KANDEHLEVÎ, Muhammed Zekeriyyâ

(محمد زكريا كاندهلوي)

(1898-1982)

Cemâat-i Teblîğ’in ileri gelenlerinden, Hindistanlı âlim.

11 Ramazan 1315’te (3 Şubat 1898) Hindistan’ın Utar Pradeş eyaletine bağlı Muzaffernagar şehrinin Kandehle (Kândehle) kasabasında doğdu. Babası Muhammed Yahyâ ilim ve tasavvufla ilgilenen bir aileye mensup olup Diyûbend Medresesi’nin kurucularından Reşîd Ahmed Gengûhî’nin talebelerindendir. Kandehlevî, ilk öğrenimini iki yaşında iken babasıyla birlikte gittiği Gengûh’ta tamamladı. Kur’an’ı ezberledikten sonra babasından ve Cemâat-i Teblîğ’in kurucusu olan amcası Muhammed İlyas’tan Arapça, Farsça ve Urduca bazı temel kitapları okudu. 1910’da Mezâhirü’l-ulûm Medresesi’ne hoca tayin edilen babasıyla Sehârenpûr’a giderek öğrenimini orada tamamladı. 1914-1915’te babasından Mişkâtü’l-Meśâbîĥ, Şerĥu MeǾâni’l-âŝâr ile İbn Mâce dışındaki Kütüb-i Sitte’yi okudu ve ertesi yıl hacca gitti. Halîl Ahmed Sehârenpûrî’den Śaĥîĥ-i Buħârî, Śaĥîĥ-i Müslim ve Tirmizî’nin el-CâmiǾu’ś-śaĥîĥ’i ile el-Muvaŧŧaǿın Şeybânî rivayetini okudu. Babasının vefatından (1916) sonra Mezâhirü’l-ulûm Medresesi’nde ders vermeye başladı. Ebû Dâvûd’un es-Sünen’ine dair Beźlü’l-mechûd adıyla geniş bir şerh yazmayı düşünen hocası Halîl Ahmed Sehârenpûrî’nin isteği üzerine onunla birlikte on yıl sürecek bir çalışmaya başladı. 1925’te hocasıyla beraber Medine’ye gidince çalışmalarına orada devam etti. 1927’de Sehârenpûr’a döndü ve Mezâhirü’l-ulûm Medresesi’nde müdür yardımcısı, 1954’te müdür oldu. Gözlerinden rahatsızlanıncaya kadar kırk yıldan fazla bir süre (1927-1968) Śaĥîĥ-i Buħârî ile Ebû Dâvûd’un es-Sünen’ini okuttu ve bundan dolayı “şeyhü’l-hadîs” unvanıyla anıldı (Muhammed Âşık İlâhî el-Bernî, s. 118-119).

Kandehlevî ilk tasavvufî terbiyeyi babasından aldı. 1925’te hocası Halîl Ahmed Sehârenpûrî’den Kādiriyye, Çiştiyye, Sühreverdiyye ve Nakşibendiyye tarikatlarında icâzet aldı; tedrîs ve telif faaliyetleri yanında irşad çalışmalarına başladı. Cemâat-i Teblîğ’i kuran amcası Muhammed İlyâs Kandehlevî’nin oğlu ve bu cemaatin lideri, kendisinin de öğrencisi ve damadı olan Muhammed Yûsuf Kandehlevî’nin en büyük destekçisi oldu. Cemâat-i Teblîğ’in yayılması için çeşitli toplantılar düzenledi, seyahatler yaptı. 1972’de Medine’ye yerleşti ve tebliğ çalışmalarını oradan yürüttü. Kandehlevî 25 Mayıs 1982’de Medine’de vefat etti ve Cennetü’l-bakī‘da defnedildi.

Eserleri. Çoğu basılmamış 100’den fazla eseri olduğu kaydedilen Kandehlevî’nin başlıca çalışmaları şunlardır: 1. Evcezü’l-mesâlik ilâ Muvaŧŧaǿi Mâlik. Kandehlevî, el-Muvaŧŧaǿın en geniş şerhlerinden biri sayılan bu eserini bazı aralıklarla otuz yılda kaleme almıştır. Mukaddimede hadis ilmi ve tedvini, hadis tarihi, İmam Mâlik, el-Muvaŧŧaǿ ve nüshalarıyla şerhleri hakkında bilgi verdikten sonra müellif kısaca kendi hayatını, hocalarını ve isnadlarını zikretmiş, şerhte takip ettiği metot ve kaynakları hakkında açıklamalarda bulunmuş, hadis kitaplarında kullanılan terimler ve hadis usulüyle ilgili bazı meseleler üzerinde durmuştur. Kandehlevî, çalışmasını Muhammed b. Abdülbâkī ez-Zürkānî’nin el-Muvaŧŧaǿ şerhiyle Sehârenpûrî’nin Beźlü’l-mechûd’u üzerine bina etmiştir. Râviler hakkında da bilgi veren müellif hadislerin fıkhî hükümlerini dört mezhebe göre açıklamış, Mâlikî mezhebi kaynakları yanında Hanefîler’in delillerini de belirtmeye çalışmıştır. Eser ilk olarak altı cilt halinde Hindistan’da yayımlanmış, on beş cilt halindeki ikinci neşrinin ilk üç cildi Kahire’de, diğer ciltleri Beyrut’ta basılmıştır (1974). 2. Ħaśâǿil-i Nebevî Şerĥ-i Şemâǿil-i Tirmiźî. Tirmizî’nin Şemâǿilü’n-nebî adlı eserinin Urduca tercümesi ve şerhi olup Hindistan ve Pakistan’da çeşitli baskıları yapılmıştır. 3. el-Ebvâb ve’t-terâcim. Śaĥîĥ-i Buħârî’nin bab başlıkları ile hadisler arasındaki münasebeti tesbit etmek için kaleme alınmıştır (Muhammed Âşık İlâhî el-Bernî, s. 120). 4. Taķrîr-i Buħârî-i Şerîf. Śaĥîĥ-i Buħârî derslerindeki Urduca takrirlerini ihtiva eden eserin I. cildi yayımlanmıştır. 5. Cüzǿü esbâbı iħtilâfi’l-eǿimme (baskı yeri yok 1927). 6. Ĥaccetü’l-vedâǾ ve cüzǿü Ǿumrâti’n-nebî (śallallāhu Ǿaleyhi ve sellem). Bu konulardaki rivayetleri ve bunlarla ilgili fıkhî hükümleri ihtiva etmektedir (nşr. Ahmed ez-Za’bî, Beyrut 1418/1997). 7. Esbâbü saǾâdeti’l-müslimîn ve şaķāǿihim fî đavǿi’l-Kitâb ve’s-Sünne. Eser Harun Ünal tarafından bazı ilâvelerle birlikte Türkçe’ye çevrilmiştir (Kitap ve Sünnete Göre Mutluluğun Kazanılması, İstanbul 1984). 8. Târîħ-i Mežâhir. Sehârenpûr’daki Mezâhirü’l-ulûm Medresesi’nin elli yıllık tarihine ait Urduca bir eserdir (Sehârenpûr 1972). 9. Târîħ-i Meşâyiħ-i Çiştiyye. Yine Urduca olan eserde Çiştî şeyhi Halîl Ahmed Sehârenpûrî’den itibaren Çiştiyye tarikatı mensuplarının biyografisi verilmektedir. 10. Yâd-ı Eyyâm. Müellifin kendi hayatına dair olan eserin iki cildi basılmıştır. 11. Kütüb-i Feżâǿil per İşkâlât or unki Cevâbât. Faziletli amellere teşvik amacıyla Cemâat-i Teblîğ’in yayımladığı çeşitli eserlerde yer alan hadislerin bir kısmının mevzû olduğu iddiasına (Halid Zaferullah Daudi, s. 243-245) cevap vermek üzere yazılmış bir risâledir (baskı yeri ve tarihi yok). 12. Dehli ki Teblîġī CemâǾat per çend ǾUmûmî İǾtirâżât or unki Mufaśśal Cevâbât. Delhi’de Cemâat-i Teblîğ’e yöneltilen eleştirilere verilen cevapları ihtiva etmektedir (Karaçi, ts. [Educational Press]). 13. Fitne-i Mevdûdiyyet. Kandehlevî, Mevdûdî’nin bazı görüşlerini bu kitapçıkta tenkit etmiştir (Lahor, ts. [Mektebetü’l-Kāsım]). 14. Vücûbü iǾfâǿi’l-liĥye (nşr. Ferîd Emîn el-Hindâvî, Beyrut 1408/1988).

Müellifin faziletli amellere teşvik amacıyla 1929-1964 yılları arasında Urduca kaleme aldığı, Cemâat-i Teblîğ’in tebliğ programları çerçevesinde Teblîġī Nisâb adıyla bir araya getirilip birçok defa yayımlanan ve çeşitli dillere tercüme edilen eserlerden Ĥikâyât-ı Śaĥâbe, Feżâǿil-i Teblîġ, Feżâǿil-i Ķurǿân, Feżâǿil-i Ramażân, Feżâǿil-i Śalât ve Feżâǿil-i Źikr, Yusuf Karaca tarafından Ashâb-ı Kirâmdan Örneklerle Müslüman Şahsiyeti adıyla Türkçe’ye tercüme edilmiştir (İstanbul 1997). Ayrıca bunlardan Feżâǿil-i Źikr’i Hayri Demirci Zikrin Faziletleri adıyla Türkçe’ye çevirmiştir (İstanbul, ts. [Gülistan Neşriyat]). Kandehlevî’nin yine bu seriden Feżâǿil-i Ĥac, Feżâǿil-i Śadaķāt, Feżâǿil-i Dürûd-i Şerîf gibi risâleleri de vardır.

Kandehlevî, Reşîd Ahmed Gengûhî’nin hadis derslerinde babasının iki yıl boyunca tuttuğu notları yayımlamak istemiş, bunlardan Sünen-i Tirmiźî’ye ait olan takrirler üzerinde 1932-1934 yıllarında çalışarak oluşturduğu eseri kendi hâşiye ve ta‘likleriyle birlikte el-Kevkebü’d-dürrî Ǿalâ CâmiǾi’t-Tirmiźî adıyla neşretmiştir (I-IV, Karaçi 1987). 1956-1968 yıllarında Gengûhî’nin Śaĥîĥ-i Buħârî takrirleri üzerinde durarak bunları da LâmiǾu’d-derârî Ǿalâ CâmiǾi’l-Buħârî ismiyle yayımlamıştır (I-X, Mekke 1975).

Müellif, Muhammed Yûsuf Kandehlevî’nin Emâni’l-aħbâr fî Şerĥi MeǾâni’l-âŝâr


adlı eserinin basılamayan III ve IV. ciltlerinin el yazısıyla çoğaltılmasını sağlamıştır (1974). Ayrıca Reşîd Ahmed Gengûhî’nin hadis takrirleri serisinin Śaĥîĥ-i Müslim ile ilgili kısmı kendi gözetiminde damadı Muhammed Âkil Sehârenpûrî’nin ta‘likleriyle el-Ĥallü’l-müfhim li-Śaĥîĥ-i Müslim (I-II, Karaçi, ts. [Mektebetü’ş-Şeyh]) ve Sünen-i Nesâǿî takrirlerinin I. cildi el-Feyżü’s-semâǾî Ǿalâ Süneni’n-Nesâǿî (Sehârenpûr 1985) adıyla neşredilmiştir.

BİBLİYOGRAFYA:

Muhammed Zekeriyyâ Kandehlevî, Evcezü’l-mesâlik ilâ Muvaŧŧaǿi Mâlik, Mültan, ts. (İdâre-i Te’lîfât-ı Eşrefiyye), I, 56-59, 82-83; XV, 384; ayrıca bk. Muhammed Yûsuf el-Bennûrî’nin girişi, I, 9-10; Ebü’l-Hasan en-Nedvî’nin girişi, I, 16-21; Reşîd Ahmed Gengûhî, el-Kevkebü’d-dürrî Ǿalâ CâmiǾi’t-Tirmiźî, Karaçi 1987, Muhammed Zekeriyyâ Kandehlevî’nin girişi, I, 15-18; Muhammed Âkil Sehârenpûrî’nin girişi, I, 45-48; a.mlf., el-Ĥallü’l-müfhim li-Śaĥîĥ-i Müslim, Karaçi, ts. (Mektebetü’ş-şeyh), Muhammed Âkil Sehârenpûrî’nin girişi, s. e-v; Muhammed Yûsuf Kandehlevî, Emâni’l-aħbâr fî Şerĥi MeǾâni’l-âŝâr, Mültan, ts. (İdâre-i Te’lîfât-ı Eşrefiyye), Muhammed Zekeriyyâ Kandehlevî’nin notu, IV, 334; Kārî Füyûzurrahmân, Meşâhîr-i ǾUlemâ-i Diyûbend, Lahor 1976, I, 498-503; Muhammed Âşık İlâhî el-Bernî, el-ǾAnâķīdü’l-ġāliye mine’l-esânîdi’l-Ǿâliye, Karaçi 1408/1988, s. 47-50, 101, 116-120; Mehmet Özşenel, Pakistan’da Hadis Çalışmaları (yüksek lisans tezi, 1992), MÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, s. 82-83; “Muhammad Zakariya Kandahlawi Saharanpuri”, Dictionnaire biographique des savants et grandes figures du monde musulman périphérique du XIXe siècle à nos jours (ed. M. Gaborieau v.dğr.), Paris 1992, I, 20; Halid Zaferullah Daudi, Pakistan ve Hindistan’da Şah Velîyullah ed-Dehlevî’den Günümüze Kadar Hadis Çalışmaları, İstanbul 1995, s. 242-246; Muhammed Yûsuf Mütâlâ, Mevlânâ Muĥammed Zekeriyyâ Muhâcir Medenî, Bury, ts. (Dârü’l-ulûmi’l-Arabiyyeti’l-İslâmiyye), I-III; Muhammed Ekber Şâh Buhârî, Ekâbîr-i ǾUlemâ-i Diyûbend, Lahor, ts. (İdâre-i İslâmiyyât), s. 265-266; Mahmûd Saîd b. Muhammed Memdûh eş-Şâfiî, Teşnîfü’l-esmâǿ bi-şüyûħi’l-icâze ve’s-semâǾ, Kahire, ts. (Dârü’ş-şebâb), s. 223-226.

Mehmet Özşenel