MEYYÂNİŞÎ
(الميّانشي)
Ebû Hafs Takıyyüddîn Ömer b. Abdilmecîd el-Kureşî el-Meyyânişî (ö. 581/1185)
Hadis usulüne dair risâlesiyle tanınan muhaddis.
İfrîkıye’de Mehdiye yakınlarındaki Meyyâniş’te doğdu. Merâga ile Tebriz arasında bir yerleşim yeri olan Miyâne veya Miyânec’e nisbetle Miyânecî (Meyânecî)
şeklinde anılması doğru değildir (Yâkūt, V, 231, 239). Meyyâniş’ten Mekke’ye göç ederek oraya yerleşti ve “muhaddisü Mekke, şeyhü’l-Harem, el-mücâvir” diye anıldı. Mekke’de Mescid-i Harâm imamlığı yapan ve fetva veren Meyyânişî fakih ve sika kabul edilen bir muhaddistir. Kendisi gibi Mescid-i Harâm imamlığında bulunan kızı tarafından torunu Ebû Abdullah Süleyman b. Halîl b. İbrâhim el-Askalânî el-Kinânî ile yine kızı tarafından torunu olan ve kendisinden hadis dinleyen Ebû Ali Sadreddin Hasan b. Muhammed b. Muhammed el-Bekrî el-Hanefî de birer muhaddis ve fakihtir. Meyyânişî, Mısır’daki bazı ilim merkezlerine seyahatler yaparak bir kısım âlimlerden eserlerinin rivayet icâzetini aldı. Mâzerî, Silefî, Haremeyn kadısı Ebû Muzaffer Muhammed b. Ali b. Hüseyin eş-Şeybânî gibi muhaddislerden hadis rivayet etti. Muhammed b. Ahmed b. Yetîm el-Endereşî vasıtasıyla İmam Mâlik’in ǾAvâlî ve Fâkihî’nin Aħbâru Mekke adlı eserini rivayet etti. Kendisinden, Ferrâ el-Begavî’nin MeǾâlimü’t-tenzîl ve Şerĥu’s-Sünne adlı eserlerini rivayet etmesiyle tanınan muhaddis Ebü’l-Mecd Mecdüddin Muhammed b. Hüseyin el-Kazvînî, Ebü’l-Kāsım Abdurrahman b. Fütûh b. Benîn el-Mekkî, Ebü’l-Kāsım Abdurrahman b. Abdülmecîd es-Safrâvî gibi âlimler faydalandı ve rivayet ettiği eserlerin icâzetini aldı. Meyyânişî’nin, mezar taşındaki bilgilerden hareketle Mekke’de 9 Muharrem 583’te (21 Mart 1187) vefat ettiği ileri sürülmüşse de (Fâsî, VI, 335) kaynakların çoğu 581’de (1185) öldüğünü zikretmektedir.
Eserleri. Meyyânişî’nin Mâ lâ yeseǾu’l-muĥaddiŝe cehlüh adlı eseri hadise yeni başlayan talebelerin mutlaka bilmesi gereken hususları ele alan küçük bir risâledir. Daha önce yazılan usul kitaplarının aksine bilgiler burada senedsiz olarak verilmiştir. İbn Hacer’in Şerĥu Nuħbeti’l-fiker’inin girişinde adı zikredildiği için hadis usulü eserleri arasında sayılan risâle, yaygın usul bilgilerine aykırı görüşler ihtiva etmesi sebebiyle bu kaynaklarda eleştirilmiştir. Meyyânişî eserinde bir iki istisna dışında bab başlığı vermeden ilmin fazileti, hadis tahammül ve edâ yolları, hadislerin mâna ile rivayeti, gramer hatası olan hadislerin nakli, rivayeti makbul ve merdûd olanlar, sahih ve sahih hadisin dereceleri, Buhârî, Müslim ve İmam Mâlik’in eserlerindeki hadislerin sayısı, müksirûn sahâbîler gibi konularla hasen, meşhur, müfred, garîb, şâz, müsned, mürsel, mevkuf, münkatı‘, maktû‘, mu‘dal terimleri üzerinde kısaca durmuştur. Meyyânişî’nin daha önce uygulanan yöntem ve ölçüleri tesbit ve hadis usulüne dair sonuçlar çıkarma anlamında yanlışlıklar yaptığı söylenmiş, merfû ve garîb terimlerini şâz olan görüşler doğrultusunda tanımlaması, Buhârî ve Müslim’in el-CâmiǾu’ś-śaĥîĥ’lerindeki rivayet şartlarını Hâkim’in şâz görüşü istikametinde belirlemesi gibi tutumları yüzünden tenkit edilmiştir (Süyûtî, I, 71). Nisbeten geç bir dönemde yazılmasına rağmen eserde hadis ilmine teşvik amacıyla zayıf ya da mevzû rivayetlere yer verilmesi de eleştirilmiştir (Mahmûd et-Tahhân, s. 473). Müellifin 579’da (1183) Mekke’de yazdığı bu risâle Subhî es-Sâmerrâî’nin tahkikiyle neşredilmiştir (Bağdad 1387/1967). Sâmerrâî, eserin mukaddimesinde sünnet, hadis ilimleri ve hadis usulüne dair kitaplar hakkında bilgi vermiş, müellif ve eserini kısaca tanıtmıştır. Eser üzerinde Ebû Ca‘fer Ömer b. Abdülmecîd el-Makdisî’nin Îżâĥu Mâ lâ yeseǾu’l-muĥaddiŝe cehlüh adıyla yaptığı bir şerhten söz edilmektedir (Kettânî, s. 315). Çeşitli kütüphanelerde yazma nüshaları bulunan eser, Leonard Librande tarafından Subhî es-Sâmerrâî neşri ve Milan yazması esas alınarak İngilizce’ye tercüme edilip yayımlanmıştır (bk. bibl.).
Meyyânişî’nin ayrıca Şîrûye b. Şehredâr ed-Deylemî’nin Firdevsü’l-aħbâr’ı üzerine yazdığı TaǾlîķāt Ǿale’l-Firdevs (Chester Beatty Library, nr. 5169) ve el-İħtiyâr fi’l-mülaĥ ve’l-aħbâr (Chester Beatty Library, nr. 4971) adlı eserleri bulunmaktadır. Onun zühd ve rekāike dair Ravżatü’l-müştâķ ve’ŧ-ŧarîķ ile’l-Kerîmi’l-Ħallâķ ve mevzû rivayetler de ihtiva eden el-Mecâlisü’l-Mekkiyye isimli çalışmalarının olduğu da kaydedilmektedir.
BİBLİYOGRAFYA:
Meyyânişî, Mâ lâ yeseǾu’l-muĥaddiŝe cehlüh (nşr. Subhî es-Sâmerrâî), Bağdad 1387/1967; Yâkūt, MuǾcemü’l-büldân, V, 231, 239; İbn Nukta, et-Taķyîd li-maǾrifeti ruvâti’s-sünen ve’l-mesânîd (nşr. Kemâl Yûsuf el-Hût), Beyrut 1408/1988, s. 384; Zehebî, AǾlâmü’n-nübelâǿ, XXI, 17, 157; XXII, 249; Fâsî, el-Ǿİķdü’ŝ-ŝemîn, VI, 334-337; a.mlf., Źeylü’t-Taķyîd fî ruvâti’s-sünen ve’l-mesânîd (nşr. Kemâl Yûsuf el-Hût), Beyrut 1410/1990, I, 77, 511; II, 91; İbn Hacer el-Askalânî, en-Nüket Ǿalâ kitâbi İbni’ś-Śalâĥ (nşr. Rebî‘ b. Hâdî Umeyr), Riyad 1408/1988, I, 240-241; Sehâvî, et-Tuĥfetü’l-laŧîfe fî târîħi’l-Medîneti’ş-şerîfe, Beyrut 1993, I, 418; II, 543; Süyûtî, Tedrîbü’r-râvî (nşr. Abdülvehhâb Abdüllatîf), Kahire 1385/1966, I, 71; Radıyyüddin İbnü’l-Hanbelî, Ķafvü’l-eŝer fî śafvi Ǿulûmi’l-eŝer (nşr. Abdülfettâh Ebû Gudde), Beyrut 1408, s. 36-40; İbnü’l-İmâd, Şeźerât, IV, 272; Brockelmann, GAL Suppl., I, 633-634; Mahmûd et-Tahhân, el-Ĥâfıž el-Ħaŧîb el-Baġdâdî ve eŝeruhû fî Ǿulûmi’l-ĥadîŝ, Beyrut 1401/1981, s. 446-449, 472-474; Kettânî, er-Risâletü’l-müstetrafe (Özbek), s. 315; L. Librande, “The Supposed Homogenity of Technical Term in Hadith Study”, MW, LXXII/1 (1982), s. 34-50.
İbrahim Hatiboğlu