MEYERHOF, Max
(1874-1945)
İslâm tıp tarihi araştırmalarıyla ünlü Alman hekimi.
21 Mart 1874’te Hildesheim’da doğdu; çok sayıda bilim adamı yetiştiren bir yahudi ailesine mensuptur. Heidelberg, Berlin ve Strasbourg’da tıp öğrenimi gördü. 1898’de Strasbourg’daki Bakterioloji Enstitüsü’nde pratisyen hekim olarak göreve başladı. İki yıl süreyle göz hastalıkları ve özellikle Mısır’da çok görülen trahom üzerinde yoğunlaşarak göz hekimliği ihtisası yaptı. 1900’de yine bir hekim olan Nobel ödüllü kuzeni Otto Meyerhof’la birlikte Mısır’a gitti ve gördüğü ortamdan çok etkilenerek 1903’te Kahire’ye yerleşti. Burada Arapça, İngilizce, Fransızca, İtalyanca ve Yunanca öğrenen Max Meyerhof kısa sürede göz doktoru olarak ün yaptı; bu arada İslâm tıp tarihi alanında çalışmaya ve konuyla ilgili el yazmalarını toplamaya başladı. 1909’da Mısır Göz Hekimleri Cemiyeti’nin başkanlığına seçildi. 1910’da, Prens Fuâd tarafından kurulan Mısır Üniversitesi’ne davet edilerek burada klasik Arapça okuttu. I. Dünya Savaşı başladığında Almanya’da bulunan Meyerhof Kahire’ye dönemedi ve Hannover’deki askerî hastahanede yaralıların tedavisiyle ilgilendi. 1922’de Kahire’ye gittikten sonra burada tekrar açılan Alman Birliği’nin başkanlığına seçildi. Almanya’da Naziler’in yahudileri takibat altına almaları üzerine Alman vatandaşlığından çıkarak Mısır vatandaşlığına geçti. Kahire’de Cem‘iyyetü etıbbâi’r-remedi’l-Mısrî’nin başkanlığını, el-Ma‘hedü’l-ilmiyyi’l-Mısrî ve el-Cem‘iyyetü’l-melekiyye fi’t-tıbb’ın başkan yardımcılığını yapan Meyerhof International College of Surgeons’a şeref üyesi seçildi. 1928’de Bonn Üniversitesi tarafından kendisine fahrî doktor unvanı verildi. 2 Nisan 1945’te Kahire’de öldü ve şehrin yahudi mezarlığına defnedildi.
Özellikle Arap hekimliği ve eczacılığı alanındaki çalışmalarıyla meşhur olan Meyerhof’a göre Araplar, Bizans ve Sâsânî imparatorluklarıyla karşılaşınca Aristo, Hipokrat, Câlînûs (Galen) gibi filozof-hekimlerin eserlerindeki Grekler’in eski tıp bilgileriyle tanışmışlar ve bu eserleri tercüme ederek öğrendikleri bilgileri tedavi amacıyla kullanmışlardır. Meyerhof, müslümanların sadece iyi mütercim olduklarını, Grekler’den tercüme yoluyla aldıkları bilgileri sistemleştirerek tasnife tâbi tuttuktan sonra teori ve düşüncede herhangi bir ilâvede bulunmadan Batı’ya intikal ettirdiklerini ileri sürer (Studies on the History of Islamic Medicine, II, 100, 136).
Eserleri. 1. Über die ansteckenden Augenleiden Ägyptens, ihre Geschichte, Verbreitung und Bekämpfung (Kairo 1909). Mısır’daki salgın göz hastalıklarının tarihçesi ve bunlarla mücadele üzerinedir.
2. Kitâbü’l-ǾAşr maķālât fi’l-Ǿayn-The Book of the Ten Treatises on the Eye Ascribed to Hunain Ibn Ishāq (Kahire 1928). Huneyn b. İshak’ın göz hastalıklarına dair on makaleden oluşan kitabının neşri ve uzun bir girişle birlikte İngilizce tercümesidir. 3. Über die medizinischen Namen (Joseph Schacht ile birlikte, Berlin 1931). Hubeyş b. Hasan’ın Câlînûs’tan Arapça’ya çevirdiği tıp terimleri hakkındaki eserin Almanca’ya tercümesiyle birlikte neşridir. 4. The Abridged Version of “The Book of Simple Drugs”. Ahmed b. Muhammed el-Gāfikī’nin el-Edviyetü’l-müfrede’sinin İbnü’l-İbrî tarafından Münteħabü Kitâbi CâmiǾi’l-müfredât li-Aĥmed b. Muĥammed el-Ġāfiķī başlığıyla yapılan ihtisarının “elif”ten “vav”a (ebced alfabesinin altıncı harfi) kadar olan ve altı babdan oluşan kısmının George Sobhy ile birlikte neşri ve açıklamalı İngilizce tercümesidir. Eser dört fasikül halinde yayımlanmıştır (Kahire 1932, 1933, 1938, 1940). 5. A Short History of Ophtalmia During the Egyptian Campains of 1798-1807 (London 1932). 6. Kitâbü’l-Mürşid fi’l-küĥl (al-Morchid fi’l-Kohhl) ou le Guide d’oculistique li-Muhammed b. Kassūm b. Eslem el-Ġāfiķī-Mohammad Ibn Qassoūm Ibn Aslam al-Ghāfiqī (XIIe siècle) (Barcelona 1933). Endülüslü göz hekimi Muhammed b. Kassûm el-Gāfikī’nin el-Mürşid fi’l-küĥl adlı eserinin büyük bir bölümünün Fransızca’ya tercümesidir. 7. The Medico-Philosophical Controversy Between Ibn Butlan of Baghdad and Ibn Ridwān of Cairo: A Contribution to the History of Greek Learning Among the Arabs (Joseph Schacht ile birlikte, Cairo 1937). İbn Butlân’ın İbn Rıdvân ile giriştiği tartışmalar sırasında ona yazdığı Maķāle fi’l-iǾtirâż Ǿalâ men ķāle inne’l-ferħ eĥarru mine’l-ferrûc ve Maķāle ilâ ǾAlî b. Rıđvân başlığıyla kaleme aldığı makalelerin cevaplarıyla birlikte neşri ve İngilizce’ye tercümesidir (eserin diğer kapağında Ħams resâǿil li’bn Buŧlân al-Baġdâdî ve li-[ǾAlî] İbn Rıđvân el-Mıśrî ve terâcimü müǿellifeyn [Kahire 1937] başlığı bulunmaktadır). 8. Le livre des questions sur l’oeil de Ĥonaïn Ibn Isĥāq (Kahire 1938). Huneyn b. İshak’ın Kitâbü’l-Mesâǿil fi’l-Ǿayn adlı eserinin uzun bir giriş ilâvesiyle Paul Sbath ile birlikte neşri ve Fransızca’ya tercümesidir. 9. La gynécologie et l’obstétrique chez Avicenne (Ibn Sina) et leurs rapports avec celles des Grècs (Le Caire 1938). Meyerhof ve D. Joannides’in birlikte hazırladıkları bu kitap İbn Sînâ’nın eserlerinde kadın ve doğum hastalıkları konusunu ele almaktadır. 10. La science arabe et son rôle dans l’évolution scientifique mondiale (Henri Paul Joseph Renaud ve Julius Ruska ile birlikte, Leiden 1938). 11. Şerĥu esmâǿi’l-Ǿuķķār-Şarh Asma’ al-Uqqar (L’explication des noms de drogues). Un glossaire de matière médicale composé par Maïmonide (Kahire 1940). İbn Meymûn’un ilâç isimlerinin açıklanmasıyla ilgili eserinin neşri, kitabın muhtevası ve İbn Meymûn’un hayatı, tıbbî faaliyetleri ve eserlerini ele alan geniş bir girişle birlikte Fransızca’ya tercümesidir. Kitap Fred Rosner tarafından İngilizce’ye çevrilmiştir (Moses Maimonides’ Glossary of Drug Names, Philadelphia 1979). 12. The Theologus Autodidactus of Ibn al-Nafis (Oxford 1968). Joseph Schacht ile birlikte İbnü’n-Nefîs’in er-Risâletü’l-Kâmiliyye fi’s-sîreti’n-nebeviyye adlı eserinin İngilizce’ye tercümesi ve notlarla neşridir.
Meyerhof Archiv für Geschichte der Medizin (Leipzig), Bulletin de l’Institut d’Egypte (Kahire), Forschungen und Fortschritte (Berlin), Der Islam (Strasbourg), Islamic Culture (Haydarâbâd) ve Osiris (Philadelphia) gibi bilimsel dergilerde birçok makale yayımlamıştır. Meyerhof’un sayısı 300’ü geçen, fakat pek hacimli olmayan kitap, makale, tercüme ve neşirlerinin büyük bir kısmı Fuat Sezgin’in “Islamic Medicine” ve “Augenheilkunde in Islam” dizileri (Frankfurt am Main) içerisinde müstakil ve müşterek ciltler halinde tıpkıbasım olarak tekrar neşredilmiştir. Eserlerinden bazılarını da Penelope Johnstone’un Studies in Medieval Arabic Medicine: Theory and Practice adlı yayınında (London 1984) bulmak mümkündür.
BİBLİYOGRAFYA:
M. Meyerhof, Studies on the History of Islamic Medicine and Related Fields (ed. Fuat Sezgin), Frankfurt 1997, II, 100, 136; Necîb el-Akīkī, el-Müsteşriķūn, Kahire 1980, II, 433-436; Abdurrahman Bedevî, MevsûǾatü’l-müsteşriķīn, Beyrut 1984, s. 373-377; Bibliographie der Deutschsprachigen Arabistik und Islamkunde (ed. Fuat Sezgin), Frankfurt 1993, XVI, 130-135; J. L. Kraemer, “The Death of an Orientalist: Paul Kraus from Prague to Cairo”, The Jewish Discovery of Islam (ed. M. Kramer), Tel Aviv 1999, s. 184-186; “Max Meyerhof”, OM, XXV/1-12 (1945), s. 62; E. Littmann, “Max Meyerhof (1874-1945)”, ZDMG, XCIX (1945-49), s. 11-14; J. Schacht, “Max Meyerhof, Biography, Bibliographie and Portrait”, Osiris, IX, Bruges 1950, s. 7-32; EJd., XI, 1466-1467.
Hilal Görgün