Kamus

LEKNEVÎ

(اللكنوي)

Ebü’l-Hasenât Muhammed Abdülhay b. Muhammed Abdilhalîm b. Muhammed Emînillâh es-Sihâlevî el-Leknevî (1848-1886)

Hindistanlı muhaddis ve Hanefî fakihi.

Banda’da (Hindistan) doğdu. Soyu Ebû Eyyûb el-Ensârî’ye dayandığı için Ensârî nisbesiyle de anılır. Babası hadis, fıkıh ve aklî ilimlere dair otuzdan fazla eser vermiş bir âlimdir. Leknevî on yaşında iken Kur’an’ı ezberledi, babasından aklî ve naklî ilimleri öğrendi. Hâfızlık yaptığı yıllarda Farsça, belâgat ve hat dersleri aldı. On yedi yaşında öğrenimini tamamladıktan sonra babasıyla gittiği Haydarâbâd’da Medresetü’n-Nizâmiyye’de iki yıl eğitim öğretim faaliyetinde bulundu.

Babasıyla hacca gitti (1863), dönüşünde Haydarâbâd’da tedrîs ve telif hayatına devam etti. Babasının Haydarâbâd’da kadılık ve Adâletü’n-Nizâmiyye’de yöneticilik görevinde iken vefat etmesi üzerine (1868) bu görev kendisine verilmek istendiyse de kabul etmeyip Banda’ya döndü ve amcası Muhammed Mehdî’nin kızıyla evlendi.

Leknevî, ikinci haccı sırasında Ahmed b. Zeynî Dahlân ve İbn Humeyd’den Mekke’de, Muhammed b. Muhammed el-Arab el-Mağribî, Abdülganî b. Ebû Saîd el-Ömerî el-Müceddidî ve Ali el-Harîrî el-Medenî’den Medine’de bazı eserlerin rivayeti için icâzet aldı. Babasının dayısı Muhammed Ni‘metullah b. Nûrullah el-Ensârî’den matematik ve aklî ilimler, Muhammed Hâdim Hüseyin el-Muzafferpûrî’den Farsça ve riyâziyyât öğrendi. Hamîdüddin Ferâhî’den fıkıh okudu. Kısa ömrüne rağmen Zahîr Ahsen en-Nimevî, Muhammed Abdülbâkī el-Leknevî, İdrîs b. Abdülalî en-Nekrâmî gibi pek çok öğrenci yetiştirdi (Veliyyüddin en-Nedvî, s. 120-145). Leknevî 30 Rebîülevvel 1304’te (27 Aralık 1886) vefat etti. Kaleme aldığı biyografisinde kendisinde sâdık rüya görme özelliğinin bulunduğunu, meydana gelecek olaylar hakkında rüya yoluyla açıkça veya işaretle bilgi sahibi kılındığını, bu yolla sahâbe ve ileri gelen âlimlerle görüşerek kendilerinden faydalandığını ileri sürmüştür (er-RefǾ ve’t-tekmîl, neşredenin girişi, s. 28).

Usul ve fürû ilimlerinde söz sahibi olan Leknevî delillerden hüküm çıkarmada oldukça mâhirdi. Hanefî olmasına rağmen mezhebin görüşüne muhalif açık bir delil bulduğunda mezhebin görüşünü kabul etmezdi (Abdülhay el-Hasenî, el-İǾlâm, VIII, 1268). Hadis ilimleri ve fıkıh yanında tefsir, tarih, ensâb, edebiyat, felsefe ve mantıkla da meşgul olan Leknevî, İngiliz idaresinin Hint alt kıtasını işgalinin en yoğun yaşandığı dönemde dinin temel kaynaklarına dönüş hareketine önem vermiş, bu durum halkın kendisine olan güvenini arttırmış, Seyyid Ahmed Han öncülüğünde devam eden İngiliz yanlısı çabaların halk nazarındaki etkisinin azalmasında önemli rol oynamıştır.

Eserleri. 120’ye yakın çalışması bulunan Leknevî’nin tahkik ederek neşrettiği kitaplara mukaddimeler yazmak, eserin müellifi, şârihleri, o sahada yazılan diğer eserler hakkında bilgi vermek, eserin muhtelif nüshalarına başvurarak güvenilir bir nüsha ortaya koymak ve gerekli yerlere notlar düşmek suretiyle o zamana göre yeni bir tahkik usulü geliştirdiği kabul edilmiştir (Veliyyüddin en-Nedvî, s. 158-159). Belli başlı eserleri şunlardır: Hadis. 1. et-TaǾlîķu’l-mümecced Ǿalâ Muvaŧŧaǿi’l-İmâm Muĥammed. İmam Mâlik’in el-Muvaŧŧaǿının Muhammed b. Hasan eş-Şeybânî rivayetinin şerhidir (Leknev 1297, 1306 [taşbaskı], 1346; nşr. Takıyyüddin en-Nedvî, I-III, Dımaşk 1412/1991). 2. er-RefǾ ve’t-tekmîl fi’l-cerĥ ve’t-taǾdîl. Cerh ve ta‘dîl konusundaki belli başlı yanılgıları ortaya koyan eser Leknevî’nin sağlığında Mîzânü’l-iǾtidâl’in eki olarak yayımlanmış (Leknev 1301/1884, 1309), daha sonra Abdülfettâh Ebû Gudde’nin tahkikiyle neşredilmiş (Halep 1383/1963; Beyrut 1388/1968), Ebû Gudde 3. baskıdan itibaren (Beyrut 1407/1987) esere hacminden daha geniş dipnotlar eklemiştir. 3. el-Âŝârü’l-merfûǾa fi’l-aħbâri’l-mevżûǾa. Adı bazı kaynaklarda yanlış olarak el-Envârü’l-merfûǾa şeklinde kaydedilen eser (Kehhâle, XI, 235; Abdülhay el-Kettânî, II, 729), belirli gün ve gecelerde kılınması tavsiye edilen nâfile namazlara dair mevzû olduğunda ittifak veya ihtilâf edilen rivayetleri bir araya getirmektedir (Leknev 1304; nşr. M. Saîd Besyûnî Zağlûl, Beyrut 1405/1984). 4. el-Ecvibetü’l-fâżıla*. Hadis meselelerine dair kendisine sorulan on sorunun cevabını ihtiva etmektedir (nşr. Abdülfettâh Ebû Gudde, Halep 1384/1964). 5. Ħayrü’l-ħaber fî eźâni ħayri’l-beşer. Ezan konusunda sorulan sorulara cevap vermek ve bu husustaki hadislerin sıhhat durumunu açıklamak üzere yazılmış bir risâle olup MecmûǾatü’r-resâǿili’s-sitte içinde yayımlanmıştır (Leknev 1303, 1323). 6. Şerĥu’l-Ĥıśni’l-ĥaśîn. İbnü’l-Cezerî’ye ait eserin şerhidir (Leknev 1278, 1306; Mekke 1304, 1307). 7. Žaferü’l-emânî fî Muħtaśari’l-Cürcânî. Seyyid Şerîf el-Cürcânî’nin el-Muħtaśar fî uśûli’l-ĥadîŝ (ed-Dîbâcü’l-müźheb) adlı eserinin şerhidir (Leknev 1304; nşr. Takıyyüddin en-Nedvî, Dubâi 1415/1995; nşr. Abdülfettâh Ebû Gudde, Beyrut 1416). Leknevî ayrıca İbnü’s-Salâh eş-Şehrezûrî’nin ǾUlûmü’l-ĥadîŝ’ini Muķaddimetü İbni’s-Śalâĥ adıyla neşretmiştir (Leknev 1304 [taşbaskı]).

Fıkıh. 1. ǾUmdetü’r-riǾâye fî ĥalli Şerĥi’l-Viķāye. Eserde Sadrüşşerîa’nın Şerĥu’l-Viķāye’sindeki görüşlerin Kitap, Sünnet ve sahâbe kavlinden delilleri kaydedilmekte, Hanefî imamlarının farklı kanaatlerine de işaret edilmektedir. Müellifin esere Muķaddimetü ǾUmdeti’r-riǾâye adıyla yazdığı giriş ǾUmdetü’r-riǾâye ile birlikte neşredilmiştir (Leknev, ts.; Delhi 1916 [taşbaskı]). Leknevî bu eser üzerine es-SiǾâye fî keşfi mâ fî Şerĥi’l-Viķāye adıyla bir çalışma daha yapmıştır (Lahor 1976, 1987). 2. Müźeyyiletü’d-dirâye li-muķaddimeti’l-Hidâye. Burhâneddin el-Mergīnânî’nin el-Hidâye’si üzerine yazılan eserde Hidâye’nin ilk iki cildinde geçen âlimlerin hal tercümeleri verilmiş ve kapalı görülen bazı hususlar açıklanmıştır. Kitap el-Hidâye’nin Hint baskılarının baş tarafında neşredilmiştir (Leknev 1314; Delhi 1306, 1328, 1331). Leknevî ayrıca Muķaddimetü’l-Hidâye adıyla bir eser daha yazmış, burada Mergīnânî, eseri, metodu, bazı fıkhî terimlerle eserin ikinci yarısında geçen ricâl hakkında bilgi vermiştir. Babasının el-Hidâye’ye yazdığı notları Ĥâşiyetü’l-Hidâye adıyla genişletmiş, bu çalışma da el-Hidâye ile birlikte yayımlanmıştır (Leknev 1324). 3. en-NâfiǾu’l-kebîr limen yuŧâliǾu’l-CâmiǾa’ś-śaġīr. İmam Muhammed’in el-CâmiǾu’s-saġīr’inden kolayca faydalanılması için kaleme alınan eserde şahıslar, eserler ve fakihlerin tabakaları hakkında bilgi verilmiştir (el-CâmiǾu’ś-śaġīr içinde, Leknev 1303, 1323; MecmûǾatü’r-resâǿili’s-sitte içinde, Beyrut 1406/1986). Leknevî’nin aynı kitap üzerinde bir de hâşiyesi bulunmaktadır (Leknev 1291). 4. el-Leŧâǿifü’l-müstaĥsene bi-cemǾi ħuŧabi şühûri’s-sene. Cuma hutbeleri ve vaazları sırasında yapılan hataların düzeltilmesi için kaleme alınmış olup ayrıca her ay için beşer hutbenin yer aldığı bir eserdir (Leknev 1311). 5. TaǾlîķ Ǿale’ş-Şerîfiyye şerĥi’s-Sirâciyye. Muhammed b. Muhammed es-Secâvendî’nin el-Ferâǿiżü’s-Sirâciyye’si üzerine Seyyid Şerîf el-Cürcânî’nin yazdığı şerhin hâşiyesidir (Leknev 1284). 6. Ġāyetü’l-maķāl fîmâ yeteǾallaķu bi’n-niǾâl. Bizzat müellifin eser üzerine kaleme aldığı Žaferü’l-enfâl adlı hâşiyesiyle birlikte yayımlanmıştır (Leknev 1305). 7. Tedvîrü’l-felek fî ĥuśûli’l-cemâǾati bi’l-cinni ve’l-melek (Leknev 1304). 8. et-Taĥķīķu’l-Ǿacîb fi’t-teŝvîb (Leknev 1291/1874, 1304). 9. İĥkâmü’l-ķanŧara fî aĥkâmi’l-besmele (Leknev 1305). 10. İfâdetü’l-ħayr fi’l-istivâk bi-sivâki’l-ġayr (Leknev 1304). 11. Âkâmü’n-nefâǿis fî edâǿi’l-eźkâr bi-lisâni’l-Fâris (MecmûǾatü’r-resâǿili’l-ħams içinde, Leknev 1303). 12. İķāmetü’l-ĥücce Ǿalâ enne’l-ikŝâr fi’t-teǾabbüd leyse bi-bidǾa (Leknev 1291, 1337; nşr. Abdülfettâh Ebû Gudde, Halep 1966, 1410/1990; nşr. Muhammed Nûreddin Merbû Bencâr el-Mekkî, Kahire 1415/1994). 13. el-İfśâĥ Ǿan şehâdeti’l-merǿe fi’l-irđâǾ (MecmûǾatü’r-resâǿili’s-sebǾ içinde, Leknev 1299, 1310).

14. İmâmü’l-kelâm fîmâ yeteǾallaķu bi’l-ķırâǿati ħalfe’l-imâm. Müellifin Ġayŝü’l-ġamâm adlı ta‘likiyle birlikte Leknev’de (1304) ve Osman Cum‘a Zamîriyye tarafından Cidde’de (1411/1991) yayımlanmıştır. 15. el-İnśâf fî ĥükmi’l-iǾtikâf (MecmûǾatü’r-resâǿili’l-ħams içinde, Leknev 1303). 16. Tuĥfetü’l-aħyâr fî iĥyâǿi sünneti seyyidi’l-ebrâr (Leknev 1288/1872, MecmaǾu’r-resâǿili’ŝ-ŝemânî içinde, Leknev 1305). Eseri Abdülfettâh Ebû Gudde müellifin Nuħbetü’l-enžâr adlı ta‘likiyle birlikte neşretmiştir (Halep-Beyrut 1412/1992). 17. Tuĥfetü’n-nübelâǿ fî cemâǾati’n-nisâǿ. Kadınların kendi aralarında cemaatle namaz kılmalarına dairdir (MecmûǾatü’r-resâǿili’s-sebǾ içinde, Leknev 1299, 1310). 18. Tuĥfetü’ŧ-ŧalebe fî taĥķīķi mesĥi’r-raķabe. Müellifin Tuĥfetü’l-kemele adlı hâşiyesiyle birlikte neşredilmiştir (Leknev 1307). 19. Tervîĥu’l-cinân bi-teşrîĥi ĥükmi şürbi’d-duħân. MecmûǾatü’r-resâǿili’l-ħams içinde müellifin Zecrü erbâbi’r-reyyân Ǿan şürbi’d-duħân adlı eseriyle birlikte yayımlanmıştır (Leknev 1303). 20. el-Ķavlü’l-câzim fî suķūŧi’l-ĥaddi bi-nikâĥi’l-meĥârim (Leknev 1302). 21. CemǾu’l-ġurer fî reddi Neŝri’d-dürer. Babasının inşikāku’l-kamere dair eserine Ahmed Ali el-Mustafaâbâdî’nin yazdığı reddiyeye cevap olan eser MecmûǾatü’r-resâǿili’ŝ-ŝemânî içinde neşredilmiştir (Leknev 1305). 22. el-Felekü’d-devvâr fî rüǿyeti’l-hilâl bi’n-nehâr (MecmûǾatü’r-resâǿili’s-sebǾ içinde Leknev 1299, 1310). 23. RefǾu’s-setr Ǿan keyfiyyeti idħâli’l-meyyit ve tevcîhihî ile’l-ķıble fi’l-ķabr. Eser üzerine Muhammed Abdülgafûr er-Ramazânpûrî’nin bir ta‘liki olup onunla birlikte MecmûǾatü’r-resâǿili’s-sitte içinde yayımlanmıştır (Leknev 1303). 24. Zecrü’ş-şübbân ve’ş-şeybe Ǿan irtikâbi’l-ġıybe (Leknev, ts. [Matbau Enver Muhammedî]). 25. Sibâĥatü’l-fikr fi’l-cehr bi’ź-źikr (MecmûǾatü’r-resâǿili’s-sitte içinde, Leknev 1303, 1322, 1340; nşr. Abdülfettâh Ebû Gudde, Beyrut-Halep 1408/1988). 26. el-Heshese bi-naķżi’l-vużûǿ bi’l-ķahķaha (MecmûǾatü’r-resâǿili’s-sitte içinde, Leknev 1303). 27. el-Ķavlü’l-eşref fi’l-fetĥ Ǿani’l-muśĥaf (Haydarâbâd 1286). 28. Ķūtü’l-muġteź-źîn bi-fetĥi’l-muķtedîn (MecmûǾatü’r-resâǿili’s-sebǾ içinde, Leknev 1299). 29. Hidâyetü’l-muǾtedîn ilâ fetĥi’l-muķtedîn (Câmiatü Aligarh el-İslâmiyye, Mahtûtât-i Firengî Mahal, nr. 1/184). Son üç eser Kur’an tilâveti sırasında yapılan bid‘atlara dairdir. 30. es-SaǾyü’l-meşkûr fî reddi’l-Meźhebi’l-meǿŝûr. Beşîr es-Sehsevânî’nin el-Meźhebü’l-meǿŝûr fî ziyâreti seyyidi’l-ķubûr adlı eserine reddiyedir (Leknev 1296). 31. ǾUmdetü’n-neśâǿiĥ fî terki’l-ķabâǿiĥ (Leknev, ts., [el-Matbau’l-Yûsufî]). 32. el-Ķavlü’l-menşûr fî hilâli ħayri’ş-şühûr (MecmûǾatü’r-resâǿili’s-sebǾ içinde, Leknev 1299, 1310). Müellif bu eseri üzerine el-Ķavlü’l-menŝûr Ǿale’l-ķavli’l-menşûr adıyla bir ta‘lik yazmıştır (Câmiatü Aligarh el-islâmiyye, Mahtûtât-i Firengî Mahal, nr. 60/352). 33. el-Kelâmü’l-celîl fîmâ yeteǾalleķu bi’l-mindîl. Havlu âdâbıyla ilgili meselelerin ele alındığı bir risâledir (MecmûǾatü’r-resâǿili’s-sebǾ içinde, Leknev 1299). 34. el-Kelâmü’l-mübrem fî naķżi’l-ķavli’l-muĥaķķaķi’l-muĥkem (Leknev 1290). Müellif, Hz. Peygamber’in kabrini ziyaret etmenin vâcip değil müstehap olduğunu ileri süren Allâme Sehsevânî’ye cevap vermek üzere eserini Urduca olarak kaleme almış, Sehsevânî kendisine el-Ķavlü’l-manśûr fî ziyâreti seyyidi’l-ķubûr adıyla bir reddiye yazınca Leknevî yine Urduca olarak el-Kelâmü’l-mebrûr fî reddi’l-ķavli’l-manśûr’u yazmıştır (Leknev 1291). 35. MecmûǾa-i Fetâvâ* (I-III, Leknev 1314). 36. Nüzhetü’l-fikr fî sübĥati’ź-źikr (Leknev 1291, 1337; Kanpûr 1299; nşr. Hüseyin Mahlûf, Kahire 1380, 1968). Müellif bu eserine en-Nefĥa bi-taĥşiyeti’n-Nüzhe adıyla bir ta‘lik yazmıştır (Leknev 1337).

Tarih ve Tabakat. 1. el-Fevâǿidü’l-behiyye* fî terâcimi’l-Ĥanefiyye. Leknevî bu eserine et-TaǾlîķātü’s-seniyye Ǿale’l-Fevâǿîdi’l-behiyye adıyla bir ilâve yapmış, bu da el-Fevâǿidü’l-behiyye ile birlikte yayımlanmıştır (Leknev, ts. [Matbaa-i Çeşme-i Feyz]; Kahire 1324/1906; nşr. Ahmed Za‘bî, Beyrut 1418/1998). el-Fevâǿidü’l-behiyye üzerine Muhammed Bedreddin Ebû Firâs en-Na‘sânî bir ta‘lik yazmıştır. 2. Ŧarabü’l-emâŝil bi-terâcimi’l-efâđıl. el-Fevâǿidü’l-behiyye ve et-TaǾlîķāt’ın ardından hazırlanan eserde çoğu Hanefî olmak üzere çeşitli mezheplere mensup 399 âlimin hal tercümesiyle meşhur eserleri hakkında bilgi verilmiştir. Eser MecmûǾatü’r-resâǿili’s-sitte içinde (Leknev 1303) ve el-Fevâǿidü’l-behiyye’nin Ahmed Za‘bî neşrinin sonunda yayımlanmıştır. Leknevî ayrıca Risâle fî terâcimi fużalâǿi Hind adıyla bir eser daha yazmış, bu da sözü edilen mecmua içinde yayımlanmıştır (Leknev 1303). 3. Ĥasretü’l-Ǿâlem bi-vefâti merciǾi’l-Ǿâlem. Babasının hayatına dairdir (Leknev, ts. [el-Matbau’l-Yûsufî]; MecmûǾatü’r-resâǿili’ŝ-ŝemânî içinde, Leknev 1305).

Diğer Eserleri. 1. et-Tibyân fî şerĥi’l-Mîzân. Mîzânü’ś-śarf adlı Farsça bir esere yazdığı şerh olup bu eseri üzerine Farsça olarak yazdığı Tekmiletü’l-Mîzân ve şerĥuhû adlı bir çalışması daha vardır (Leknev, ts. [el-Matbau’l-Yûsufî]). 2. İmtiĥânü’ŧ-ŧalebe fi’ś-śiyaġi’l-müşkile. Müellif hattı bir nüshası mevcuttur (Câmiatü Aligarh el-İslâmiyye, Mahtûtât-i Frengî Mahal, nr. 16/163). 3. TaǾlîķ Ǿalâ ĥâşiyeti’r-Reşîdiyye şerĥi’ş-Şerîfiyye. Seyyid Şerîf el-Cürcânî’nin münazara ilmine dair eş-Şerîfiyye adlı eserine Abdürreşîd el-Cavnpûrî’nin yazdığı er-Reşîdiyye adlı şerhi üzerinde yapılan bir çalışmadır (Leknev 1366). 4. el-Hidâyetü’l-muħtâriyye şerĥu’r-Risâleti’l-ǾAđudiyye. Adudüddin el-Îcî’nin münazaraya dair risâlesinin şerhidir. Eserin müellif hattıyla olan nüshası Câmiatü Aligarh el-İslâmiyye’de bulunmaktadır (Mahtûtât-i Frengî Mahal, nr. 286/1007). 5. el-İfâdetü’l-ħaŧîre fî mebĥaŝi nisbeti sübüǾi Ǿarażin şaǾîre (Delhi 1326). 6. TaǾlîķu’l-ĥamâǿil Ǿalâ taǾlîķı’s-seyyidi’z-zâhid el-müteǾalliķ bi-şerĥi’l-meyâkil. Şehâbeddin el-Maktûl es-Sühreverdî’nin Heyâkilü’n-nûr’una Devvânî’nin yazdığı şerh üzerine yapılmış bir çalışmadır (Leknev 1304). 7. et-TaǾlîķu’l-Ǿacîb li-ĥalli Ĥâşiyeti’l-Celâl li-manŧıķı’t-Tehźîb. Devvânî’nin sözü edilen çalışması üzerinedir (Câmiatü Aligarh el-İslâmiyye, Mahtûtât-i Frengî Mahal, nr. 172/1186). 8. Ĥallü’l-muġlaķ fî baĥŝi’l-mechûli’l-muŧlaķ. Bihârî’nin Süllemü’l-Ǿulûm adlı kitabındaki “mechûlü’l-mutlak” kavramını açıklamak üzere kaleme alınmış reddiye mahiyetinde bir çalışmadır (Kanpûr 1308). Leknevî, aynı kitap üzerine Hidâyetü’l-verâ ilâ livâǿi’l-hüdâ (Leknev 1281) ve Miśbâĥu’d-dücâ fî livâǿi’l-hüdâ (Câmiatü Aligarh el-İslâmiyye, Mahtûtât-i Frengî Mahal, nr. 95/1109) adıyla iki eser daha kaleme almıştır.

Müellifin ayrıca el-Âyâtü’l-beyyinât Ǿalâ vücûdi’l-enbiyâǿ fi’ŧ-ŧabaķāt (Câmiatü Aligarh el-İslâmiyye, Mahtûtât-i Frengî Mahal, nr. 10/190 [müellif hattı]), el-Ĥâşiye Ǿalâ ĥavâşi’l-Ħayâlî Ǿalâ Şerĥi’l-Ǿaķāǿid, DâfiǾu’l-vesvâs fî eŝeri İbn ǾAbbâs (Leknev, ts. [el-Matbaatü’l-Yûsufî]) adlı eserleri vardır. Onun bazı müelliflerle yaptığı ilmî münakaşalara dair çalışmaları da bulunmaktadır (Veliyyüddin en-Nedvî, s. 219-317).

Leknevî’nin hayatına dair Veliyyüddin en-Nedvî el-İmâm ǾAbdülĥay el-Leknevî Ǿallâmetü’l-Hind ve imâmü’l-muĥaddiŝîn ve’l-fuķahâǿ (Dımaşk 1415/1995), eserleri hakkında da Abdülfettâh Ebû Gudde

Müǿellefâtü’l-İmâm el-Leknevî (Halep, ts. [el-Matbaatü’l-İslâmiyye]) adıyla birer çalışma yapmışlardır.

BİBLİYOGRAFYA:

Leknevî, er-RefǾ ve’t-tekmîl, neşredenin girişi, s. 18-39; a.mlf., en-NâfiǾu’l-kebîr, Beyrut 1986, s. 154; a.mlf., et-TaǾlîķu’l-mümecced Ǿalâ Muvaŧŧaǿi Muĥammed (nşr. Takıyyüddin en-Nedvî), Dımaşk 1412/1991, neşredenin girişi, I, 38-44; a.mlf., Tuĥfetü’l-aħyâr bi-iĥyâǿi sünneti seyyidi’l-ebrâr (nşr. Abdülfettâh Ebû Gudde), Beyrut 1412/1992, neşredenin girişi, s. 31-37; Serkîs, MuǾcem, s. 1597; Îżâĥu’l-meknûn, I, 114; Kehhâle, MuǾcemü’l-müǿellifîn, XI, 235; Abdülhay el-Hasenî, Nüzhetü’l-ħavâŧır, VIII, 234-239; a.mlf., el-İǾlâm bimâ fî târîħi’l-Hind mine’l-aǾlâm, Beyrut 1420/1999, VIII, 1249, 1268-1270; Abdülhay el-Kettânî, Fihrisü’l-fehâris, II, 729; Abdülvehhâb es-Sâbûnî, ǾUyûnü’l-müǿellefât (nşr. Mahmûd Fâhûrî), Halep 1992, I, 75-76; Veliyyüddin en-Nedvî, el-İmâm ǾAbdülĥay el-Leknevî Ǿallâmetü’l-Hind ve imâmü’l-muĥaddiŝîn ve’l-fuķahâǿ, Dımaşk 1415/1995; Halid Zaferullah Daudi, Pakistan ve Hindistan’da Şah Veliyyullâh ed-Dihlevî’den Günümüze Kadar Hadis Çalışmaları, İstanbul 1995, s. 175-181; Muhammed Erşed el-A‘zamî en-Nedvî, “el-İmâm Ebü’l-Ĥasenât Muĥammed ǾAbdülĥay el-Leknevî”, el-BaǾŝü’l-İslâmî, XXXI/7, Leknev 1987, s. 92-95; Sh. Inayatullah, “ǾAbd al-Ĥayy, Abu’l-Ĥasanāt Muĥammad”, EI² (İng.), I, 66; F. Robinson, “ǾAbd al-Ĥayy, Abu’l-Ĥasanāt Muĥammad”, EIr., I, 114-115.

İbrahim Hatiboğlu