KASTALLÂNÎ, Muhammed b. Ahmed
(محمد بن أحمد القسطلّاني)
Ebû Bekr Kutbüddîn Muhammed b. Ahmed b. Alî el-Kastallânî (ö. 686/1287)
Hadis hâfızı, fakih ve mutasavvıf.
27 Zilhicce 614’te (27 Mart 1218) Kahire’de doğdu. İbnü’l-Kastallânî diye de tanınmaktadır. Ailesi aslen, Kastilya olarak da adlandırılan Cerîd bölgesinin Tûzer (Tevzer) şehrindendir. Kastallânî beş yaşlarında iken ailesiyle birlikte Mekke’ye gitti. Burada başta babası olmak üzere Ebü’l-Feth el-Husrî, Ebü’l-Hasan İbnü’l-Bennâ, elinden tasavvuf hırkasını giydiği ve ǾAvârifü’l-maǾârif’ini okuyarak icâzet aldığı Şehâbeddin es-Sühreverdî gibi hocalardan istifade etti. Bu sırada Kütüb-i Sitte’nin çoğunu babasından, kalan kısmını da başka hocalardan dinledi. Mekke’de uzun süre ikamet eden Kastallânî, 630 (1233) yılından itibaren Mescid-i Harâm civarındaki Dârüzübeyde Medresesi’nde babasının huzurunda ders okutmaya, ayrıca Şâfiî mezhebine göre fetva vermeye başladı. 649’da (1251-52) seyahate çıkarak Bağdat, Kûfe, Şam, Halep, Harran, Kudüs ve Medine’yi ziyaret etti. Daha sonra Yemen’e gitti ve orada ilgiyle karşılandı. Kahire’deki Kâmiliyye Dârülhadisi’nin şeyhi olan kardeşi Ebü’l-Hasan Ali’nin vefatı üzerine buranın yöneticiliğini üstlenmesi için yapılan daveti kabul ederek memleketine döndü ve ömrünün sonuna kadar bu görevde kaldı. Abdülmü’min b. Halef ed-Dimyâtî, İbn Seyyidünnâs, Kutbüddin el-Halebî, Bedreddin İbn Cemâa ve Yûsuf b. Abdurrahman el-Mizzî onun talebelerinden bazılarıdır. Kastallânî 28 Muharrem 686’da (15 Mart 1287) Kahire’de vefat etti ve Karâfetüssuğrâ Kabristanı’na defnedildi.
Eserleri. 1. Medârikü’l-merâm fî mesâliki’ś-śıyâm. Ramazan ayının fazileti, bu ay içinde yapılması tavsiye edilen ameller, orucun önemi, hikmetleri ve fıkhî hükümlerine dair olan eseri Rıdvân Muhammed Rıdvân neşretmiştir (Kahire 1930, 1987). 2. Merâśıdü’ś-śılât fî maķāśıdi’ś-śalât. Çeşitli namazların fazilet dereceleriyle namaz esnasında okunan duaların ve yapılan hareketlerin mâna ve hikmeti üzerinde durulan eser Rıdvân Muhammed Rıdvân (Kahire 1931) ve Muhammed Sıddîk el-Minşâvî (Kahire 1995) tarafından yayımlanmıştır. 3. Tekrîmü’l-maǾîşe fî taĥrîmi’l-ĥaşîşe. Özellikle bazı mutasavvıflar arasında haşhaş kullanımının yaygınlık kazanması üzerine bunun haram olduğunu göstermek amacıyla kaleme alınmıştır (Dârü’l-kütübi’l-Mısriyye, Fıkhü’l-mezâhib, nr. 50). Eseri Abdülbâsıt el-Malatî ed-Dürrü’l-vesîm adıyla şerhetmiştir. 4. Tetmîmü’t-Tekrîm. Bir önceki eserin zeyli olup Yâsîn el-Hatîb tarafından yayımlanmıştır (Mekke 1411). Indalecio Lozano, Kastallânî’nin hayatını, haşhaşın o dönemdeki kullanımını ve meselenin fıkhî yönünü incelediği makalesinde bu son iki eserin özetini vermiştir (bk. bibl.). 5. Kelimâtü Ebî ǾAbdillâh el-Ķuşeyrî ve ġayrih fi’t-taśavvuf (Süleymaniye Ktp., Ayasofya, nr. 4798). 6. el-Edviyetü’ş-şâfiye fi’l-edǾiyeti’l-kâfiye (Hacı Selim Ağa Ktp., nr. 559). 7. Kitâb fi’ś-śûfiyye. Hallâc-ı Mansûr’dan (ö. 309/922) Afîfüddin et-Tilimsânî’ye (ö. 690/1291) kadar gelen mutasavvıfların biyografilerini içeren bir eserdir. 8. Lisânü’l-beyân Ǿan iǾtiķādi’l-cinân. Müellif, akaid konularını işlediği bu eserini el-Muħtaśar adıyla özetlemiştir. 9. Cümelü’l-îcâz fi’l-iǾcâz bi-nâri’l-Ĥicâz. Hicaz bölgesinde meydana gelen volkanik patlama sonucunda görülen ateşle Medine’de çıkan yangınların, özellikle de bunlardan Mescid-i Nebevî’ye kadar uzanan birinin anlatıldığı bir eserdir. 10. ǾUrvetü’t-tevŝîķ fi’n-nâr ve’l-ĥarîķ. Bir önceki kitapta kısaca ele alınan olayların daha geniş biçimde açıklandığı bu eser, Semhûdî’nin el-Vefâǿ bimâ yecibü li-ĥażreti’l-Muśŧafâ adlı kitabının önemli kaynaklarından biridir.
BİBLİYOGRAFYA:
Muhammed b. Ahmed el-Kastallânî, Medârikü’l-merâm fî mesâliki’ś-śıyâm (nşr. Rıdvân Muhammed Rıdvân), Kahire, ts. (Mektebetü’s-sekāfeti’d-dîniyye), s. 3-5, 119; İbn Rüşeyd, Milǿü’l-Ǿaybe bimâ cümiǾa bi-ŧûli’l-ġaybe (nşr. M. Habîb İbnü’l-Hoca), Tunus 1402/1981, III, 415-430; V, Beyrut 1408/1988, s. 314-318; Birzâlî, Meşyeħatü ķāđi’l-kuđât Bedreddin İbn CemâǾa (nşr. Muvaffak b. Abdullah b. Abdülkādir), Beyrut 1408/1988, II, 473-478; Fâsî, el-Ǿİķdü’ŝ-ŝemîn, I, 321-330; Takıyyüddin İbn Fehd, Laĥžü’l-elĥâž (Źeylü Teźkireti’l-ĥuffâž li’ź-Źehebî içinde, nşr. M. Zâhid Kevserî ), Dımaşk 1347, s. 76-81; Keşfü’ž-žunûn, s. 62, 470; II, 1133, 1641; Îżâĥu’l-meknûn, I, 226; II, 707; Şâkir Mustafa, et-Târîħu’l-ǾArabî ve’l-müǿerriħûn, Beyrut 1993, s. 401-402; M. Habîb el-Hîle, et-Târîħ ve’l-müǿerriħûn bi-Mekke, Mekke 1994, s. 51-52; Cl. Gilliot, “Textes arabes anciens édités en Egypte au cours des années 1987 à 1990”, MIDEO, XX (1991), s. 449; a.mlf., “Textes arabes anciens édités en Egypte au cours des années 1994 à 1996”, a.e., XXIII (1997), s. 389; I. Lozano, “Qutb al-Dın al-Qastallanı y sus dos epistolas sobre el hachis”, al-Qantara, XVIII/1, Madrid 1997, s. 103-120; Abdülkerim Özaydın, “Abdülbâsıt el-Malatî”, DİA, I, 201.
Abdülkadir Şenel