KONEVÎ, Cemâleddin

(جمال الدين القنوي)

Ebü’l-Mehâsin (Ebü’s-Senâ) Cemâlüddîn Mahmûd b. Sirâciddîn Ahmed b. Mes‘ûd el-Konevî ed-Dımaşkī (ö. 770/1369)

Hanefî fakihi.

Çağdaşı tarihçilerden İbn Habîb el-Halebî 692 (1293) yılında doğduğunu zikrederken İbn Râfi‘ doğumu için 694 (1295) tarihinin kaydedildiğini belirtir. Babasının lakabından dolayı İbnü’s-Sirâc olarak da tanınmıştır. Babasından ve devrin diğer âlimlerinden ders aldı. Fıkhın yanı sıra usul, hadis ve kelâmda da bilgi sahibi olup zamanında Hanefî ulemâsının önde gelenlerindendi. 759 (1358) ve 766 (1365) yıllarında Dımaşk’ta Hanefî kādılkudâtlığı, Emeviyye Camii, Reyhâniyye ve Hâtuniyye medreselerinde müderrislik görevinde bulundu. İbn Habîb ve İbn Râfi‘in bildirdiğine göre Dımaşk’ta 770 yılı Zilhicce ayının son gününde (4 Ağustos 1369) vefat etti ve şehrin doğu kesiminde bulunan Sûfiyye Kabristanı’na defnedildi. Yine çağdaşlarından Kureşî’nin ölüm tarihi olarak ay belirtmeden 771 yılını zikretmesi bir günlük farkı ifade etmekte, Leknevî’nin verdiği 777 (1375) ve Ali el-Kārî’den naklettiği 781 (1379) tarihlerinin yanlış olduğu anlaşılmaktadır.

Eserleri. 1. el-Ġunye fi’l-fetâvâ. Kādîhan ve Zahîrüddin el-Buhârî gibi âlimlerin fetvalarına yer verilen eserde sıkça ortaya çıkan meseleler derlenmiştir (Süleymaniye Ktp., Lâleli, nr. 1255 [II. cilt, müellif hattı]; Damad İbrâhim Paşa, nr. 699; Beyazıt Devlet Ktp., Veliyyüddin Efendi, nr. 1464, 1465; Millet Ktp., Feyzullah Efendi, nr. 1036, 1037). 2. el-Münteħab min vaķfeyi’l-Hilâl ve’l-Ħaśśâf. Hilâlürre’y diye bilinen Hilâl b. Yahyâ ve Hassâf’ın Aĥkâmü’l-vaķf adlı eserlerinin cem‘ ve ihtisar edilmiş şeklidir (Süleymaniye Ktp., Şehid Ali Paşa, nr. 2762 [müellif hattı], Bağdatlı Vehbi Efendi, nr. 2003; Beyazıt Devlet Ktp., Veliyyüddin Efendi, nr. 1344). 3. el-İǾcâz fi’l-iǾtirâż Ǿale’l-edilleti’ş-şerǾiyye. Bir girişle beş bölümden meydana gelen eserde kitap, sünnet, icmâ, kıyas ve aklî delillerle istidlâl şekli ve bunlara karşı nasıl itiraz edileceği konusu ele alınmıştır (Süleymaniye Ktp., Esad Efendi, nr. 3613; Şehid Ali Paşa, nr. 2762 [müellif hattı]; bu eserle üstteki eserin müellif hattı nüshaları mürekkebin bozulmasından dolayı okunamaz durumdadır). 4. el-Buġye (Buġyetü’l-ķunye). Zâhidî’nin fıkha dair Ķunyetü’l-münye adlı eserinin muhtasarıdır (Beyazıt Devlet Ktp., Veliyyüddin Efendi, nr. 1415; Millet Ktp., Feyzullah Efendi, nr. 1037). 5. Ħulâśatü’n-Nihâye fî fevâǿidi’l-Hidâye. Hüsâmeddin es-Sığnâkî’nin el-Hidâye üzerine yazdığı en-Nihâye adlı şerhin muhtasarıdır (Süleymaniye Ktp., Fâtih, nr. 1622). 6. el-Ķalâǿid fî şerĥi’l-ǾAķāǿid (Süleymaniye Ktp., Şehid Ali Paşa, nr. 1697; Lâleli, nr. 2321; Esad Efendi, nr. 1236). Tahâvî’nin ǾAķāǿid’inin şerhidir. 7. el-MuǾtemed fî eĥâdîŝi’l-Müsned. Ebû Hanîfe’nin Abdullah b. Muhammed el-Hârisî tarafından derlenen el-Müsned’inin muhtasarıdır (Köprülü Ktp., Fâzıl Ahmed Paşa, nr. 419). Bu eserini de el-Müstened adıyla şerhetmiştir (Keşfü’ž-žunûn, II, 1732). 8. Muķaddime (Risâle) fî refǾi’l-yedeyn fi’ś-śalât (Köprülü Ktp., Fâzıl Ahmed Paşa, nr. 1606; Süleymaniye Ktp., Yenicami, nr. 1186; Beyazıt Devlet Ktp., Veliyyüddin Efendi, nr. 1344). Rükû tekbiri sırasında el kaldırmanın namazı bozacağı ve bu sebeple Şâfiî bir imama Hanefîler’in uyamayacağını ileri süren çağdaşı Hanefî âlimi İtkānî’ye reddiyedir (Dâvûdî, II, 311). İtkānî’yi bu görüşünden dolayı tenkit eden Leknevî, Konevî’nin risâlesinden övgüyle söz eder (el-Fevâǿidü’l-behiyye, s. 50, 207). 9. Münteħab mine’l-Fetâva’l-kübrâ (Diyanet İşleri Başkanlığı Ktp., nr. 554). Sadrüşşehîd’in eserinin bazı ilâvelerle yapılan muhtasarıdır.

Bunlardan başka Konevî’nin kaynaklarda adı geçen eserlerinden bazıları da şunlardır: Müşriķu’l-envâr fî müşkili’l-âŝâr, et-Tefrîd fî Şerĥi’t-Tecrîd li’l-Ķudûrî, Tehźîbü Aĥkâmi’l-Ķurǿân, el-Münhî (el-Müntehî) fî Şerĥi’l-Muġnî li’l-Ħabbâzî,


ez-Zübde fî şerĥi’l-ǾUmde (Ebü’l-Berekât en-Nesefî’nin ǾUmdetü’l-Ǿaķāǿid’inin şerhi).

BİBLİYOGRAFYA:

İbn Râfi‘, el-Vefeyât (nşr. Sâlih Mehdî Abbas - Beşşâr Avvâd Ma‘rûf), Beyrut 1402/1982, II, 348-349; Kureşî, el-Cevâhirü’l-muđıyye, III, 435-436; İbn Habîb el-Halebî, Teźkiretü’n-nebîh fî eyyâmi’l-Manśûr ve benîh (nşr. Muhammed Muhammed Emîn), Kahire 1986, III, 336; İbnü’l-Irâkī, eź-Źeyl Ǿale’l-Ǿİber (nşr. Sâlih Mehdî Abbas), Beyrut 1409/1989, I, 286-287; III, 587; İbn Kādî Şühbe, Târîħ (nşr. Adnân Dervîş), Dımaşk 1994, III, 133, 260-261, 358-359; İbn Hacer, ed-Dürerü’l-kâmine, IV, 322-323; İbn Nâsırüddin, er-Reddü’l-vâfir (nşr. Züheyr eş-Şâvîş), Beyrut 1400/1980, s. 209; İbn Kutluboğa, Tâcü’t-terâcim fî ŧabaķāti’l-Ĥanefiyye, Bağdad 1962, s. 70-71; Nuaymî, ed-Dâris fî târîħi’l-medâris (nşr. Ca‘fer el-Hasenî), Kahire 1988, I, 624; Dâvûdî, Ŧabaķātü’l-müfessirîn, II, 310-311; Keşfü’ž-žunûn, I, 346; II, 1143, 1148, 1168, 1229, 1357, 1692, 1732, 1749, 2032; Leknevî, el-Fevâǿidü’l-behiyye, s. 50, 207; Brockelmann, GAL, II, 97; Suppl., II, 90.

Kâmil Yaşaroğlu