MITTWOCH, Eugen
(1876-1942)
Alman şarkiyatçısı.
Schrimm’de yahudi bir aileden doğdu. Önceleri din adamı olmak istediğinden hahamlık okuluna devam ettiyse de daha sonra Berlin Üniversitesi’nde Doğu dilleri, felsefe ve klasik filoloji okudu. 1899’da eyyâmü’l-Arab edebiyatı üzerine Latince yazdığı Proelia Arabum paganorum (Ajjâm al-ǾArab) quomodo litteris tradita sint adlı teziyle (Berlin 1899) doktora derecesi aldı; 1905’te de Sâmî diller doçenti oldu. Arkasından Filistin’e giderek Hilfsverein der Deutschen Juden’in eğitim faaliyetlerine ve modern İbrânîce’nin oluşturulması çalışmalarına katıldı. İki yıl sonra ülkesine döndüğünde yöneticiler tarafından, o sıralarda Almanya’nın Habeşistan’la sömürge ilişkisi bulunduğu için önem kazanan Habeş araştırmaları alanına yönlendirildi ve Kraliyet Wilhelms Üniversitesi’ne (Berlin) bağlı Seminar für Orientalische Sprachen’de Habeşçe (Ethiopic, Geez) ve Amharaca ile Doğu dilleri okutmakla görevlendirildi. 1915’te profesör oldu ve iki yıl Berlin Üniversitesi’nde hocalık yapmasının ardından Greifswald Üniversitesi’ne tayin edildi; fakat savaş hizmeti sebebiyle bir sömestr sonra Berlin’e döndü ve burada
Savaş Bakanlığı Doğu Haber Merkezi’ni yönetti. 1919’da tekrar Seminar für Orientalische Sprachen’de hocalık yapmaya başladı; ertesi yıl okulun müdürlüğüne getirildi. 1935’te yahudi olması sebebiyle erken emekli edildi. Ekim 1939’da sosyal bir hizmet için ailesiyle birlikte Paris’e gitti ve bir daha geri dönmeyerek İngiltere’ye geçip oraya yerleşti; 8 Kasım 1942’de Londra’da öldü. Hayatı boyunca birçok bilim adamı ve diplomat yetiştiren Mittwoch Sâmî diller kadar Türkçe ve Farsça’ya da hâkimdi; ayrıca oluşturulmasına katkıda bulunduğu modern İbrânîce’yi konuşan ilk Alman şarkiyatçılarından biri olduğu gibi eski İbrânîce’yi de tarihî kitâbeleri çözüp yayımlayacak kadar iyi biliyordu. Çeşitli yahudi dernek ve birliklerine üye olan ve Şam’daki el-Mecmau’l-ilmiyyü’l-Arabî’ye üye seçilen Mittwoch’un 60. doğum yılında, başkanı bulunduğu Gesellschaft zur Förderung der Wissenschaft des Judentums bir armağan kitabı yayımlamıştır (Festschrift zu Eugen Mittwochs 60. Geburtstag [Breslau 1937]).
Mittwoch’un bilimsel çalışmaları daha çok Arabiyat ve Güney Sâmîleri’nin dilleri üzerinedir. Arabiyat konusunda kaleme aldığı çeşitli kitap ve makalelerden başka hocası Eduard Sachau tarafından neşredilen Ibn Saad, Biographien Mohammeds, seiner Gefährten und der späteren Träger des Islams bis zum Jahre 230 d. F. (Leiden 1904-1918) adlı külliyata Arap tarihi, İslâm sanatı, Arapça kitâbe ve metin çevirileri, folklor ve halk edebiyatı gibi konularda önemli katkılar sağladı. Habeş araştırmaları alanında Habeşî asistanı Aleka Taje ile birlikte Amhara folkloru üzerine çalıştı; Amhara halk ağzından atasözleri, latifeler, bilmeceler, kelime oyunları, şarkılar, hikâyeler, fıkralar ve masallar derleyerek tercümeleriyle birlikte yayımladı. Amharaca özet bir Kur’an meâliyle yine Amharaca Habeşistan’da İslâm’ın yayılması ve Hz. Peygamber hakkında iki kitap yazdı.
Mittwoch’un bir başarısı da Enno Littmann’ın 1904 yılında Latince çevirileriyle birlikte Philosophi Abessini adı altında yayımladığı Habeşçe kaleme alınmış dinî-ahlâkî-felsefî iki metnin aslında XIX. yüzyılın ikinci yarısında uzun süre Habeşistan’da yaşayan bir misyoner-rahibe ait olabileceğini ileri süren Habeş tarihi ve edebiyatı uzmanı Carolo Conti Rossini’nin iddiasını kanıtlamasıdır. Bunun için rahibin Habeşçe’ye çevirdiği Soirées de Carthage adlı bir misyon kitabını Almanca’ya tercüme etmiş ve söz konusu metinleri bununla karşılaştırarak Rossini’nin iddiasını doğrulamıştır. Habeş araştırmaları Mittwoch’u Habeşçe ile yakın ilişkisi bulunan eski Güney Arabistan diline götürdü ve Johannes Heinrich Mordtmann’la birlikte Sebe-Himyerî kitâbelerini çözmelerini sağladı. Mittwoch, Sâmî diller araştırmalarının dışında Friedrich Sarre ile birlikte İranlı nakkaş Rızâ-yi Abbâsî üzerine çalıştı. Savaş Bakanlığı Doğu Haber Merkezi’ni yönettiği sırada da sorumlusu olduğu Der Neue Orient dergisinde Türkiye’yle ilgili konulara ağırlık verdi.
Eserleri. Proelia Arabum paganorum (Ajjâm al-ǾArab) quomodo litteris tradita sint (Berlin 1899); Die arabischen Augenärtze nach den Quellen bearbeitet (I-II, J. Hirschberg ve J. Lippert ile birlikte, Leipzig 1904-1905); Die arabischen Lehrbücher der Augenheilkunde (J. Lippert ile birlikte, Berlin 1905); Exerpte aus dem Koran in amharischer Sprache (Berlin 1906); Die literarische Tätigkeit Hamza al-Isbahanis (Berlin 1909); Abessinische Kinderspiele amharische Texte (Berlin 1913); Zur Entstehungs-geschichte des islamischen Gebets und Kultus (Berlin 1913); Zeichnungen von Riza Abbasi (Friedrich Sarre ile birlikte, München 1914); Deutschland, die Türkei und der heilige Krieg (Berlin 1914); Abessinische Erzählungen und Fabeln (Berlin 1914); Abessinische Studien I. Die traditionalle Aussprache des Äthiopischen (Berlin 1926); Literaturdenkmäler aus Ungarns Türkenzeit (J. H. Mordtmann, F. Babinger ve R. Gregger ile birlikte, Berlin - Leipzig 1927); Abessinische studien II. Die amharische Version der “Soirées de Carthage” (Berlin-Leipzig 1934); Aramaic Document of the Fifth Century B. C. (W. B. Henning, H. J. Polotsky ve F. Rosenthal ile birlikte, Oxford 1954).
Bazı makaleleri. “Ein amharischer Text über Muhammed und die Ausbreitung des Islams in Abessinien” (Festschrift E. Sachaus [1915], s. 444-451); “Muhammeds Geburtsund Todestag” (Islamica, II [1926], s. 379-401); “Altarabische Amulette und Beschwörungen nach Hamza al-Isbahani” (ZA, XXVI [1912], s. 270-276); “Muslimische Fetwas über die Samaritaner” (OLZ, XXIX [1926], s. 845-849); “Ein corpus medicorum arabicorum” (Archeion, XIV [1932], s. 453-457); “Die Verbreitung des Islams in Togo und Kamerun, Ergebnisse einer Umfrage” (D. Westermann’la birlikte, World of Islam, II [1914], s. 188-276).
BİBLİYOGRAFYA:
Ziriklî, el-AǾlâm, I, 375; Necîb el-Akīkī, el-Müsteşriķūn, Kahire 1980, II, 420-421; Ebü’l-Kāsım-ı Sehâb, Ferheng-i Ħâverşinâsân, Tahran 2536 şş., s. 255; Bibliographie der Deutschsprachigen Arabistik und Islamkunde (ed. Fuat Sezgin), Frankurt 1993, XVI, 158-160; E. Ullendorff, “Eugen Mittwoch and the Berlin Seminar for Oriental Languages”, Studies in Honour of Clifford Edmund Bosworth (ed. I. R. Netton), Leiden 2000, I, 145-158; E. Littmann, “Eugen Mittwoch (1876-1942)”, ZDMG, XCIX (1950), s. 143-146; “Mittwoch, Eugen”, EJd., XII, 162.
Kemal Kahraman