KANDEHÂRÎ, Habîbullah

(حبيب الله قندهاري)

Habîbullāh b. Feyzillâh Ahundzâde b. Mollâ Bâber Kandehârî (1798-1849)

Hindistanlı âlim ve mutasavvıf.

Kandehar’da doğdu. Burada bulunan âlimlerden özellikle Mevlevî Ahmed Kandehârî’den öğrenim gördü. Ardından İran ve Arap ülkelerine seyahat ederek bilgisini geliştirdi. Kandehar’a döndükten sonra Nakşibendî tarikatı şeyhlerinden Fakīrullah Şikârpûrî’ye intisap ederek hayatını öğretim ve eser yazmakla geçirdi. Çevresinde Üstâdıkül ve Muhakkık Kandehârî gibi unvanlarla şöhret buldu. Kandehârî, Ahmed Şehîd ve İsmâil Şehîd’in tarîkat-ı Muhammediyye diye bilinen cihad hareketine ilgi duydu ve Sihler’e karşı cihad hareketi başlatmak üzere 1826 yılında İsmâil Şehîd ile birlikte Kâbil’e gitti. Ayrıca Horasan, Buhara ve Hindistan çevresindeki âlimlerle ilişki kurdu ve onlar arasında itibar kazandı. Bundan dolayı eserleri buralarda ve özellikle Hindistan’da geniş ölçüde yayıldı. Bu arada çok sayıda öğrenci yetiştirdi. Pencap’taki ilmî çevrelerde ünlü olan Mevlânâ Ahmed Gaznevî, Kandehârî’nin talebelerindendir. Habîbullah Kandehârî 1265 yılı Ramazanında (Ağustos 1849) vefat etti ve Kandehar’da defnedildi.

Eserleri. Kandehârî’nin İslâmî ilimler, tarih, felsefe ve matematik gibi konularda Arapça, Farsça ve Peştu dilinde tesbit edilebilen kırk kadar eseri vardır. Naķdü’s-siķāt fî tezyîfi’l-mevżûǾât ve Kitâbü’ş-Şevâriķ hadisle, ǾAdemü tekfîri ehli’l-ķıble kelâmla, Muġtenimü’l-ĥuśûl fî Ǿilmi’l-uśûl usul-i fıkıhla ilgilidir. Kitâb-ı Vaĥdetü’l-vücûd ve vaĥdetü’ş-şühûd, Risâle-i Tefekkür, Risâle-i Śabr ve Şükr, Risâle-i Âfât ve Aķsâm-ı Ġurûr, Ħuŧab ve MevâǾiž tasavvuf ve ahlâk konusunda Farsça yazılmış eserleridir. Müellif, Harîrî’nin el-Maķāmât’ını da Tercüme-i Maķāmât-ı Ĥarîrî adıyla Farsça’ya çevirmiştir. Ayrıca Risâle-i Tevârîħ-i Vefeyât-ı Ricâl-i MaǾrûf-i İslâm ile 1252 (1836) yılına kadar İslâm halife ve hükümdarlarından bahseden Ebcedü’t-tevârîħ adlı eserleri bulunmaktadır. Tenķīĥu Tehâfüti’l-felâsife, Lisânü’l-mîzân ve Kitâbü Ħulâśati’l-Mîzân felsefe ve mantığa, Münteħabu Taĥrîr-i Öklîdis, Tercüme-i Taĥrîr-i Öklîdis, Riyâżü’l-mühendisîn, Risâle-i Taĥķīķ-i Semt-i Ķıble ise geometriye dairdir (eserlerinin bir listesi ve yazma nüshaları için bk. UDMİ, VII, 889-890).

BİBLİYOGRAFYA:

Brockelmann, GAL Suppl., II, 601, 607; Abdülhay Habîbî, Târîħ-i Afġānistân, Tahran 1367, s. 788; a.mlf., “Ĥabîbullah Ķandehârî”, UDMİ, VII, 888-890.

Mustafa Öz