MEYDÂNÎ, Abdülganî b. Tâlib
(عبد الغني بن طالب الميداني)
Abdülganî b. Tâlib b. Hammâde el-Meydânî el-Guneymî ed-Dımaşkī (ö. 1298/1881)
Hanefî fakihi, muhaddis ve mutasavvıf.
1222 (1807) yılında Dımaşk’ın Meydan semtinde doğdu. Temel eğitimini babasından aldı ve Kur’an’ı ezberledi. Seyyid Muhammed eş-Şürefâ Mektebi’ni bitirdikten sonra Ömer Efendi el-Müctehid’den Hanefî fıkhı, ferâiz, hadis ve nahiv okudu. 1244-1252 (1828-1836) yılları arasında hizmetinde bulunduğu Hanefî âlimi Muhammed Emîn İbn Âbidîn’den fıkıh, usul, hadis ve Arapça dersleri aldı. Ayrıca yardımcılığını yaptığı Hasan b. İbrâhim el-Baytâr, Şeyhülislâm Bâcûrî, Abdurrahman b. Muhammed b. Abdurrahman el-Küzberî, Ebû Osman Saîd b. Hasan b. Ahmed el-Halebî, Abdülganî es-Sakatî, Hâmid el-Attâr, Abdullah el-Kürdî, Mekke Hanefî müftüsü Abdullah el-Mîrganî, Mısır ulemâsından Mustafa Mübellit, Yafa müftüsü Hasan b. Selîm b. Selâme ed-Decânî, Kudüs müftüsü Tâhir Efendi ile Ahmed Baybars’tan ve defalarca gittiği hac sırasında Hicaz ulemâsından faydalandı. Fürû, usul ve münazara konularında saygın bir mevki elde etti. Tartışma meclislerinde kendini göstermeyi sevmez, ancak sorulara cevap vermekten kaçınmaz, ilmini gizlemezdi. Şairlik yönü de bulunan Meydânî’nin talebeleri arasında Tâhir el-Cezâirî, Saîd b. Abdullah eş-Şertûnî ve Bağdat nakibi Selman Efendi el-Kādirî gibi şahsiyetler bulunmaktadır. 1860 yılında Dımaşk’ta müslümanlarla hıristiyanlar arasında çıkan çatışmalar sırasında etkili vaazlarıyla halkı yatıştırarak binlerce kişinin hayatına mal olabilecek gelişmelerin önüne geçti. Zühd ve takvâ sahibi bir âlim olan Meydânî camilerin imarı, fakirlerin gözetilmesi gibi hayır işleriyle uğraşırdı. 4 Rebîülevvel 1298 (4 Şubat 1881) tarihinde Dımaşk’ta vefat etti. Kabri şehrin doğu tarafındaki Bâbullah Kabristanı’ndadır.
Eserleri. 1. Keşfü’l-iltibâs Ǿammâ evredehü’l-İmâmü’l-Buħârî Ǿalâ baǾżi’n-nâs. Buhârî’nin el-CâmiǾu’ś-śaĥîĥ’inde Ebû Hanîfe’yi eleştirmek üzere “Ķāle baǾżü’n-nâs” kalıbıyla aktardığı ictihadları savunmak için kaleme alınan eseri Abdülfettâh Ebû Gudde neşretmiştir (Halep 1414/1993). 2. Şerĥu’l-ǾAķīdeti’ŧ-Ŧaĥâviyye. Muhammed Mutî‘ el-Hâfız ve
Muhammed Riyâd el-Mâlih tarafından yayımlanmıştır (Dımaşk 1390/1970, 1402/1982, 1995). 3. el-Lübâb fî şerĥi’l-Kitâb. Kudûrî’nin el-Muħtasar’ının en yaygın şerhlerindendir. İlki müellifin hayatında olmak üzere (İstanbul 1274-1275) defalarca basılmıştır (I-II, İstanbul 1315, 1316, 1323; Kahire 1322 [Ebû Bekir el-Haddâd’ın el-Cevheretü’n-neyyire’sinin kenarında], Kahire 1330, 1331, 1346, 1354; I-III, Kahire 1374/1955; I-IV, Kahire 1383/1963; Beyrut 1980, 1413/1993; nşr. Muhammed Muhyiddin Abdülhamîd, I-IV, Kahire 1381/1961; Beyrut 1405/1985; nşr. Abdürrezzâk el-Mehdî, I-III, Beyrut 1415/1994; nşr. Abdülmecîd Tu‘me el-Halebî, I-II, Beyrut 1418/1998). 4. Risâle fî tavżîĥi mesǿele min Kitâbi’l-Menâr fî mebĥaŝi’l-ħâś (yazma nüshası için bk. Fihrisü’l-Ħizâneti’t-Teymûriyye, IV, 163). 5. İsǾâfü’l-mürîdîn li-iķāmeti ferâǿiżi’d-dîn. Tasavvufa ilişkin bir eser olup müellifin oğlu İsmâil tarafından şerhedilmiştir (yazma nüshası için bk. Dârü’l-kütübi’z-Zâhiriyye, nr. 4793, 6562, 8206; Gottschalk v.dğr., IV, 200).
Meydânî’nin diğer bazı eserleri de şunlardır: Risâle fî śıĥĥati vaķfi’l-müşâǾ, Risâle fî meşeddi’l-müske, Fetvâ fî şürekâǿ iķtesemü’l-müşterek beynehüm (Dârü’l-kütübi’z-Zâhiriyye, nr. 7079), el-Meŧâlibü’l-müsteŧâbe fi’l-ĥayż ve’n-nifâs ve’l-istiĥâża (Dârü’l-kütübi’z-Zâhiriyye, nr. 10512), Tuĥfetü’n-nüssâk fî fażli’s-sivâk (Dârü’l-kütübi’z-Zâhiriyye, nr. 1487), Sellü’l-ĥusâm Ǿalâ şâtimi dîni’l-İslâm, Şerĥ Ǿale’l-Merâĥ.
BİBLİYOGRAFYA:
Abdülganî b. Tâlib el-Meydânî, Şerĥu’l-ǾAķīdeti’ŧ-Ŧaĥâviyye (nşr. M. Mutî‘ el-Hâfız - M. Riyâd el-Mâlih), Dımaşk 1402/1982, neşredenlerin girişi, s. 19-24; a.mlf., Keşfü’l-iltibâs Ǿammâ evredehü’l-İmâmü’l-Buħârî Ǿalâ baǾżi’n-nâs (nşr. Abdülfettâh Ebû Gudde), Halep 1414/1993, neşredenin girişi, s. 52-56; Ahmed b. Muhammed el-Hadrâvî, Nüzhetü’l-fiker (nşr. Muhammed el-Mısrî), Dımaşk 1996, II, 173-176; Baytâr, Ĥilyetü’l-beşer (nşr. M. Behcet el-Baytâr), Beyrut 1413/1993, II, 867-872; Serkîs, MuǾcem, II, 1288, 1420; Fihrisü’l-Ħizâneti’t-Teymûriyye, Kahire 1367-69/1948-50, II, 151, 228; IV, 83, 163; Sezgin, GAS, I, 455; Müneccid, MuǾcem, III, 121; M. Edîb Âlü Takıyyüddin el-Hısnî, Münteħabâtü’t-tevârîħ li-Dımaşķ, Beyrut 1399/1979, II, 670; Âyide İbrâhim Nusayr, el-Kütübü’l-ǾArabiyyetü’lletî nüşiret fî Mıśr beyne Ǿâmey 1926-1940, Kahire 1980, s. 67; a.mlf., el-Kütübü’l-ǾArabiyetü’lletî nüşiret fî Mıśr beyne Ǿâmey 1900-1925, Kahire 1983, s. 104; M. Kürd Ali, el-MuǾâśırûn, Dımaşk 1401/1980, s. 229-230, 268; a.mlf., Künûzü’l-ecdâd, Dımaşk 1404/1984, s. 9; M. Mutî‘ el-Hâfız, Fihrisü maħŧûŧâti Dâri’l-kütübi’z-Zâhiriyye: el-Fıķhü’l-Ĥanefî, Dımaşk 1401/1980-81, I, 50-52, 151-152; II, 64, 177-178; H. L. Gottschalk v.dğr., Catalogue of the Mingana Collection of Manuscripts, Zug 1985, IV, 200; M. Cemîl eş-Şattî, AǾyânü Dımaşķ, Dımaşk 1414/1994, s. 177-178; MevsûǾatü ŧabaķāti’l-fuķahâǿ (nşr. Ca‘fer es-Sübhânî v.dğr.), Kum 1422, XIII, 350-351.
Davut Yaylalı