MUFADDAL b. EBÜ’l-FEZÂİL
(المفضّل بن أبي الفضائل)
Mufaddal b. Ebi’l-Fezâil b. Ebi’l-Mufaddal el-Kıbtî el-Mısrî (ö. 759/1358’den sonra)
Memlük tarihçisi.
Hayatına dair yeterli bilgi yoktur. Kıptî asıllıdır. Babası Ebü’l-Fezâil dinî hikâyeler ihtiva eden Firdevs adlı bir eser telif etmişse de bu eser günümüze ulaşmamıştır. Tarihçi İbnü’l-Amîd el-Mekîn, Ebü’l-Fezâil’in dayısıdır. Babasının Suriye’de Dîvânü’l-ceyş’te görevli İbnü’l-Amîd el-Mekîn tarafından 658 (1260) yılında, Suriye’de farklı din mensuplarına dinî hürriyetler tanınmasını sağlamak amacıyla İlhanlı Hükümdarı Hülâgû’ya elçi olarak gönderildiği bilinmektedir. Mufaddal’ın dedesi Ebü’l-Mufaddal’ın ise kilisede görevli olduğu kaydedilmektedir (Mufaddal b. Ebü’l-Fezâil, Ägypten und Syrien zwischen 1317 und 1341, neşredenin girişi, s. 3-5).
Mufaddal’ın günümüze ulaşan en-Nehcü’s-sedîd ve’d-dürrü’l-ferîd fîmâ baǾde târîħi İbni’l-ǾAmîd adlı tek eseri, İbnü’l-Amîd el-Mekîn’in el-MecmûǾu’l-mübârek (et-Târîħu’l-câmiǾ, Kitâbü’t-Tevârîħ) adlı umumi tarih kitabına zeyil olarak kaleme alınmıştır. Bahrî Memlükleri tarihine dair olan eser el-Melikü’z-Zâhir I. Baybars dönemiyle başlamakta ve el-Melikü’n-Nâsır Muhammed b. Kalavun’un vefatı ile sona ermekte olup 658-741 (1260-1341) yıllarını kapsamaktadır. Kitap 11 Şevval 759 (16 Eylül 1358) tarihinde tamamlanmıştır. Eserde Mısır ve Suriye bölgesindeki siyasî hadiselere ağırlık verilmekle birlikte Hicaz ve Yemen gibi diğer bölgelerdeki olaylar da ele alınır. Ayrıca her yılın olaylarıyla ilgili kısmın sonunda o yıl vefat eden meşhur şahıslardan bahsedilir. Memlüklü sultanları, Ya‘kūbî patrikleri ve İlhanlılar müellifin önemle üzerinde durduğu konular arasındadır. Mufaddal’ın, yaşadığı dönemle ilgili olarak kendi bilgi ve gözlemlerine dayanması eserin değerini arttırmaktadır.
Kitabın kaynakları arasında Nüveyrî’nin Nihâyetü’l-ereb’i başta olmak üzere Muhammed b. İbrâhim el-Cezerî’nin Ĥavâdiŝü’z-zamân’ı, İbnü’d-Devâdârî’nin Kenzü’d-dürer’i ve Baybars el-Mansûrî’nin Zübdetü’l-fikre’si zikredilebilir. Gabriel-Joseph Edgard Blochet, en-Nehcü’s-sedîd’in Nüveyrî’nin eserinin bir muhtasarı olduğunu ileri sürmüşse de bu iddianın doğru olmadığı ortaya konulmuştur (Little, s. 32 vd.).
en-Nehcü’s-sedîd’in 658-716 (1260-1316) yıllarına ait kısmı Fransızca çevirisiyle birlikte Edgard Blochet tarafından Histoire des sultans mamlouks adıyla Patrologia Orientalis serisi içinde (XII [1919], s. 345-550; XIV [1920], s. 375-672; XX [1929], s. 3-270); 717-741 (1317-1341) yıllarına ait kısmı ise Almanca tercümesiyle beraber Samira Kortantamer tarafından Ägypten und Syrien zwischen 1317 und 1341 in der Chronik des Mufađđal b. Abī l-Fađā’il adıyla (Freiburg 1973) neşredilmiştir. Blochet ve Kortantamer çalışmalarına müellif ve eseri hakkında birer giriş yazmışlardır.
BİBLİYOGRAFYA:
Mufaddal b. Ebü’l-Fezâil, Histoire des sultans mamlouks (nşr. ve trc. E. Blochet, Patrologia Orientalis, XII, Paris 1919 içinde), neşredenin girişi, s. 345-406; a.mlf., Ägypten und Syrien zwischen 1317 und 1341 in der Chronik des Mufađđal b. Abī l-Fađā’il (nşr. ve trc. Samira Kortantamer), Freiburg 1973, neşredenin girişi, s. 1-46; Sarton, Introduction, III/2, s. 1780; D. Presgrave Little, An Introduction to Mamluk Historiography, Wiesbaden 1970, s. 32-38; Şâkir Mustafa, et-Târîħu’l-ǾArabî ve’l-müǿerriħûn, Beyrut 1990, III, 111, 213; Samira Kortantamer, Bahrî Memlûklar’da Üst Yönetim Mensupları ve Aralarındaki İlişkiler, İzmir 1993, s. 12; Fatih Yahya Ayaz, Memlükler Döneminde Vezirlik: 1250-1517 (doktora tezi, 2004), MÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, s. 6; J. den Heijer, “al-Mufađđal b. Abi’l-Fađāǿil”, EI² (İng.), VII, 305.
Casim Avcı