MERZÛKĪ, Muhammed
(محمّد المرزوقي)
Muhammed el-Merzûkī (1916-1981)
Tunuslu şair ve yazar.
22 Eylül 1916 tarihinde Tunus’un güneyinde bulunan Douz şehri yakınlarındaki Avîne köyünde doğdu. Kuzey Afrika’nın eski kabilelerinden şiir alanında ün yapmış Merâzîk kabilesine mensup bir aileden gelmektedir. Ailesi kendisinin önderliğinde Tunus’un bağımsızlığı için mücadele etmiştir. İlk öğreniminden sonra başşehir Tunus’a giden Merzûkī Zeytûne Üniversitesi ile Haldûniyye Enstitüsü’nde eğitimini tamamladı.
9 Nisan 1938’de Fransız sömürgeciliğini protesto etmek amacıyla düzenlenen öğrenci hareketlerinden sonra hapse atıldı (Fontaine, II, 191); 1940’ta güneydeki Kıblî köyünde üç yıl mecburi ikamete tâbi tutuldu (Muhammed Bûzîne, s. 580). Bu olaylar Merzûkī’de vatan sevgisi, güney vahalarına yönelik özlemle halk edebiyatına karşı bir tutku oluşturdu. Bu etkenler, hayatı boyunca onun ilgisini halk edebiyatı ile bedevî âdet ve geleneklerine çekti. Merzûkī 1944-1956 yılları arasında çalışmalarını gazetecilik ve radyo yayınları alanında yoğunlaştırdı. 1957’de Kültür Bakanlığı’na bağlı el-Ma‘hedü’l-vatanî li’l-âsâr ve’l-fünûn’un halk edebiyatı bölümünde çalışmaya başladı. 1962 yılında aynı bölümde yönetici oldu ve hayatının sonuna kadar bu görevini sürdürdü. 14 Kasım 1981’de başşehir Tunus’ta vefat etti. Merzûkī, Hasan Hüsnî Abdülvehhâb ve Muhammed Tâhir b. Âşûr’dan sonra 1979 yılında Tunus’ta Burgiba takdir ödülünü alan üçüncü kişidir.
Eserleri. 1. EşiǾǾatü’l-cemâl. Eskilere ve yenilere göre güzellik ve sevgi hakkındaki makalelerden oluşmaktadır (Tunus 1936). 2. DümûǾ ve Ǿavâŧıf. Gençlik şiirlerini içeren divanıdır (Tunus 1946). 3. Cezâǿü’l-ħâǿine. Hikâyeler kitabıdır (Tunus 1947). 4. Fî sebîli’l-ĥurriyye. On sekiz hikâyeden oluşmaktadır (Tunus 1956). 5. Beyne’z-zevceyn. Hikâye koleksiyonu olup ülkedeki sosyal ve kültürel problemleri ele almaktadır (Tunus 1957). 6. eŧ-Ŧâhir el-Ĥaddâd: Ĥayâtühû türâŝühû (Cîlânî b. Hâc Yahyâ ile birlikte, Tunus 1963). 7. Beķāyâ şebâb (Tunus 1966). 8. el-Edebü’ş-şaǾbî fî Tûnis (Tunus 1967). 9. Eĥâdîŝü’s-semer. Hikâye üslûbuyla kaleme alınmış gece sohbetlerinden oluşmaktadır (Tunus 1973). 10. Dimâǿ Ǿale’l-ĥudûd (Tunus 1975). 11. Ĥassûne el-Leylî. Bu adla anılan halk destanının açıklamalı neşridir (Tunus 1976). 12. el-Câziyetü’l-Hilâliyye. Bu halk hikâyesinin tekrar kaleme alınmış şeklidir (Tunus 1978). 13. Ŝevretü’l-Merâzîķ (Ali el-Merzûkī ile birlikte, Tunus 1979). 14. el-Mehdiyye ve şâǾiruhâ Temîm (Tunus 1980). 15. Aĥmed Mellâķ: ŞâǾirü’l-ĥikmeti ve’l-melĥame (1980). 16. Burķıbiyyât min şiǾri’l-kifâĥ (Tunus 1981). 17. MaǾa’l-bedevî fî ĥallihim ve terĥâlihim (Tunus 1983). Merzûkī ayrıca Ebü’l-Hasan el-Husrî el-Kayrevânî’nin divanını (Cîlânî b. Hâc Yahyâ ile birlikte, Mektebetü’l-menâr, 1963; Tunus 1974), İmâdüddin el-İsfahânî’nin Ħarîdetü’l-ķaśr adlı eserinin Mağrib ve Endülüs’e ait kısmını (Cîlânî b. Hâc Yahyâ ve Muhammed el-Arûsî ile birlikte, I-II, Tunus 1966-1971), Ümeyye b. Ebü’s-Salt’ın yaklaşık 1400 beyitlik şiirini içeren Dîvânü’l-Ĥakîm’ini (Tunus 1974) ve halk şairi Feytûrî Tellîş’in divanını (Tunus 1976) yayımlamıştır. Merzûkī tiyatroyla da ilgilenmiş ve sekiz tiyatro eserini sahneye koymuştur.
BİBLİYOGRAFYA:
Ferid Ghazi, Le roman et la nouvelle en Tunisie, Tunus 1970, s. 54-55; S. Pantucek, Tunesische Literaturgeschichte, Wiesbaden 1974, s. 100-101; Mahfûz, Terâcimü’l-müǿellifîn, IV, 304-316; J. Fontaine, Histoire de la littérature tunisienne par les textes, Tunus 1988-94, I, 168-170; II, 191; a.mlf., Regards sur la littérature tunisienne, Tunus 1991, s. 107; Re’fet Guneymî eş-Şeyh, Târîħu’l-ǾArabi’l-ĥadîŝ ve’l-muǾâśır, [baskı yeri yok] 1989, s. 386; M. Sâlih b. Ömer, Târîħu’l-edebi’t-Tûnisî: el-Edebü’l-ĥadîŝ ve’l-muǾâśır, Kartâc 1990, s. 103-104; Muhammed el-Ya‘lâvî, Eştât fi’l-luġa ve’l-edeb ve’n-naķd, Beyrut 1992, s. 257-261; Muhammed Bûzîne, Meşâhîrü’t-Tûnisiyyîn, Tunus 1992, s. 579-581; Ömer b. Sâlim, Muħtârât li-şuǾarâǿi Tûnisiyyîn, Tunus 1992, s. 675-676; el-ǾAmel, Tunus, 11 Ocak 1982, Muhammed el-Merzûkī özel sayısı.
Musa Yıldız