KARABEG, Ali Rıza
(1872-1944)
Boşnakça ilk Kur’an tercümesini yapan âlim.
Hersek vilâyetinin (Hercegovina) merkezi Mostar’da doğdu. Mustafa Sıdkı Karabeg’in oğludur. İlk ve orta öğrenimini Mostar’da yaptıktan sonra Mehmed Paşa ve Karagöz Bey medreselerine devam etti. Aynı zamanda Karagöz Bey Medresesi’nde başmüderris olan babasının derslerine girdi. Ardından İstanbul’a gitti ve tahsilini burada sürdürdü. İstanbul’dan dönünce çok kısa bir süre için Mostar Lisesi’nde din dersi hocalığı yaptı. Bu görevden ayrıldıktan sonra bir daha devlet memurluğu almadı. Vefatına kadar Mostar camilerinde vaaz verdi. 21 Ocak 1944’te Mostar’da vefat etti.
Bosna aydınlarının İslâmî ilimlerde ve irşad sahasında başarılı olanlarından biri sayılan, Bosna-Hersek’in Avusturya-Macaristan Krallığı himayesine verildiği bir dönemde yetişen, bu arada babasının Mostar halkı tarafından öldürülmesi hadisesine şahit olan Karabeg kendisini dinî alandaki çalışmalara vermiştir. 1900 yılının başlarında neşredilen, Bosna-Hersek’teki müslüman halkın edebiyatına yönelik Behar dergisinin önemli müelliflerinden biri olan Karabeg, el-Hidaje dergisi yazarları içinde de görülür. Eserleri arasında, tesettür hakkında yazdığı Rasprava o Hidzabu (Mostar 1928) ve İslâm tarihiyle ilgili Kratki zivotopis Muhameda a.s. sa Socijalnog Stanovista’nın (Mostar 1929) yanı sıra onun adını Bosna-Hersek ilim çevrelerinde duyuran çalışması Prijevod Kur’ana adlı Boşnakça ilk Kur’an tercümesidir (Mostar 1937). Eser bazı çevreler tarafından takdirle karşılanırken el-Hidaje etrafında toplanan bir kısım ulemâ Kur’an tercümesinin câiz olmadığı görüşünü ileri sürerek buna karşı çıkmıştır. Tercüme daha sonra birkaç defa daha yayımlanmış ve son baskısı Enes Kariç’in yazdığı bir önsözle birlikte Hırvatistan’da gerçekleştirilmiştir (nşr. IP August Cesarec, Zagreb 1991).
BİBLİYOGRAFYA:
Hivzija Hasandedić, Mustafa Sidki ef. Karabeg, Mostarski Muftija od 1857. do 1878 Godine i Okupacija Mostara (nşr. Glavni Odbor el-Hidaje u Sarajevu), Sarajevo 1944, tür.yer.; a.mlf., “Merhum Hadήi Ali Riza Karabeg”, Glasnik IVZ, sy. 2-3, Sarajevo 1944, s. 57-58; Hazim Šabanović, Knjizevnost Muslimana BiH na Orijentalnim Jezicima, Sarajevo 1973, s. 587; Safvetbeg Bašagić, Znameniti Hrvati, Bošnjaci i Hercegovci u Turskoj Carevini (Bošnjaci i Hercegovci u Islamskoj Knjizevnosti içinde), Sarajevo 1986, s. 403; İsmet Binark - Halit Eren, World Bibliography of Translations of the Meanings of the Holy Qur’ân. Printed Translations 1515-1980, İstanbul 1406/1986, s. 396-397; Hasan Kaleši, “Kur’an-Remek Delo Arapske Knjiήevnosti”, Izraz, sy. 2, Sarajevo 1967, s. 183-203; Mehmed Handήić, “Prevod Kur’ana od Hadήi Ali Riza Karabega”, el-Hidaje, sy. II/11-12, Sarajevo 1937-38, s. 141-142; Muhamed Pašić, “Moje Mišljenje o Prevodu Kur’ana od g. H. Ali Riza ef. Karabega”, a.e., II/11-12, Sarajevo 1937-38, s. 173.
Esad Durakovıć