MUHAMMED BEKĀ
(محمّد بقاء)
Muhammed Bekā’ b. Gulâm Muhammed Sehârenpûrî (ö. 1094/1683)
Hindistanlı müellif ve idareci.
1037 (1627-28) yılında günümüzde Hindistan’ın Uttar Pradeş eyaletinde bulunan Sehârenpûr’da doğdu. Bekā şiirlerinde kullandığı mahlasıdır. XIV. yüzyılın başlarında Herat’tan Hindistan’a göç eden ve Fîrûz Şah Tuğluk döneminde (1351-1388) Mültan eyalet valisi olup Melik Merdân unvanını alan Hâce Ziyâeddin’in soyundan gelmektedir. Hâce Ziyâeddin, daha sonra Delhi sultanı olan Seyyidler hânedanının kurucusu ve ilk hükümdarı Seyyid Hızır Han’ın üvey babasıdır. Muhammed Bekā ilk bilgileri babası Gulâm Muhammed’den aldı. Sirhind’de Şeyh Abdullah Miyân, Abdülhak Dihlevî’nin oğlu Şeyh Nûrülhak ve diğer âlimlerden İslâmî ilimleri okuyup tahsilini tamamladıktan sonra Sehârenpûr’a dönerek talebe yetiştirmeye başladı. Babasının vefatı üzerine tasavvufa yöneldi ve tekrar Sirhind’e gidip İmâm-ı Rabbânî’nin oğlu Hâce Muhammed Ma‘sûm’a intisap etti. Bâbürlü Hükümdarı Evrengzîb döneminde Evrengzîb’in kumandanlarından çocukluk arkadaşı Bahtâver (İftihâr) Han’ın davetiyle devlet hizmetine girdi. Sehârenpûr’da bahşı ve vakıanigâr (vak‘anüvis) olarak görev aldı. Bahtâver Han’ın teşvikiyle zamanının büyük kısmını eser telifiyle geçirdi. Sehârenpûr’da vefat eden Muhammed Bekā’nın hayatının sonuna doğru tayin edildiği Sehârenpûr serkârlığı sırasında şehrin imarına önem verdiği ve kendi adıyla anılan (Bekāpûr) bir mahalle kurduğu kaydedilmektedir.
Eserleri. 1. MecmûǾa. Ferîdüddin Attâr’ın Manŧıķu’ŧ-ŧayr’ı ile Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî’nin Meŝnevî’sinden ve diğer bazı kitaplardan parçalar ihtiva eden eser 1077’de (1666) düzenlenmiştir. 2. Riyâżü’l-evliyâǿ. İlk dört halifeye, imamlar, velîler ve Hindistanlı velîlere dair hacimli bir eserdir. 3. Teźkiretü’ş-şuǾarâǿ. Kendi dönemindeki şairler ve eserleri hakkındadır. 4. Mirǿâtü’l-Ǿâlem. Dünya tarihi niteliğindeki eser bir mukaddime, yedi bölüm ve bir hâtimeden oluşur. Eserin Evrengzîb dönemiyle ilgili değerli bilgiler ihtiva eden bir bölümü H. M. Elliot tarafından İngilizce’ye tercüme edilmiştir (The History of India, London 1877 → ed. Fuat Sezgin, Frankfurt 1997, VII, 156-165). Müellifin Mirǿâtü’l-Ǿâlem’in genişletilmiş şekli olarak düşündüğü, ancak ölümü üzerine yarım kalan çalışmasını 1095’te (1684) Mirǿât-ı Cihânnümâ adıyla yeğeni Muhammed Şefî‘ tamamlamıştır. Kitabın ayrıca müellifin kardeşi Muhammed Rızâ tarafından da ikmal edildiği belirtilmektedir. Muhammed Bekā eserlerini Bahtâver Han’a ithaf ettiği için bazı araştırmacılar bu eserlerin müellifi olarak onu göstermektedir.
BİBLİYOGRAFYA:
Rieu, Catalogue of the Persian Manuscripts, I, 125-127; III, 890-892; Ethé, Catalogue of Persian Manuscripts, s. 49; Storey, Persian Literature, I/1, s. 132-133; I/2, s. 1012; Abdülhay el-Hasenî, Nüzhetü’l-ħavâŧır, V, 373; The History of India (ed. H. M. Elliot - J. Dowson), London 1877 → (ed. Fuat Sezgin), Frankfurt 1997, VII, 145-165; Catalogue of the Arabic and Persian Manuscripts in the Khuda Bakhsh Oriental Public Library, Patna 1993, VI, 55-62; M. Hidayet Hosain, “Muĥammad Baqāǿ”, EI² (İng.), VII, 432-433; Enver Konukçu, “Bahtâver Han”, DİA, IV, 522-523.
Azmi Özcan