KĀDİRÎ, Muhammed b. Tayyib

(محمد بن الطيّب القادري)

Ebû Abdillâh Muhammed b. et-Tayyib b. Abdisselâm el-Hasenî el-Kādirî el-Fâsî (ö. 1187/1773)

Faslı tarihçi.

7 Rebîülevvel 1124 (14 Nisan 1712) tarihinde Fas’ta doğdu. Hayatı hakkında bilinenler, İltiķāŧü’d-dürer adlı eserinde verdiği bilgilere dayanmaktadır. Hz. Hasan ve Abdülkādir-i Geylânî soyundan olan Kādirî’nin ataları Moğol istilâsı sırasında (656/1258) Bağdat’tan ayrılarak Endülüs’e göç etmişler, Vâdîâş (Guadix) ve Gırnata’da (Granada) yerleşmişlerdir. Buranın da düşman eline geçmesi üzerine IX. (XV.) yüzyılın sonlarında Fas’a gitmişlerdir. Kādirî, Fas’ta Muhammed et-Tâvüdî b. Tâlib b. Sûde, Muhammed b. Hasan el-Masmûdî, Abdülmecîd b. Ali ez-Zebâdî, Ahmed b. Mübârek es-Sicilmâsî, Muhammed b. Abdüsselâm el-Bennânî gibi âlimlerden (hocaları için bk. İltiķāŧü’d-dürer, s. 449-476) öğrenimini tamamladıktan sonra buradaki Endülüs Camii’nde imamlık ve hatiplik yaptı. Bir taraftan da öğretimle ve eser yazmakla meşgul oldu. 25 Şâban 1187’de (11 Kasım 1773) Fas’ta vefat etti ve Bâbülfütûh’a defnedildi.

Eserleri. 1. Neşrü’l-meŝânî li-ehli’l-ķarni’l-ĥâdî Ǿaşer ve’ŝ-ŝânî. Kuzey Afrika’da 1000-1186 (1592-1772) yılları arasında vefat eden âlim, mutasavvıf, idareci, edip, şair vb. şahsiyetlerin biyografilerini ihtiva eder. Kuzey Afrika’daki dinî-ilmî müesseseler, siyasî olaylar hakkında da bilgi veren eser, bölgenin dinî-tasavvufî hayatına dair dikkate değer mâlûmat ihtiva etmektedir. Neşrü’l-meŝânî’nin küçük versiyonunun taş baskısı yapılmış (I-II, Fas 1310), büyük versiyonu da Muhammed Haccî ve Ahmed et-Tevfîk tarafından neşredilmiştir (I-IV, Rabat, 1397-1407/1977-1986). Bu neşir ayrıca MevsûǾatü’l-Ǿâlemi’l-Maġrib’in içinde de tekrarlanmıştır (III-VI, Beyrut 1417/1996). Eserdeki tarihî olayların derlendiği Bodleian Library’deki bir nüshayı Norman Cigar İngilizce notlarla birlikte yayımlanmıştır (Ĥavliyyâtü neşri’l-meŝânî / Nashr al-Mathānī: The Chronicles, Rabat 1978; London 1981). 2. İltiķāŧü’d-dürer ve müstefâdü’l-mevâǾiž ve’l-Ǿiber min aħbâri ve aǾyâni’l-miǿeti’l-ĥâdiye ve’ŝ-ŝâniye Ǿaşer. Neşrü’l-meŝânî’nin ihtisarı suretiyle, ayrıca farklı bazı bilgilerin ilâvesiyle kaleme alınan eserin Hâşim el-Alevî el-Kāsımî tarafından önce araştırma ve değerlendirme kısmı Muķaddimetü Kitâbi İltiķāŧi’d-dürer adıyla (Beyrut 1982), daha sonra da metni (Beyrut 1983) neşredilmiştir. 3. Lemĥatü’l-behceti’l-Ǿaliyye fî baǾżı ehli’n-nisbeti’ś-Śıķılliye (nşr. Umberto Rizzitano, Kahire 1956). 4. el-İklîl ve’t-tâc fî teźyîli Kifâyeti’l-muĥtâc. Ahmed Bâbâ et-Tinbüktî’nin eserinin zeylidir (Rabat, el-Hizânetü’l-melekiyye, nr. 1897, 3717).

Kādirî’nin diğer eserleri de şunlardır: ez-Zehrü’l-bâsim fî menâķıbi’ş-Şeyħ Sîdî Ķāsım (Rabat, el-Hizânetü’l-âmme, nr. 580, 1778, 2318); el-Kevkebü’d-dâvî fî ikmâli muǾtemedi’r-râvî (Rabat, el-Hizânetü’l-âmme, nr. 799); eś-Śavârimü’l-fetkiyye fî nühûri ehli’l-ķaśîdeti’l-ifkiyye (Rabat, el-Hizânetü’l-âmme, nr. 1230); Dürretü’l-meŧâlib fî nesebi Benî Ebî Ġālib (Rabat, el-Hizânetü’l-âmme, nr. 1234); TeǾâlîķ Ǿalâ baǾżi’n-naķt min Cemhereti’l-ensâb li’bn Ĥazm (Rabat, Hizânetü’l-melekiyye, nr. 5716). Kādirî’nin eserleri (müellifin verdiği bir liste için bk. a.g.e., s. 479-480), Selvetü’l-enfâs yazarı Muhammed b. Ca‘fer el-Kettânî başta olmak üzere Kuzey Afrika’nın din ve kültür hayatı üzerinde çalışan müelliflerin önemli kaynaklarından olmuştur.

BİBLİYOGRAFYA:

Kādirî, Neşrü’l-meŝânî, neşredenlerin girişi, I, 1-8; a.mlf., İltiķāŧü’d-dürer (nşr. Hâşim Alevî el-Kāsımî), Beyrut 1403/1983, s. 449-490; ayrıca bk. neşredenin girişi, s. 1-14; Hifnâvî, TaǾrîfü’l-ħalef bi-ricâli’s-selef, Beyrut 1402/1982, I, 202-203; Brockelmann, GAL Suppl., II, 687; Îżâĥu’l-meknûn, II, 648; Abdüsselâm b. Abdülkādir İbn Sûde, Delîlü müǿerriħi’l-Maġribi’l-aķśâ, Titvân 1950, s. 96, 602; Muhammed el-Menûnî, el-Meśâdirü’l-ǾArabiyye litârîħi’l-Maġrib, Dârülbeyzâ 1404/1983, I, 219-221, 222, 225, 229; G. Deverdun, “al-Ķādirī”, EI² (İng.), IV, 379; A. Knysh, “al-Qādirī, Muhammed Ibn al-Tayyib”, Encyclopedia of Arabic Literature, London 1998, II, 627.

Rıza Kurtuluş