MENÛFÎ

(المنوفي)

Ebü’l-Hasen Nûruddîn Alî b. Muhammed b. Muhammed el-Menûfî el-Mısrî (ö. 939/1532)

Mâlikî fakihi.

3 Ramazan 857’de (7 Eylül 1453) Kahire’de doğdu ve burada yetişti. Bedreddin el-Feyyûmî, Kemâleddin İbn Ebû Şerîf, Nûreddin es-Semhûdî ve Celâleddin es-Süyûtî’den öğrenim gördü. Şâzeliyye tarikatına intisap etti. İbn Ebû Zeyd el-Kayrevânî’nin Mâlikî fıkhının temel metinlerinden olan er-Risâle’si üzerine yazdığı altı şerhle tanınır. 14 Safer 939’da (15 Eylül 1532) vefat etti. Karâfî’nin verdiği 937 (1531) yılı yanlış, Ahmed Bâbâ et-Tinbüktî’nin 739 (1338) olarak kaydettiği tarih de bir zühul eseri veya istinsah hatası olmalıdır.

Eserleri. 1. Kifâyetü’ŧ-ŧâlibi’r-rabbânî Ǿalâ Risâleti İbn Ebî Zeyd el-Ķayrevânî. Kendisine ait Ġāyetü’l-emânî adlı büyük ve Taĥķīķu’l-mebânî adlı orta şerhten özetlenmiş olup müstakil olarak (Kahire 1305, 1309, 1310, 1325), ayrıca Ali b. Ahmed el-Adevî’nin hâşiyesiyle birlikte (I-II, Bulak 1288; Kahire 1300, 1305, 1309, 1310, 1328, 1330, 1344, 1357; I-III, nşr. Ahmed Hamdî İmâm, Kahire 1407/1987) basılmıştır. 2. Ġāyetü’l-emânî fî ĥalli elfâž ve’l-meǾânî. İbn Ebû Zeyd’in adı geçen eserinin büyük şerhidir (Dârü’l-kütübi’n-Nâsıriyye, nr. 622, 1060, 1413, Süleymaniye Ktp., Yenicami, nr. 744; ayrıca bk. Sezgin, I, 480). 3. Taĥķīķu’l-mebânî ve taĥrîrü’l-meǾânî. Aynı eser üzerine yazılan bir diğer şerhtir (Dârü’l-kütübi’n-Nâsıriyye, nr. 410, 686/8, 875, 1008, 1044, 1053; ayrıca bk. a.g.e., I, 479; Abdülazîz Binabdullah, s. 150). 4. el-Muķaddimetü’l-Ǿİzziyye li’l-cemâǾati’l-Ezheriyye (el-Ǿİzziyye). Mâliki fıkhına dair olup eseri Abdülbâkī ez-Zürkānî Mebârikü’l-füyûżâti’l-ķudsiyye (Şerĥu’l-Muķaddimeti’l-Ǿİzziyye) (Hasan el-İdvî’nin el-Feyżü’r-raĥmânî adlı hâşiyesiyle, Kahire 1281, 1299; Ali b. Ahmed el-Adevî’nin hâşiyesiyle, Bulak 1289, 1298, 1304; Kahire 1325), Abdülmecîd eş-Şernûbî el-Kevâkibü’d-dürriyye Ǿalâ metni’l-Ǿİzziyye (Kahire 1304; Bulak 1314) ve Muhammed b. Muhammed el-Fîşî el-Mineĥu’l-vefiyye (Dârü’l-kütübi’n-Nâsıriyye, nr. 666/B, Dârü’l-kütübi’l-Mısriyye, Hidîviyye, nr. 1932) adıyla şerhetmiştir. 5. el-İşârâtü’l-Ezheriyye Ǿale’l-Urcûzeti’l-Ķurŧubiyye. İbn Sa‘dûn el-Kurtubî’nin manzum bir Mâlikî ilmihali olan


Urcûzetü’l-vildân (el-Muķaddimetü’l-Ķurŧubiyye) adlı eserinin şerhidir (Dârü’l-kütübi’n-Nâsıriyye, nr. 1593). 6. Şerĥu’l-Âcurrûmiyye. İbn Âcurrûm’un nahve dair eserinin şerhidir (Dârü’l-kütübi’l-Mısriyye, nr. 4855/He). 7. MaǾûnetü’l-ķārî li-Śaĥîĥi’l-Buħârî (Rabat el-Hizânetü’l-âmme, Kettâniyye, nr. 1912). 8. Tuĥfetü’l-muśallî (nşr. Abdurrahman Avn ve Muhammed Ebü’l-Ecfân, baskı yeri yok, 1984). 9. Şerĥu ǾAķīdeti’s-Senûsî (Süleymaniye Ktp. Yenicami, nr. 744). 10. ǾUmdetü’s-sâlik Ǿalâ meźhebi Mâlik. 11. el-Fetĥu’r-rabbânî Ǿalâ ǾAķīdeti İbn Ebî Zeyd el-Ķayrevânî (son iki esere ve diğerlerine ait bazı yazma nüshalar için bk. GAL Suppl., II, 435).

Menûfî’nin kaynaklarda adı geçen diğer eserleri de şunlardır. Telħîśu’t-Taĥķīķ, Tavżîĥu’l-elfâž ve’l-meǾânî, el-Feyżü’r-raĥmânî (bu üç eser de er-Risâle’nin şerhleridir), Şerĥu Muħtaśarı Ħalîl, Şerĥu Mürşidi’t-ŧullâb, Śıyânetü’l-ķārî Ǿani’l-ħaŧaǿi ve’l-laĥni fi’l-Buħârî, Şerĥu Müslim, Şerĥu’t-Terġīb ve’t-terĥîb, Şerĥu Menâzili’s-sâǿirîn.

BİBLİYOGRAFYA:

Bedreddin el-Karâfî, Tevşîĥu’d-Dîbâc (nşr. Ahmed eş-Şüteyvî), Beyrut 1403/1983, s. 137-138; İbnü’l-Kādî, Dürretü’l-ĥicâl, III, 253; a.mlf., Laķŧü’l-ferâǿid (Elfü sene mine’l-vefeyât içinde, nşr. Muhammed Haccî), Rabat 1396/1976, s. 293-294; Ahmed Bâbâ et-Tinbüktî, Neylü’l-ibtihâc, Trablus 1408/1989, II, 344-345; Fihristü’l-kütübħâneti’l-Ħidîviyye, III, 160, 161, 162, 170-171, 176; Mahlûf, Şeceretü’n-nûr, s. 272; Serkîs, MuǾcem, I, 301, 966, 1119; II, 1314-1315; Brockelmann, GAL, II, 411; Suppl., I, 302; II, 434-435; Sezgin, GAS, I, 479-480; Fuâd Seyyid, Fihristü’l-maħŧûŧât, Kahire 1383/1963, II, 5, 74; III, 96; Abdülazîz Binabdullah, MaǾlemetü’l-fıķhi’l-Mâlikî, Beyrut 1403/1983, s. 57, 150; Ziriklî, el-AǾlâm (Fethullah), V, 11; Muhammed el-Menûnî, Delîlü maħŧûŧâti Dâri’l-kütübi’n-Nâśıriyye bi-Temgrût, Muhammediye 1405/1985, s. 53, 58, 59, 60, 65, 69, 70, 77, 79, 94, 106, 143.

Ahmet Özel