MERRÂKÜŞÎ, İbn Mûsâ
(ابن موسى المرّاكشي)
bü’l-Mehâsin Cemâlüddîn Muhammed b. Mûsâ b. Alî el-Merrâküşî el-Mekkî (ö. 823/1421)
Hadis âlimi.
3 Ramazan 787’de (8 Ekim 1385) Mekke’de doğdu. Aslen Merakeşli olup Mirǿâtü’l-cenân müellifi Yâfiî’nin torunudur. Küçük yaşta Kur’an’ı ezberledi, Mekke ve Medine’de İslâmî ilimlerle ilgili temel bilgileri aldı. Hadis, fıkıh, fıkıh usulü, hesap, Arapça, aruz, meânî ve beyân ilimlerini öğrenerek edebiyatın hem nazım hem nesir türlerinde başarı sağladı. Bilhassa hadis ilmindeki bilgisiyle tanındı. İlelü’l-hadîs ve ricâlü’l-hadîs konularındaki derin bilgisi, âlî ve nâzil rivayetleri diğerlerinden ayırmadaki ustalığıyla Hicaz bölgesinde tanınmış bir âlim ve hadis hâfızı oldu. 814’te (1411) seyahate çıkarak Medine, Kahire, İskenderiye, Kudüs, Şam, Halep, Hama, Humus, Ba‘lebek, Gazze, Nablus ve Remle gibi ilim merkezlerini dolaştı. Cemâleddin Muhammed b. Abdullah İbn Zahîre, İbnü’l-Irâkī, Takıyyüddin el-Fâsî, Sıbt İbnü’l-Acemî, Selâhaddin el-Akfehsî gibi âlimlerden hadis ve fıkıh, babalığı Mâlikî fakihi Halîl b. Hârûn es-Sanhâcî el-Cezâirî’den Arapça öğrendi. Kıraat âlimi İbnü’l-Cezerî ve Fîrûzâbâdî’den faydalandı. İbn Hacer el-Askalânî’nin belirttiğine göre 814-815 (1411-1412) yıllarında ondan Nuħbetü’l-fiker ile şerhi Nüzhetü’n-nažar’ı yazdı (el-MecmaǾu’l-müǿesses, III, 342). Zeynüddin el-Irâkī, Nûreddin el-Heysemî, İbn Haldûn gibi âlimlerden mektupla icâzet aldı.
İbn Hacer el-Askalânî ve diğer biyografi yazarlarının belirttiğine göre Merrâküşî az konuşması, aza kanaat etmesi, kazancını ve ilmini Allah yolunda sarfetmesi, kitaplarını başkalarının istifadesine sunması, zamanını değersiz şeylerle geçirmemesi gibi meziyetleri yanında sözü yerli yerinde kullanmada ve maksadını güzelce ifade etmede de başarılı idi. Defalarca gittiği Yemen’e yerleşerek 820 (1417) yılından itibaren Zebîd’deki el-Medresetü’t-Tâciyye’de ders vermeye başladı. Şöhretini duyup ona ilgi gösteren Yemen Hükümdarı en-Nâsır Ahmed’e bir kaside yazarak teşekkür etti. Orada kaldığı süre içinde her yıl hacca gitti. 823 (1420) yılında Yemen’den hac için kara yoluyla yaptığı çetin yolculuk sonunda rahatsızlanarak 28 Zilhicce 823’te (3 Ocak 1421) Mekke’de vefat etti ve Cennetü’l-muallâ’ya defnedildi. Onun ölümü üzerine yazılıp mezarı başında okunan uzunca bir mersiye Laĥžü’l-elĥâž’da bulunmaktadır (Takıyyüddin İbn Fehd, s. 277-279).
Eserleri. 1. Taħrîcü meşyeħati Ebî Bekir b. Ĥüseyin b. ǾÖmer el-Ķureşî el-Merâġī. Merrâküşî sekiz cüzden meydana gelen bu eserini, hocası Merâgī’nin seksen küsur yıllık öğrenim ve öğretim hayatında birçok âlimden semâ yoluyla elde ettiği rivayetlerinden derlemiş olup eserin onun hayatında istinsah edilen bir nüshası Dârü’l-kütübi’l-Mısriyye’de kayıtlıdır (Mustalah, nr. 97). 2. Taħrîcü meşyeħati Ŧaķıyyiddîn el-Fâsî. Müellif eserine hocasının Muhammed adlı şeyhleriyle başlamış olup müellifin bu adı taşıyan âlimlere dair birkaç “kürrâse” yazdığı belirtilmektedir. 3. Taħrîcü meşyeħati’l-Fîrûzâbâdî. Takıyyüddin İbn Fehd bu eseri Fîrûzâbâdî’den okumak için Yemen’e gittiğini ve onu kıraat yoluyla okuduğunu söylemektedir (a.g.e., s. 275). 4. ErbaǾûne ĥadîŝen mütebâyinetü’l-isnâd ve’l-mütûn. Kütüb-i Sitte musanniflerine ulüvv-i nisbî yoluyla muvafakat eden hadislerden meydana gelen eseri müellifin temize çekemediği belirtilmekte, ayrıca bir başka kırk hadisinin bulunduğu kaydedilmektir.
Merrâküşî’nin bunlardan başka hadis usulüne dair Muħtaśar adlı bir eseri, İbnü’l-Cevzî tarzında kaleme aldığı MevżûǾât’ı, yarım kalmış bir Târîħu’l-Medîne’si bulunduğu, ders aldığı hocalarını ayrı bir meşyehada topladığı, Nuħbetü’l-fiker’i şerhetmeye başladığı, fakat bu çalışmalarını tamamlayamadığı bildirilmektedir. Müellif kendi eserleri dahil olmak üzere çok sayıda kitabını Zebîd’e nakletmiş, ancak Mekke’de âni vefatı üzerine bunlar kaybolmuştur. Onun ayrıca pek çok manzumesinden söz edilmiş, İbnü’l-Cezerî’den istediği manzum icâzet talebiyle İbnü’l-Cezerî’nin ona gönderdiği manzum cevabı bazı kaynaklarda yer almıştır (a.g.e., s. 280-281).
BİBLİYOGRAFYA:
Fâsî, el-Ǿİķdü’ŝ-ŝemîn, II, 364-371; İbn Hacer, İnbâǿü’l-ġumr, VII, 401-403; a.mlf., el-MecmaǾu’l-müǿesses li’l-muǾcemi’l-müfehres (nşr. Yûsuf Abdurrahman el-Mar‘aşlî), Beyrut 1415/1994, III, 341-343; Necmeddin İbn Fehd, MuǾcemü’ş-şüyûħ (nşr. Muhammed ez-Zâhî), Riyad 1402/1982, s. 135-136, ayrıca bk. İndeks; Abdülvehhâb b. Abdurrahman el-Büreyhî, Ŧabaķātü śuleĥâǿi’l-Yemen (nşr. Abdullah Muhammed el-Habeşî), Beyrut 1403/1983, s. 124, 344-345; Takıyyüddin İbn Fehd, Laĥžü’l-elĥâž (Źeylü Teźkireti’l-ĥuffâž li’ź-Źehebî içinde, nşr. M. Zâhid Kevserî), Dımaşk 1347, s. 272-282; Sehâvî, eđ-Đavǿü’l-lâmîǾ, X, 56-58; Dârü’l-kütübi’l-Mısriyye: Fihristü’l-maħŧûŧât I: Muśŧalaĥu’l-ĥadîŝ, Kahire 1375/1956, I, 293-294; Abbas b. İbrâhim, el-İǾlâm, V, 34-35; Ziriklî, el-AǾlâm (Fethullah), II, 323; VII, 118-119; M. Habîb el-Hîle, et-Târîħ ve’l-müǿerriħûn bi-Mekke, Mekke 1994, s. 97-99.
İsmail Hakkı Ünal