MEIER, Fritz
(1912-1998)
İsviçreli şarkiyatçı.
10 Haziran 1912’de Basel kantonuna bağlı Gelterkinden’de doğdu. Lise öğrenimini Basel’deki Humanistisches Gymnasium’da tamamladı. 1932’de Basel Üniversitesi’ndeki Semitische und Griechische Philologie und Assyriologie bölümüne kaydoldu, kısa bir süre sonra Islamwissenschaft bölümüne geçti. Rudolf Tschudi’nin tavsiyesiyle 1935 yılında araştırmalarda bulunmak üzere İstanbul’a gittiğinde Hellmut Ritter’in yanında yazmalar üzerine çalıştı. 1936-1937 öğretim yılında Rudolf Tschudi’nin yönetiminde hazırladığı Die Vita des Scheich Abū Isĥāq al-Kāzarūnī adlı teziyle doktor unvanını aldı. 1937’de İstanbul’a giderek oradan İran’a geçti; bir süre Tahran, İsfahan ve Şîraz’da kaldı. 1938’de Necmeddîn-i Kübrâ’ya dair hazırladığı bir çalışmayla Basel Üniversitesi’nden ödül kazandı. Aynı yıl tekrar İstanbul’a gitti ve tasavvufla ilgili yazmalar hakkında çalışmalarına devam etti. 1941’de, XII. yüzyılda yaşayan kadın şairlerden Mehsetî-i Gencevî üzerine hazırladığı çalışmasıyla doçent, 1946’da profesör oldu. İskenderiye’deki Fârûk Üniversitesi’nden aldığı bir davet üzerine Mısır’a gidip burada 1948 yılına kadar Farsça okuttu. Ertesi yıl hocası Rudolf Tschudi’nin yerine Orientalische Philologie kürsüsünün başkanlığına tayin edildi. 1959’da ilmî çalışmalarda bulunmak için dokuz aylığına İran’a gitti. 1982 yılında emekli oluncaya kadar üniversitedeki görevine devam etti. Emekliliğinden sonra ilmî çalışmalarını evinde sürdürdü. 10 Haziran 1998’de doğum gününde Basel’de öldü.
Fritz Meier’e 1974’te Tahran Üniversitesi ve 1992’de Freiburg Üniversitesi tarafından fahrî doktora unvanı verildi. 1984’ten itibaren Deutsche Morgenländische Gesellschaft’ın şeref üyesi olan Meier, Heidelberger Akademie der Wissenschaften’ın da üyesiydi. Meier’in
altmışıncı doğum gününe armağan olarak öğrencileri tarafından bir kitap hazırlanmıştır (Islamwissenschaftliche Abhandlungen. Fritz Meier zum sechzigsten Geburtstag, nşr. Richard Gramlich, Wiesbaden 1974). Rudolf Mach, Benedikt Reinert, Hermann Landolt, Karl Teufel, Hartwig Cordt, Edward Badeen, Gudrun Schubert, Bernd Radtke ve Richard Gramlich gibi şarkiyatçılar onun talebesidir. Nâdir eserleri de ihtiva eden kütüphanesi Basel Üniversitesi Kütüphanesi tarafından satın alınmıştır.
Birçok konuyla ilgilenen Meier özellikle tasavvuf ve Fars şiiri alanlarında yaptığı çalışmalarıyla tanınmıştır. Tasavvufa dair eserleri, geniş bir coğrafyayı ve İslâm tarihinin başlangıcından XX. yüzyıla kadar uzanan zaman dilimini kapsar. Çalışmalarında filolojik metot ve metin yorumlaması ön plana çıkar. Ona göre filoloji fikirlerin, duygu ve tecrübelerin bir kültürden diğerine aktarılması için gerekli yorumsal en önemli araçtır. Öte yandan son zamanlarda şarkiyatçılar arasında da yaygınlaşan, İslâm kültürünü kültürel-antropolojik teorilere dayanarak anlama eğilimine ihtiyatla yaklaşmaktadır (Essays on Islamic Piety, s. 11).
Eserleri. 1. Vom Wesen der islamischen Mystik (Basel 1943). Doçentlik dersinin basılmış şekli olup sûfîlerin gündelik hayatlarıyla ilgilidir. 2. Die Vita des Scheich Abū Isĥāq al-Kāzarūnī, in der persischen Bearbeitung von Maĥmūd b. ǾUŧmān (Leipzig 1948). Doktora tezi olan eserde, Ebû İshak el-Kâzerûnî’nin hayatı hakkında Hatîb Ebû Bekir’in kaleme aldığı, günümüzde kayıp olan Arapça eserin Mahmûd b. Osman tarafından 728’de (1328) Firdevsü’l-mürşidiyye fî esrâri’ś-śamediyye başlığıyla Farsça’ya yapılan tercümesinin edisyon kritiğidir. 3. Die Fawāǿiĥ al-ğamāl wafawātiĥ al-ğalāl des Nağm addīn al-Kubrā. Eine Darstellung mystischer Erfahrungen im Islam aus der Zeit um 1200 n. Chr (Wiesbaden 1957). Meier, kitaba yazdığı girişte Necmeddîn-i Kübrâ’nın görüşleri ve Kübreviyye tarikatı hakkında geniş bilgi vermiştir. 4. Die schöne Mahsatī. Ein Beitrag zur Geschichte des persischen Vierzeilers (Wiesbaden 1963). Doçentlik tezinin basılmış şeklinin ilk cildi olan bu eserde müellif Mehsetî-i Gencevî’nin biyografisini ele almış ve rubâîlerini tercüme ederek filolojik açıklamalarda bulunmuştur. Hayatta iken neşretmediği Der Volksroman alt başlığını taşıyan II. cilt yayıma hazırlanmaktadır. 5. Abū SaǾīd-i Abūl-Ħayr (357-440/967-1049). Wirklichkeit und Legende (Leiden 1976). Mihrâfâk Bâybûrdî tarafından Farsça’ya çevrilen eserde (Tahran 1999) Ebû Saîd-i Ebü’l-Hayr’ın hayatı çerçevesinde sûfî yaşayış tarzı, sosyal hayat ve tasavvuf tarihi ele alınmıştır. 6. Bahāǿ-i Walad. Grundzüge seines Lebens und seiner Mystik (Leiden 1989). Bahâeddin Veled’in hayatı hakkındaki bu çalışmasında onun MaǾârif’inin büyük bir kısmını Almanca’ya tercüme etmiştir. 7. Bausteine. Ausgewählte Aufsätze zur Islamwissenschaft (nşr. Erika Glassen - Gudrun Schubert, I-III, Istanbul-Stuttgart 1992). Meier’in sekseninci doğum gününe armağan olarak hazırlanan kitap onun yayımlanmış makalelerinden oluşmaktadır. 8. Zwei Abhandlungen über die Naqsbandiyya (Istanbul-Stuttgart 1994). I. Die Herzenbindung an den Meister ve II. Kraftakt und Faustrecht des Heiligen alt başlıklarını taşıyan eserde Nakşibendîlik’teki râbıta ve tasarruf kavramları ayrıntılı biçimde incelenmiştir. 9. Essays on Islamic Piety and Mysticism (trc. John O’Kane, nşr. Bernd Radtke, Leiden 1999). Meier’in tasavvufla ilgili makalelerinden meydana gelmektedir. 10. Bemerkungen zur Mohammedverehrung (nşr. Bernd Radtke - Gudrun Schubert, Leiden 2002). Hz. Muhammed’e saygı duyulması hakkında yayımlanmamış çalışmalarını ihtiva eden eserin II. cildi hazırlanmaktadır. 11. Rückert’s Morgenländische Sagen und Geschichten (nşr. Kim Sitzler - Gudrun Schubert, Würzburg 2003).
Meier’in The Encyclopaedia of Islam (new edition), Asiatische Studien, Eranos-Jahrbuch, Der Islam, Oriens, Die Welt des Islams ve Zeitschrift der Morgenländischen Gesellschaft gibi ansiklopedi ve dergilerde, çeşitli armağan kitaplarında çok sayıda makalesi ve kitap tanıtım yazısı, Neue Zürcher Zeitung ve Basler Nachrichten gibi bazı gazetelerde makaleleri yayımlanmış (eserlerinin tam listesi için bk. Essays on Islamic Piety, s. xii-xx), ayrıca hocası Rudolf Tschudi’nin yetmişinci doğum gününe armağan olarak bir kitap neşretmiştir (Westöstliche Abhandlungen. Rudolf Tschudi zum siebzigsten Geburtstag überreicht von Freunden und Schülern, Wiesbaden 1954). Onun yayımlamayı planladığı ve büyük ölçüde tamamladığı çalışmaları öğrencileri tarafından neşre hazırlanmaktadır (bunlardan bazıları için bk. Radtke, Oriens, XXXVI [2001], s. 372-373).
BİBLİYOGRAFYA:
F. Meier, Bausteine. Ausgewählte Aufsätze zur Islamwissenschaft (nşr. E. Glassen - G. Schubert), Istanbul-Stuttgart 1992, I, s. xvii-xxvi; a.mlf., Essays on Islamic Piety and Mysticism (trc. J. O’Kane, nşr. B. Radtke), Leiden 1999, s. xi-xx, 1-21; Bibliographie der Deutschsprachigen Arabistik und Islamkunde (ed. Fuat Sezgin), Frankfurt 1993, XVI, 86-88; Ahmed el-Hamû, “Aĥcârü’l-binâǿ li’l-üstâź Fritz Mayer”, MMLADm., LXVIII/3 (1993), s. 543-548; A. Schimmel, “In Memoriam Fritz Meier”, WI, XXXIX/2 (1999), s. 143-148; G. Schubert, “Fritz Meier (1912-1998)”, ZDMG, CL/1 (2000), s. 5-10; H. Landolt, “Fritz Meier”, SIr., XXIX/1 (2000), s. 143-146; B. Radtke, “Fritz Meier (10.6.1912 - 10.6.1998)”, Persica, XVI, Leiden 2000, s. 1-7; a.mlf., “Fritz Meier (10.6.1912 - 10.6.1998)”, Oriens, XXXVI (2001), s. 369-376.
Hilal Görgün