MEHMED ŞÜKRÜ
İstanbul tekkeleri ve tarikat silsilelerine dair çalışmaları olan müellif.
Hayatı hakkında kaynaklarda herhangi bir bilgiye rastlanmamaktadır. Kendisinin eserlerinden birine düştüğü vakıf kaydında adı Tabibzâde Derviş Mehmed Şükrü İbn İsmâil olarak verilmiştir. Yine kendi kayıtlarından 15 Mayıs 1874 tarihinde
Maliye kâtibi olarak görev yaptığı anlaşılmaktadır (Kut, XIX [1995], s. 4-5). Klaus Kreiser’in kaynak göstermeden verdiği bilgiye göre de Karagümrük Cerrâhî Tekkesi’nin son şeyhlerinden İbrâhim Fahreddin Erenden’e zâkirbaşılık etmiştir. Şinasi Akbatu’nun Cemalettin Serveroğlu’ndan naklettiğine göre Mehmed Şükrü Efendi Kocamustafapaşalı’dır ve iptilâ derecesinde bir tekke müdavimidir. Mütareke yıllarında, hatta Cumhuriyet devri başlarında hayatta olduğu tahmin edilmektedir. Onun ne zaman vefat ettiği ve nerede gömüldüğü konusunda da bir bilgi mevcut değildir (Akbatu, IV/4 [1980], s. 52).
Eserleri. Mehmed Şükrü Efendi’nin bibliyografik kaynaklarda zikredilmeyen üç eseri vardır. 1. İstanbul Hankahları Meşâyihi. Farklı adlarla üç neşri yapılan eserde İstanbul’da bulunan tekkeler ve bu tekkelerde postnişin olan meşâyih tarih sırasına göre verilmekte, bazan da tekkelerin bânileriyle kuruluş tarihleri belirtilmektedir. Uzun yıllar İstanbul Belediyesi Atatürk Kitaplığı’nda mevcut olduğu bilinen yazmasından (Muallim Cevdet, nr. 75) eseri kütüphaneye teberru eden kişinin koyduğu bir şart sebebiyle okuyucular istifade edememekteydi. Son yıllarda Muzaffer Ozak’ın elde ettiği bir fotokopisinden yararlanılarak neşredilmiştir. İstanbul Hankahları Meşâyihi’nin ilk neşrini Klaus Kreiser ve Mehmet Serhan Tayşi gerçekleştirmiştir (Zâkir Şükrü Efendi, Die Istanbuler Derwisch-Konvente und ihre Scheiche, Mecmu’a-ı Tekaya, Freiburg 1980). M. Serhan Tayşi’nin Latin harflerine aktardığı metne (s. 1-80) Klaus Kreiser bir önsözle (s. III-XV) bir indeks (s. 81-113) ilâve etmiştir. Eserin ikinci neşri Şinasi Akbatu (bk. bibl.), üçüncü neşri Turgut Kut (bk. bibl.) tarafından yapılmıştır. Son yayımda orijinal nüshası da kullanıldığı için daha sağlam bir metin ortaya çıkmıştır. Şinasi Akbatu’ya göre eser bütün İstanbul tekkelerini ihtiva etmediği gibi bazı şeyhler de noksandır. Vefat tarihlerinde de tutarsızlıklar görülmektedir. Bununla beraber bu sahada ilk teşebbüs ve yegâne rehber olduğundan önemli bir hizmette bulunmuştur. Akbatu ayrıca, meşayih silsilelerinin tedkikinden eserin II. Abdülhamid devrinde kaleme alındığını ve seneden seneye değişiklikler oldukça eklemeler yapıldığını ifade etmektedir (İslâm Medeniyeti, IV/4 [1980], s. 52). 2. Silsilenâme-i Sûfiyye. Turgut Kut ve Şinasi Akbatu’nun araştırmalarına göre eser Üsküdar Hacı Selim Ağa Kütüphanesi’nde kayıtlı (Aziz Mahmud Hüdâyî, nr. 1098) seksen sayfalık bir yazmadır. İçinde tertip eden zatın ismi daha doğru bir şekilde kaydedilmiştir: “Silsilenâme-i Sâdât-ı Sûfiyye: es-Seyyid Tabibzâde Derviş Mehmed Şükrü İbn İsmâil 22 Zilkade 1334.” Bu kayda dayanarak Akbatu ve Kut, Tabibzâde Mehmed Şükrü Efendi’nin eserini neşrettikleri Zâkir Şükrü Efendi olduğu kanaatine varmışlardır. 3. Mecmûa-i İlâhiyyât. Şimdiye kadar bilinmeyen eserin tek nüshası İsmail E. Erünsal’ın özel kütüphanesinde bulunmaktadır. Klasik mânada bir güfte mecmuasının bütün unsurlarını taşıyan eserin baş tarafında bir makāmât fihristi yer almakta ve güfteler bu fihrist düzeninde sıralanmaktadır. Eserde otuz altı makam ismi yazılmış, ancak on tanesinin üzeri çizilmiştir. Güftelerin baş taraflarında şair ve bestekârın isimleri zikredilmiş, yeri geldikçe şair ve bestekârların kısa biyografilerine eserleriyle birlikte yer verilmiştir. 121 sayfadan oluşan eserde seksen altı mutasavvıf şair ve bestekârın biyografisiyle 214 ilâhi bulunmaktadır.
BİBLİYOGRAFYA:
Zâkir Şükrü, Mecmûa-i Tekâyâ (Tayşi), tür.yer.; Zeynep Hümeyra Erünsal, Mehmed Şükrü Efendi’nin “Mecmûatü’l-İlâhiyyât” Adlı Eserinin Transkripsiyonlu Çevirisi (mezuniyet tezi, 1996), Boğaziçi Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü; Şinasi Akbatu, “İstanbul Tekkeleri Silsile-i Meşayihi”, İslâm Medeniyeti, IV/4, İstanbul 1980, s. 51-96; V/1 (1981), s. 81-103; V/2 (1981), s. 97-121; Turgut Kut, “İstanbul Hankahları Meşayihi”, TUBA, XIX (1995), s. 1-156.
İsmail E. Erünsal