MAKBÛL AHMED
(مقبول أحمد)
(1919-1998)
İslâm coğrafyacısı.
Bombay’da doğdu. Tam adı Seyyid Makbûl Ahmed’dir. 1945’te Bombay Üniversitesi’nden mezun olduktan sonra İngiltere’ye giderek Oxford Üniversitesi’nde çalışmalarını sürdürdü. Burada İngiliz şarkiyatçısı Hamilton Gibb’in danışmanlığında Mes‘ûdî’nin Mürûcü’ź-źeheb adlı eserindeki coğrafyayla ilgili bölümlerin inceleme, neşir ve İngilizce tercümesini kapsayan çalışmasıyla yüksek lisans yaptı; İdrîsî’nin Nüzhetü’l-müştâķ’ının Hindistan’la ilgili kısmının inceleme, neşir ve İngilizce çevirisinden meydana gelen teziyle de doktor unvanını aldı. 1951 yılında Hindistan’a dönerek Aligarh İslâm Üniversitesi’nde İslâm coğrafyasına dair çalışmalarına devam etti. Mes‘ûdî’nin eseri üzerine yaptığı çalışmayı Islamic Cultur’da yayımladı (“al-Mas’ûdî’s Contribution to Medieval Arab Geography”, XXVII [1953], s. 61-77, XXVIII [1954], s. 275-286). 1958’de Aligarh İslâm Üniversitesi’nin Mes‘ûdî’nin vefatının 1000. yılı münasebetiyle düzenlediği sempozyuma öncülük etti; burada sunulan tebliğleri A. Rahman ile birlikte neşretti (al-Mas’ūdī’s Millenary Commemoration Volume, Aligarh 1960). Bu arada birçok konferansa ve toplantıya katıldı. Müslüman coğrafyacıların eserlerinde işaret edilen önemli mevki ve limanların eski yerlerini, Mes‘ûdî ve Bîrûnî gibi âlimlerin mezarlarını araştırmak için seyahatler yaptı. Cemmû ve Keşmîr Üniversitesi ile Londra Üniversitesi’nde de ders veren Seyyid Makbûl Ahmed, 1993-1994 yıllarında Ürdün Ehlibeyt Üniversitesi’nde misafir öğretim üyesi olarak bulundu. 1998’de Hindistan’da vefat etti. Ehlibeyt Üniversitesi aynı yıl Makbûl Ahmed’in anısına bir sempozyum düzenleyerek sunulan tebliğleri yayımladı (bk. bibl).
Eserleri. 1. Indian and the Neighbouring Territories as Described by the Sharīf al-Idrīsī in his Kitāb Nuzhat al-Mushtāq fī ‘ikhtirāq al-Āfāq. İdrîsî’nin kitabında Hindistan, Pakistan, Seylân ve diğer komşu bölgelerle ilgili bilgileri ihtiva eden eserin Arapça’sı Aligarh’ta (I, 1954), tercümesi Leiden’de (II, 1960) basılmıştır. 2. History of Arab-Islamic Geography: 9 th-16 th Century A.D. (Amman 1995). Eserin ilk bölümünde tarihe dair bir sunuşla birlikte coğrafya konusunda çalışma yapan müellifler tanıtılmakta, ikinci bölümde coğrafya
konusundaki bilgi, görüş ve nazariyelere yer verilmektedir. 3. Indo-Arab Relations; An Account of India’s Relations With the Arab World from Ancient up to Modern Times (New Delhi 1969). Nikola Ziyâde tarafından Arapça’ya çevrilmiştir (el-Alâķātü’l-Hindiyyetü’l-ǾArabiyye, Beyrut 1974). 4. Historical Geography of Kashmir: Based on Arabic and Persian Sources from A.D. 800 to 1900 (New Delhi 1984, Raja Bano ile birlikte). 5. History of the Nawabs of Broach: Based on the Persian Manuscript Majmûa-i Dânish (New Delhi 1985). 6. Arabic Classical Account of India and China (Shimla 1989). İbn Hurdâzbih’in Kitâbü’l-Mesâlik ve’l-memâlik’inin Hindistan’la ilgili bölümüyle Süleyman et-Tâcir’in Aħbârü’s-Sîn ve’l-Hind adlı eserinin tercümesidir. 7. India and Arab World: Proceedings of the Seminar on India and Arab World 1965 (ed. S. Maqbul Ahmad, New Delhi 1968).
Seyyid Makbûl Ahmed ayrıca birçok makale yazmış olup son yayımlananlardan “Cartography of al-Sharif al-İdrîsî” (The History of Cartography, II/1, ed. J. B. Harley ve David Woodward, Chicago 1992, s. 156-174) ve “Geodesy and Mineralogy, Geography and Cartography” (History of Civilisation of Central Asia, IV/2, ed. C. E. Bosworth - M. S. Asimov, Paris 2000, s. 205-220) adlı iki çalışması anılabilir. Bunun yanında Encyclopaedia of Islam, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Encyclopaedia of the History of Science, Technology and Medicine in Non-Western Cultures’da maddeler yazmıştır. Encyclopaedia of Islam’daki “Coğrafya” maddesiyle (F. Taeschner’in yazdığı bölümle birlikte) “Harita” maddesi Farsça’ya çevrilerek kitap halinde basılmıştır (Târîħçe-i Coġrafyâ der Temeddün-i İslâmî, trc. M. Hasan Gencî, Tahran 1368).
BİBLİYOGRAFYA:
Buĥûŝ mühdât li’l-üstâź ed-duktûr seyyid Maķbûl Aĥmed (nşr. Fâruk Ömer Fevzî - Hind Gassân Ebü’ş-Şi‘r), Amman 1420/1999, s. 7-9, 43-45; M. Isaaq Khan, “Obituary: Prof. S. Maqbool Ahmad”, Newsletter, Centre of Central Asian Studies, XVII (1998), s. 23.
Mahmûd el-Arnaût