KĀİM-BİEMRİLLÂH es-SA‘DÎ
(القائم بامر الله السعدي)
Ebû Abdillâh el-Kāim-Biemrillâh Mevlây Muhammed b. Muhammed b. Abdirrahmân es-Sa‘dî el-Hasenî el-Fâsî (ö. 923/1517)
Sa‘dîler hânedanının kurucusu ve ilk hükümdarı (1511-1517).
Muhtemelen Der‘a’da doğdu. Hz. Hasan’ın torunlarından en-Nefsüzzekiyye diye tanınan Muhammed b. Abdullah el-Mehdî’nin soyundandır. Ailesi VI. (XII.) yüzyılda Arabistan’daki Yenbu‘dan Kuzey Afrika’ya göç etmiş ve Tâgmedâret bölgesinde yer alan Der‘a vadisinde yerleşmişti. Muhammed ilk tahsiline Der‘a’da başladı. Kur’an, dinî ilimler ve tarih sahasında kendini yetiştirdi. Daha sonra Sûs’un en önemli dinî şahsiyetlerinden olan Cezûliyye tarikatı şeyhi Muhammed b. Mübârek el-Akāvî’ye intisap etti ve onun tarafından Portekizliler’e karşı cihad etmek üzere Sûs’a gönderildi (916/1510). Târûdânt yakınlarındaki Tîdsî köyünde kabile şeyhleri ve ileri gelenleriyle toplantılar yapan ve buradaki faaliyetleri sonunda etrafında kalabalık bir kitle toplamayı başaran Muhammed “el-Kāim-Biemrillâh” lakabını aldı. Bu kitleyi teşkilâtlandırarak büyük bir güce sahip oldu. Der‘a ve Sûs halkının desteğiyle Portekizliler’le mücadeleye başladı. Agādîr yakınlarında kazandığı zaferlerle şöhretini de yaygınlaştırdı ve 917’de (1511) Sa‘dîler hânedanının temellerini attı. Büyük oğlu Ebü’l-Abbas Ahmed el-A‘rec’i “Melikü Sûs” lakabıyla vali olarak tayin etti, iki yıl sonra da veliaht ilân etti. Hâha ve Şeyâzıme şeyhleri kendisinden yardım isteyince oğlu Muhamed eş-Şeyh’i Sûs’ta vekil bırakıp onların yardımına koştu ve Portekizliler’le iş birliği yapan Yahyâ b. Tâfût’u uzaklaştırarak Hâha’ya girdi (922/1516). 923 (1517) yılında Hâha’ya bağlı Efûgāl’de vefat eden Kāim-Biemrillâh, Şeyh Muhammed b. Süleyman el-Cezûlî’nin türbesine defnedildi. Naaşı daha sonra oğlu Ahmed el-A‘rec tarafından Cezûlî’nin cesediyle birlikte Merakeş’e nakledildi. Hâkimiyeti altındaki topraklar Ahmed el-A‘rec ile diğer oğlu Muhammed eş-Şeyh arasında taksim edildi.
BİBLİYOGRAFYA:
Selâvî, el-İstiķśâ, III, 2-7; V, 1-15; E. Lévi-Provençal, Les historiens des Chorfa, Paris 1922, s. 90 vd.; R. Le Tourneau, “La naissance du pouvoir saǾdien vue par l’historien al-Zayyānī”, Mélanges Louis Massignon, Damas 1957, III, 65-80; Abdülkerîm Küreyyim, el-Maġrib fî Ǿahdi’d-devleti’s-SaǾdiyye, Rabat 1398/1978, s. 33-50; Celâl Yahyâ, Târîħu’l-Maġribi’l-kebîr, Beyrut 1981, III, 31-38; İbrâhim Harekât, el-Maġrib Ǿabre’t-târîħ, Dârülbeyzâ 1405/1984, II, 239-245; Abdülfettâh Mukallid el-Ganîmî, MevsûǾatü târîħi’l-Maġribi’l-ǾArabî, Kahire 1414/1994, III/6, s. 113-121; A. Cour, “Sa’dîler”, İA, X, 41, 43-44; Chantal de la Véronne, “SaǾdids”, EI² (İng.), VIII, 723; Ahmed el-Bûzeydî, “et-Tâgmedâretî, Muĥammed b. ǾAbdurrahmân”, MaǾlemetü’l-Maġrib, Rabat 1415/1995, VII, 2154.
Sabri Hizmetli