MUHAMMED BEHCET el-BAYTÂR
(محمّد بهجة البيطار
(1894-1976
Suriyeli din âlimi.
9 Mart 1894’te Dımaşk’ta doğdu. Büyük dedeleri Cezayir’den gelip Dımaşk’ın Meydân mahallesine yerleşen ilim ve fazilet sahibi bir aileye mensuptur. Âlim, edip ve şair olan babası İbnü’l-Baytâr diye meşhur olmuştur. Muhammed Behcet
başta Cemâleddin el-Kāsımî olmak üzere babasından, anneden dedesi Abdürrezzâk el-Baytâr, Bedreddin el-Hasenî ve Muhammed Hıdır Hüseyin’den Arap dili ve edebiyatı ile aklî ve naklî ilimlere dair dersler aldı. Bir asırdan beri imam-hatip yetiştiren ailenin oturduğu Meydân mahallesindeki Kāa (1910), Kerîmüddin ed-Dekkāk (1917) ve Şürbecî camilerinde imam-hatiplik ve vâizlik yaptı. 1921-1926 yılları arasında aynı mahalledeki ilkokulda öğretmen olarak çalıştı. 1926’da Mekke’de düzenlenen İslâm Kongresi’ne katıldı. Kral Abdülazîz b. Suûd’un isteğiyle, yeni kurulan el-Ma‘hedü’l-ilmiyyü’(âliyyü’)s-Suûdî’nin beş yıl müdürlüğünü yaptı. Bu sırada Mekke Yüksek Şer‘iyye Mahkemesi üyeliği, el-Murâkabetü’l-kazâiyye heyeti reis vekilliği, Hicaz okulları eğitim müfettişliği, Harem-i şerif’teki Maârif-i Umûmiyye Meclisi üyeliği görevlerinde bulundu. 1931’de Suriye’ye dönünce bazı okullarda öğretmenlik yaptı. 1940’ta Dımaşk mekteplerine müderris-i âm oldu; 1942’de Şer‘iyye Fakültesi’ne tefsir ve ahlâk dersleri, ayrıca yüksek öğretmen okuluna tefsir dersi öğretim görevlisi olarak tayin edildi. 1943-1946 yıllarında Tâif’te Dârü’t-tevhîdi’s-Suûdiyye’nin müdürlüğüne getirildi. 1947’den itibaren 1953’te emekli oluncaya kadar Dımaşk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’nde tefsir ve hadis okuttu. Emekliye ayrıldıktan sonra Dımaşk İlâhiyat Fakültesi’nde tefsir konferansları verdi. Vakıflar Bakanlığı bünyesinde başta eğitim faaliyeti olmak üzere çeşitli görevlerde bulundu. 1923’ten beri faal üyesi bulunduğu Dımaşk Arap İlim Akademisi ile 1954’te muhabir üye seçildiği Irak İlim Akademisi bünyesinde araştırma ve yazıları ile konferanslarını sürdürdü. 29 Mayıs 1976’da Dımaşk’ta vefat etti. Muhammed Behcet ıslahatçı Selefî akîdeyi savunmuş, başta Cemâleddin el-Kāsımî olmak üzere Takıyyüddin İbn Teymiyye ve M. Reşîd Rızâ çizgisinde olduğunu belirtmiştir.
Eserleri. A) Telif Eserleri. en-Nefĥa Ǿale’n-Nefĥa ve’l-minĥa (Abdülkādir el-İskenderânî’nin en-Nefĥatü’z-zekiyye’sine reddiye olarak yazılan, Selef akîdesinin savunulduğu eser Ebü’l-Yesâr ed-Dımaşkī el-Meydânî imzasıyla basılmıştır; Dımaşk 1922); Nažra fi’n-Nefĥati’z-zekiyye (Vehhâbîler’in şüphelerine reddiye olup bir önceki eserin zeyli şeklinde ve onunla birlikte yayımlanmıştır); el-Kevŝerî ve taǾliķātühû (Kahire 1938); Ĥayâtü Şeyħilislâm İbn Teymiyye (Dımaşk 1380/1960); Tefsîru Sûreti Yûsuf (M. Reşîd Rızâ’nın sûreyle ilgili müstakil tefsirinin ikmalidir; Dımaşk 1939); Ĥüccetü’l-İslâm Ebû Ĥâmid el-Ġazzâlî (Kahire 1962); el-İncîl ve’l-Ķurǿân fî keffeteyi’l-mîzân (Dımaşk 1967; Osman Cilacı tarafından İncil ve Kur’an’dan Gerçekler adıyla Türkçe’ye çevrilmiştir [Konya 1987]); er-Riĥletü’n-Necdiyyetü’l-Ĥicâziyye 1338/1940 (Dımaşk 1967); el-İslâm ve’ś-śaĥâbetü’l-kirâm beyne’s-sünneti ve’ş-şîǾa (Beyrut 1966); Kelimât ve eĥâdîŝ (Dımaşk 1974); eŝ-Ŝeķāfâtü’l-beyżâǿ ve’ś-śafrâǿ (bir önceki eserle birlikte yayımlanmıştır); el-İştiķāķ ve’t-taǾrîb (Dımaşk 1961); Taħrîcu eĥâdîŝi Kitâbi’l-Buħalâǿ li’l-Câĥiž (Dımaşk 1938); el-MuǾâmelât fi’l-İslâm ve taĥķīķu mâ verede fi’r-ribâ (M. Reşîd Rızâ’nın başladığı eserin ikmali olup mukaddimeyi de Muhammed Behcet kaleme almıştır; Kahire, ts.); Naķdü ǾAyni’l-mîzân (Cemâleddin el-Kāsımî’nin “Mîzânü’l-cerh ve’t-taǾdîl” başlıklı makalesine Muhammed Hüseyin Kâşifülgıtâ’nın yazdığı reddiyeye [Sayda 1330] cevaptır; Dımaşk 1931); İlâve ŝâniye fi’ħtiyârâtı Şeyħi’l-İslâm İbn Teymiyye [nşr. M. Hâmid el-Fakī], Kahire 1953); MecmûǾu’s-sünne (İki ciltlik bir hadis kitabı olup Mahmûd el-Mellâh ve Muhibbüddin el-Hatîb ile birlikte hazırlanmıştır; Cidde 1966); Târîħu fikreti iǾcâzi’l-Ķurǿân. Müellifin ayrıca Hz. Peygamber’in methine dair küçük bir divanı ile bazı şiirlerinden söz edilmektedir.
B) Neşirleri. Cemâleddin el-Kāsımî, ĶavâǾidü’t-taĥdîŝ fî fünûni muśŧalaĥi’l-ĥadîŝ (Dımaşk 1353/1935); a.mlf., el-Fażlü’l-mübîn Ǿalâ Ǿİķdi’l-cevheri’ŝ-ŝemîn (Beyrut 1403); Ebû Dâvûd es-Sicistânî, Mesâǿilü’l-İmâm Aĥmed (b. Ĥanbel) (Dımaşk 1925); Sadreddin el-Kangarâvî, el-Mûfî fi’n-naĥvi’l-Kûfî (Dımaşk 1950); Kemâleddin İbnü’l-Enbârî, Esrârü’l-ǾArabiyye (Dımaşk 1377/1957); Abdürrezzâk el-Baytâr, Ĥilyetü’l-beşer fî târîħi’l-ķarni’ŝ-ŝaliŝ Ǿaşer (I-III, Dımaşk 1961-63). Ayrıca Reşîd Rızâ’nın Tefsîrü’l-Menâr’ını da tahkik ettiği kaydedilmektedir. Muhammed Behcet’in çeşitli dergi ve gazetelerde yayımlanmış çok sayıda makalesi bulunmaktadır. Sadece Dımaşk’ta çıkan Mecelletü’l-MecmaǾi’l-luġati’l-ǾArabiyye’de 1933-1973 yılları arasında neşredilmiş 180 kadar makalesi tesbit edilmiştir (bk. Adnân el-Hatîb, LI/4 [1396/1976], s. 804-821).
BİBLİYOGRAFYA:
C. Fâris, Men hüve fî Sûriyye, Dımaşk 1949, s. 125; a.mlf., Men hüm fi’l-Ǿâlemi’l-ǾArabî, Dımaşk 1957, s. 104-105; Ni‘me Zeydân, ǾÂlemünâ el-ǾArabî: Sûriyye ve Lübnân, Beyrut 1956, s. 568-569; Edhem el-Cündî, AǾlâmü’l-edeb ve’l-fen, Dımaşk 1958, II, 137-138; Ahmed Kudâme, MeǾâlim ve aǾlâm fî bilâdi’l-ǾArab, Dımaşk 1965, s. 166-167; M. Beşîr el-İbrâhimî, ǾUyûnü’l-beśâǿir, Beyrut 1971, s. 638-643; Ömer Rızâ Kehhâle, el-Müstedrek, Beyrut 1406/1985, s. 614-615; Abdülkādir Ayyâş, MuǾcemü’l-müǿellifîne’s-Sûriyyîn fi’l-ķarni’l-Ǿişrîn, Dımaşk 1405/1985, s. 75; Ali et-Tantâvî, Ricâl mine’t-târîħ, Cidde 1406/1986, s. 416-420; Nizâr Abâza - M. Mutî‘ el-Hâfız, Târîħu Ǿulemâǿi Dımaşķ, Dımaşk 1406/1986, II, 918-925; Nizâr Abâza - M. Riyâz el-Mâlih, İtmâmü’l-AǾlâm, Beyrut 1999, s. 224; M. Abdüllatîf Sâlih el-Ferfûr, AǾlâmu Dımaşķ, Dımaşk 1408/1988, s. 248-250; M. Hayr Ramazan Yûsuf, Tekmiletü MuǾcemi’l-müǿellifîn, Beyrut 1418/1997, s. 718-719; Ahmed el-Alâvine, Źeylü’l-AǾlâm, Cidde 1418/1998, s. 167-168; Adnân el-Hatîb, “Muĥammed Behcet el-Bayŧâr: Ĥayâtühû ve âşâruh”, MMLADm., LI/4 (1396/1976), s. 785-826; Ahmed Râtib en-Neffâh, “Ârâǿ ve enbâǿ”, a.e., LIII/1 (1397/1978), s. 220-245.
Mahmûd el-Arnaût