KRAMERS, Johannes Heindrik
(1891-1951)
The Encyclopaedia of Islam’ın editörlerinden Hollandalı şarkiyatçı.
Rotterdam’da zengin bir ailenin çocuğu olarak doğdu. 1909’da meşhur Erasmus Gymnasiumu’nu bitirdi. Arkasından Leiden Üniversitesi Hukuk Fakültesi’ne girdi; burada şarkiyatçı Snouck Hurgronje’un tesiriyle İslâm araştırmalarına yöneldi. Hukuk Fakültesi’ni, okuduğu alanların ikisini de ilgilendiren, Türkiye’de Hollandalılar’a uygulanan ceza hukuku konusunda hazırladığı De strafrechtsspraak over de Nederlanders in Turkijë adlı doktora teziyle bitirdi. Aynı yıl içinde Hollanda konsolosluğuna tercüman olarak İstanbul’a gitti. Türkiye’de kaldığı altı yıl boyunca Doğu dünyasını tanıma imkânı buldu; burada birçok dost edindi ve Türkçe’sini ilerletti.
1922’de Leiden Üniversitesi’nde Farsça ve Türkçe okutmanlığına tayin edildi; aynı yıl, Osmanlılar’da tarih yazıcılığı konusunu işleyen Over de geschiedschrijving bij de Osmaanshe Turken başlıklı çalışmasıyla doçent oldu. Akademik kariyere girmesini takip eden üç yıl içerisinde Türk dili ve tarihiyle Avesta ve İran tarihi üzerine birçok makale yayımladı. Lozan barış görüşmelerine ve 1925’te Milletler Cemiyeti’nin Musul bölgesinde incelemeler yapmak üzere kurduğu komisyona üye seçildi. Bu siyasî görevi sırasında Türk tezine olumlu yaklaşmadığı için Türkiye’de kendisiyle bağlantılı çevreler ve dostları tarafından eleştirildi.
Kramers’in ilgisi zamanla Arabist Palache ve van Arendonk’la birlikte yaptıkları ilmî çalışmalar sebebiyle Arabiyat’a doğru kaydı. 1939’da Arapça profesörü
oldu ve Wensinck’in aynı yıl ölümü üzerine Leiden Üniversitesi Arapça ve İslâmî Kurumlar Kürsüsü başkanlığına getirildi. II. Dünya Savaşı’ndaki Alman işgali sırasında üniversite kapatıldığında öğrencileriyle yaptığı çalışmalarını gizlice sürdüren Kramers, 1945 Eylülünde Hollanda’nın kurtuluşundan sonra kürsü başkanlığının yanı sıra üniversite senatosu üyeliği de yaptı. Ayrıca Amsterdam Üniversitesi’nde Palache’nin yerine semitistik dersleri vermeye başladı. 1946’da Kraliyet Bilimler Akademisi üyeliğine seçildi.
Kramers genelde Arapça ve İslâmoloji’nin yanı sıra Farsça, Türkçe ve bazan Habeşçe, Ermenice dersleri verdiği, hatta çivi yazılı Elamca ve Persçe kitâbeler üzerine yayınlar yaptığı halde çalışma alanını sadece dil bilimiyle sınırlı tutmamıştı. En çok ilgi duyduğu konuların başında İslâmiyet geliyordu; en büyük eseri de ölümünden sonra yayımlanan ve Hollanda’da gerçekleştirilmiş ilk Kur’an tercümesi olan De Koran’dı (Amsterdam 1956). Hayatı boyunca kitaptan çok makale ve tebliğ yazan Kramers ansiklopedicilikle de yakından ilgilenmiş, başlıca Hollanda ansiklopedilerine çeşitli maddeler yazdığı gibi The Encyclopaedia of Islam’a en fazla katkıda bulunan ilim adamları arasında yer almıştır. Onun bu ansiklopedinin ilk edisyonuna (EI1) yazdığı madde sayısı 148’dir. Ayrıca bu edisyonun 1937’de Arent Jean Wensinck tarafından başlatılan Almanca özet çalışmasını onun ölümü üzerine tamamlamış (Handwörterbuch des Islam, Leiden 1941), arkasından da Alexander Roskeen Gibb ile İngilizce özetini hazırlamıştır (Shorter Encyclopaedia of Islam, Leiden 1953). Ansiklopedinin yeni edisyonunda ise (EI2) ilk cildi çıkaran editörler kurulunun bir üyesi olarak görev almıştır.
Eserleri. De strafrechtsspraak over de Nederlanders in Turkijë (Leiden 1915); Over de geschiedschrijving bij de Osmaanshe Turken (Leiden 1922); Ankara, door Yakup Kadri Karaosmanoglu (Amsterdam 1938); Ibn Ĥavķal, Opus geographicum cui titulus est “Liber imaginis terrae” (Lugduni Batavorim 1938-1939); De taal van de Koran (Leiden 1940); De Semietische talen (Leiden 1949); Over de kunst van de Islam (Leiden 1953); Analecta Orientalia (I-II, Leiden 1954-1956); De Koran (Amsterdam 1956; eserlerinin tamamı için bk. Kramers, II, 329-335).
BİBLİYOGRAFYA:
J. H. Kramers, Analecta Orientalia. Posthumous Writings and Selected Minor Works, Leiden 1954, I, s. VII-X (F. M. Th. de Liagre Böhl’ün önsözü); II, 329-335; C. C. Berg, “J. H. Kramers in Memoriam”, AO, XXI (1950-53), s. 241-242; Fr. Babinger, “Johannes Hendrik Kramers (1891-1951)”, ZDMG, CII (1952), s. 9-13; F. M. Pareja, “Morte di J. H. Kramers”, OM, XXII/1-2 (1952), s. 56-57; Zeki Velidi Togan, “J. H. Kramers”, İTED, I (1953), s. 178-182; F. de Jong, “Middle Eastern Studies in the Netherlands”, MESA Bulletin, XX/2 (1986), s. 173, 175-176.
Kemal Kahraman