henüz basılmamış çalışmaları da bulunmaktadır.
BİBLİYOGRAFYA:
C. H. Becker, “Georg Jacob als Orientalist”, Festschrift Georg Jacob (ed. Th. Menzel), Leipzig 1932, s. 369-381 (1-8); E. Littmann, Ein Jahrhundert Orientalistik, Wiesbaden 1955, s. 96-109; a.mlf., “Georg Jacob”, ZDMG, XCI (1937), s. 486-500; J. Fück, Die arabischen studien in Europa, Leipzig 1955, s. 319-322; Anne Marie Schimmel, “Cüyûrc Yâkûb”, el-Müsteşriķūne’l-Almân (nşr. Selâhaddin el-Müneccid), Beyrut 1978, I, 125-130; E. Dammann,
“Erinnerungen an G. J. (1862-1937)”, Germano-Turcica: Zur Geschichte des Türkisch-Lernens in den deutschsprachigen Ländern (ed. K. Kreiser), Bamberg 1987, s. 113-118; Bibliographie der Deutschsprachigen Arabistik und Islamkunde (ed. Fuat Sezgin), Frankfurt 1992, XV, 30-37; K. Kreiser, Istanbul und das Osmanische Reich, İstanbul 1995, s. 243-256; a.mlf., “Georg Jacob (1862-1937) als Begründer der Bektaşī-Studien”, Turcica Revue d’Etudes Turques, XXI-XXIII, Paris 1991, s. 115-130; Sh. Inayatullah, “Georg Jacob (1862-1937)”, IC, XII (1938), s. 368-370; “Jacob, Karl Georg”, TA, XX, 491-492; “Jacob, Karl Georg”, TDEA, V, 50-51.
Klaus Kreıser