MAHMUD TEYMUR
(محمود تيمور)
(1894-1973)
Modern Mısır edebiyatı kısa hikâyeciliğinin önde gelen temsilcilerinden, roman ve tiyatro yazarı, Arap dili ve edebiyatı âlimi.
16 Haziran 1894’te Kahire’de doğdu. Dönemin kültür hayatının önemli şahsiyetlerinden Türk asıllı Ahmed Teymur Paşa’nın oğludur. Babasının teşvikiyle daha küçük yaşta iken klasik eserleri okumaya başladı; hikâye ve piyes yazarı olan ağabeyi Muhammed Teymur ile halası şair Âişe İsmet Teymur da onun edebiyata yönelmesinde etkili oldu. Mahmud Teymur ilk öğrenimini el-Medresetü’n-Nâsıriyye’de, orta öğrenimini el-Medresetü’l-İlhâmiyye’de tamamladı. Lise yıllarında Mustafa Lutfî el-Menfelûtî’nin romantik üslûbundan etkilendi. Şiire yöneldiği bu yıllarda Lübnanlı ve Suriyeli Arap göçmenlerin Amerika’da kurdukları el-Mehcer adlı edebiyat ekolü onun üzerinde derin izler bıraktı. Orta öğreniminden sonra girdiği Yüksek Ziraat Okulu’nu yakalandığı tifo hastalığı yüzünden terketmek zorunda kaldı. Bu sırada Avrupa’dan dönen ağabeyinin tesiriyle Batı edebiyatına yöneldi. Guy de Maupassant’ın ve Anton Çehov’un hikâyelerini okudu, özellikle Maupassant’dan etkilendi. Bir süre Kahire’de Adalet Bakanlığı’nda, ardından Dışişleri Bakanlığı’nda çalıştı. Daha sonra kendini tamamen yazarlığa vererek gerçekçilik akımının etkisi altında konusunu Mısır’ın mahallî özelliklerinden alan hikâyeler yazmaya başladı.
Mahmud Teymur, hikâyecinin görevinin hayatı bütün çıplaklığı ve gerçek yüzüyle yansıtmak olduğu görüşünden hareketle ilk üç hikâye kitabı olan eş-Şeyħ CumǾa ve ķıśaś uħrâ (Kahire 1925), ǾAmmü Mitvellî (Kahire 1925) ve eş-Şeyħ Seyyid el-ǾAbîŧ’te (Kahire 1926) Mısır’ın mahallî gerçeklerini dile getirdi. eş-Şebâb, es-Sufûr, et-Temŝîl, el-Fecr, el-Fuśûl, er-Râvî, eŝ-Ŝeķāfe, el-Muśavvir, el-Cumhûrü’l-Mıśrî gibi edebî dergi ve gazetelerde yayımladığı hikâyelerini daha sonra kitap haline getirdi. 1930’ların başında Avrupa’ya gitti. Orada geçirdiği iki yıl içinde modern Avrupa edebiyatını tanıma fırsatını elde etti. Edebiyatta mahallî unsurların her şey demek olmadığını ve edebiyatta insanlığa hitap eden evrensel özelliklerin de bulunması gerektiğini öğrendi. Daha sonra yazdığı hikâyelerde insanlığın ortak sorunlarına ve psikolojik tahlillere yöneldi. Hikâyelerinde önceleri diyaloglarda halk diline yer veren ve bunu izlediği gerçekçi ekolün bir gereği sayan yazar, 1939’dan itibaren halk dilini kullanmayı tamamen bırakarak edebî dili savunmaya başladı.
1947’de I. Fuâd Arap Dil Akademisi hikâye ödülünü kazanan Mahmud Teymur 1949’da Kahire Arap Dil Akademisi’ne üye seçildi. Akademinin Arap edebiyatı, Arap yazısının kolaylaştırılması, biyoloji ve ziraat komisyonlarında çalışmalar yaptı. Bu alanlarda çok sayıda makale yazdı. 1950’de Küllü Ǿâm ve entüm bi-ħayr ve İĥsân Li’llâh adlı eserleriyle I. Fuâd edebiyat ödülünü aldı. Fransızca’ya tercüme edilen ǾAzrâǿîlü’l-ķarye ve ķısaś uħrâ adlı hikâye kitabına Paris’teki Fransa-Mısır Derneği tarafından Vâsıf Gālî Paşa ödülü verildi. 1962’de Mısır hükümetinin I. Derece İmtiyaz nişanına, ertesi yıl da
edebiyat dalında devlet takdir ödülüne lâyık görüldü. Mahmud Teymur tedavi için gittiği İsviçre’nin Lozan şehrinde 25 Ağustos 1973’te vefat etti.
Eserleri. Mahmud Teymur başta kısa hikâye olmak üzere piyes, tiyatro, roman, hâtıra dalında, ayrıca Arap dili ve edebiyatıyla ilgili inceleme ve telif türü çok sayıda eser kaleme almış, hikâye ve romanlarının bazıları Fransızca, İngilizce, Almanca, İtalyanca, İbrânîce, Kafkasça, Rusça, Çince, İspanyolca, Endonezyaca ve Türkçe gibi dillere tercüme edilmiştir. Eserlerinden bazıları şunlardır: Hikâye kitapları. Yuĥfaž bi’l-bûsŧa (Kahire 1920), el-Aŧlâl (1934), Mektûb Ǿale’l-cebîn (1941), Şebâb ve ġāniyât (1951), Żamîrü’l-ĥay (1953), Dünyâ Cedîde (1958), İntiśârü’l-ĥayât (1964). Romanları. Nidâǿü’l-mechûl (1939), Kleopatra fî ĥâni’l-Ħalîlî (1939), Selvâ fî mehebbi’r-rîĥ (1944), İle’l-liķāǿ eyyühe’l-ĥub (1959), el-Meśâbîĥu’z-zurķ (1960), MaǾbûd min ŧîn (1969). Tiyatro eserleri. Ŝelâŝ Mesraĥiyyât (1936), ǾArûsü’n-Nîl (1951), Ķanâbil (1943), Ĥavvâǿ el-ħâlide (1945), el-Maħbeǿ raķm 13 (1949), İbn Celâ (1951), el-Müzeyyifûn (1951), Eşŧâr min İblîs (1953), Ŧâriķu’l-Endelüs (1973). Hâtıra kitapları. Maŧar ve duħân (1944), Şifâǿü’r-rûĥ (1951), en-Nebî el-insân (1959). Arap dili ve edebiyatına dair eserleri. Fennü’l-ķaśaś (1948), Dirâsât fi’l-ķıśśa ve’l-mesraĥ (1954), Müşkilâtü’l-luġati’l-ǾArabiyye (1956), Meźhebü’l-edebi’l-hâdif (1959), MuǾcemü’l-ĥađâre (1961).
Mahmud Teymur’un hayatı, eserleri, görüşleri, sanat ve edebiyat anlayışı hakkında Mahmûd İbnü’ş-Şerîf, Fethî el-Ebyârî, Bayâr Habbâz, Enver el-Cündî, Hamdî Hüseyin, Nezih el-Hakîm ve R. Wielandt müstakil eserler yazmış, ayrıca I. Peters ve Bedrettin Aytaç birer doktora tezi hazırlamıştır (bk. bibl.).
BİBLİYOGRAFYA:
Nezîh el-Hakîm, Maĥmûd Teymûr, Kahire 1946; Enver el-Cündî, Ķıśśatü Maĥmûd Teymûr, Kahire 1951; Mahmûd Hâmid Şevket, el-Fennü’l-ķaśaśî fi’l-edebi’l-Mıśriyyi’l-ĥadîŝ, Kahire 1956; Mahmûd İbnü’ş-Şerîf, Edebü Maĥmûd Teymûr, Kahire 1960; Hamdî Hüseyin, eş-Şaħśiyyetü’r-rivâǿiyye Ǿinde Maĥmûd Teymûr, Kahire 1974; I. Peters, Mahmūd Taymūr and the Modern Egyptian Short Story (doktora tezi, 1974), Colombia University; Fethî el-Ebyârî, Fennü’l-ķıśśa Ǿinde Maĥmûd Teymûr, Kahire 1974; a.mlf., ǾÂlemü Teymûr el-ķaśaśî, Kahire 1976; Ahmed Heykel, el-Edebü’l-ķaśaśî ve’l-mesraĥî fî Mıśr, Kahire 1983, s. 55-63, 123-138, 191-200; Mahmûd Hüseynî el-Mürsî, el-İtticâhâtü’l-vâķıǾiyye fi’l-ķıśśati’l-Mıśriyyeti’l-ķaśîre, Kahire 1983, s. 212-220, 235-242, 315-329; R. Wielandt, Das erzählerische Frühwerk Mahmūd Taymūrs, Beirut 1983; Salâh Rızk, el-Ķıśśatü’l-ķaśîre, Kahire 1984; M. Mehdî Allâm, el-MecmaǾiyyûn fî ħamsîne Ǿâmen, Kahire 1406/1986, s. 333-337; P. Cachia, An Overview of Modern Arabic Literature, Edinburgh 1990, s. 13-14, ayrıca bk. tür.yer.; Bedrettin Aytaç, Mahmûd Teymûr’un Hikâyeleri ve Romanları (doktora tezi, 1992), AÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü; Beyyâr Habbâz, Maĥmûd Teymûr ve Ǿâlemü’r-rivâye fî Mıśr, Beyrut 1994, tür.yer.; Fr. Cabrielli, “L’opera letteraria di Mahmud Taimur”, OM, XXXII (1952), s. 144-152.
Bedrettin Aytaç