KĀİMÎ
(قائمى)
(ö 1102/1691 [?])
Bosnalı mutasavvıf şair.
Asıl adı Hasan olup Kāimî Baba diye de bilinir. Kāimî mahlasını kırk gün boyunca ayakta halvet halinde kaldığı için almıştır. Hayatıyla ilgili bazı menkıbelerde mahlasının Slavca “ka’i mi” (bizim gibi) sözünden geldiği de belirtilmektedir. Avusturya ordusunun 1697’de Saraybosna’ya yaptığı saldırı sırasında çıkan yangında tarihî belgeler yok olduğundan hayatı hakkında fazla bilgi edinilemeyen şairin 1625-1635 yılları arasında Saraybosna’da doğduğu kabul edilmektedir. İlk öğreniminden sonra Sofya’ya giden Kāimî, Uziceli Şeyh Muslihuddin’den icâzet aldı; ardından İstanbul ve Konya’ya gitti. Daha sonra Saraybosna’ya dönerek Sinan Ağa Tekkesi’ne şeyh oldu. Kāimî bu Kādirî tekkesinin adı bilinen ilk şeyhidir. Aynı zamanda kendi evinde 1078’de (1667-68) kurduğu bir Halvetî tekkesinin de şeyhliğini yürüttü.
Birçok mahallî yazar ve menkıbe, Hasan Kāimî’den sevilen bir hatip ve 1093’te (1682) Saraybosna’da vuku bulan halk ayaklanmasının önderi olarak bahseder. Ancak onun bu isyana katıldığını doğrulayan bir belge yoktur. Kāimî, muhtemelen şehrin ulemâsı ile anlaşmazlığa düştüğünden İzvornik’e (Zvornik) sürgüne gönderildi ve orada vefat etti. Şeyhî ve Safâî’ye göre ölüm tarihi 1090’dır (1679). Fakat şiirlerinde tasvir ettiği tarihî olaylara göre vefat tarihinin 1690-1691 yılları olması gerekir ki çağdaş araştırmacılar da bu tarihi benimsemektedir. Kāimî’nin türbesi bölgedeki önemli ziyaret yerlerinden biriydi.
XVIII. yüzyılın Boşnak şairlerinden Mehmed Meylî ile XIX. yüzyılda yaşamış Şâkir Muîdîzâde, Kāimî hakkında gazeller yazmışlardır. Osman Aziz’in XIX. yüzyıla ait “Ago Šarić” adlı hikâyesiyle çağdaş Boşnak yazarlarından Derviş Susiç’in Kaimija adlı eserinin kahramanı olarak şairin ele alınması hâtırasının Bosna coğrafyasında canlı olduğunu göstermektedir.
Osmanlı Türkçesi ile yazdığı şiirlerinde döneminin siyasî olayları yanında vahdet-i vücûd nazariyesine de yer veren Kāimî’nin bazı beyitlerinde ilm-i cefr yoluyla gelecekten haber verdiğine inanılmıştır. Aruz ve hece vezniyle yazdığı Dîvân’ı Vâridât’tan daha çok şiir ihtiva eder. Klasik gazellere göre uzun olan ve tevhid temasını işleyen bu şiirlerin çoğu tekke şiirine yakındır ve genellikle Abdülkādir-i Geylânî için yazılmıştır. Vâridât diye adlandırılan ikinci divanı uzun kasidelerini ihtiva eder. Bundan dolayı nüshaları genellikle Kasidât-ı Kāimî adını taşır. Eserde kasideler dışında birkaç gazel, terkibibend, terciibend ve mesnevi de yer alır. Başta İstanbul ve Saraybosna olmak üzere Zagreb, Belgrad, Paris, Cambridge, Vatikan, Bakü, Bratislava, Tübingen, Upsala, Taşkent, Marburg ve Kahire’deki kütüphanelerde bu iki divana ait 100 civarında nüsha bulunmaktadır (Šamić, Dîvân de Ķā’imî, s. 37-45). Ayrıca Arap harfleriyle Boşnakça olarak biri Girit’in fethi için, diğeri tütün aleyhine olmak üzere iki uzun manzumesi vardır (a.g.e., s. 50-75). Jasna Šamić, Kāimî’nin hayatı ve şiiri üzerine hazırladığı doktora tezinde (bk. bibl.), Fransızca tercümeleriyle birlikte çeşitli şiirlerine yer vermiştir.
BİBLİYOGRAFYA:
Safâî, Tezkire, İÜ Ktp., TY, nr. 3215, vr. 259; Şeyhî, Vekāyiu’l-fuzalâ, İÜ Ktp., TY, nr. 81, s. 650; Sicill-i Osmânî, II, 140; S. Kemura - V. Ćorović, “Kaimija”, Serbokroatische Dichtungen Bosnischer Moslims, Sarajevo 1912, s. 11-16, 18-19; Mehmed Handήić, Knjizevni Rad Bosansko-Hercegovačkih Muslimana, Sarajevo 1934, s. 89-91; Enverî Kadić, Târîh-i Enverî, Orijentalni Institut, fond spécial, Sarajevo, IV, 234; VII, 262; XIX, 326; XX, 165; TYDK, II, 450-459; D. Sušić, “Kaimija”, Pobune, Sarajevo 1966, s. 61-112; M. Hadήijahić, Hasan Kaimija i njegove turbe na Kuli kod Zvornika (ed. Asim Hadÿić de Kula), Zvornik 1966; H. Šabanović, “Kaimi-baba, šejh Hasan”, Knjizevnost Muslimana BiH na Orijentalnim Jezicima, Sarajevo 1973, s. 353-357; Mehmed Mujezinović, Islamska Epigrafika Bosne i Hercegovine, Sarajevo 1977, II, 128-131; Safvetbeg Bašagić, Bo•njaci i Hercegovci u Islamskoj Knjizevnosti, Sarajevo 1912, s. 98-100; Jasna Šamić, Dîvân de Ķā’imî vie et oeuvre d’un poète bosniaque du XVIIe siècle, Paris 1986, s. 23-45, 50-75; a.mlf., “Kā‘imî Baba et l’insurrection de 1682-83 À Sarajevo: Approche historiographique”, IIIrd Congress on the Social and Economic History of Turkey Princeton University (24-26 August 1983), İstanbul 1990, s. 269-274; Fehim Nametak, Pregled Knjizevnog Stvaranja Bosansko-Hercegovačkih Muslimana na Turskom Jeziku, Sarajevo 1989, s. 119-124; a.mlf., “XVII yy. Bosna Divan Şairi-Hasan Kaimi”, Çevren, III/7, Priština 1975, s. 42-47; T. Djordjević, “Kaim Baba”, Godišnjak Nikole [upica, XXXIX, Beograd 1933, s. 109-118; H. Dizdar, “Pjesnik Hasan Kaimija, vodja pobunjenih seljaka i zanatlija u 17. v.”, Glasnik VIS, II (1951), s. 138-147; Mustafa İsen - Miryana Teodosiyeviç, “Kâimî Hasan Efendi”, TDEA, V, 108.
Jasna Šamıć