MUHAMMED CEVÂD el-BELÂGĪ
(محمّد جواد البلاغي)
Muhammed Cevâd b. Hasen b. Tâlib b. Abbâs el-Belâgī en-Necefî er-Rabaî (1865-1933)
Şiî-İmâmî âlimi ve fakihi.
Irak’ın Necef şehrinde çok sayıda âlim yetiştiren Belâgī ailesinin bir ferdi olarak dünyaya geldi. İlk öğrenimini tamamladıktan sonra 1889’da Kâzımeyn’e gitti, Seyyid Mûsâ el-Cezâirî el-Kâzımî ile yakınlık kurdu ve kızıyla evlendi. Buradaki ikameti esnasında Bağdat’ta bulunan yahudi ve hıristiyanlardan İbrânîce, İngilizce ve Ermenice öğrendi. Kitâb-ı Mukaddes’le ilgili araştırmalar yaptı, özellikle yahudi ve hıristiyan mezhepleri alanında bilgi sahibi oldu. 1312 (1894-95) yılında Necef’e döndü. Âgā Rızâ Hemedânî, Muhammed Tâhâ en-Necefî, Ahund Molla Muhammed Kâzım el-Horasânî ve Seyyid Muhammed el-Hindî’nin derslerine katılarak şer‘î ilimlerde kendini yetiştirdi. Felsefe ve mantık gibi aklî ilimleri Mirza Allâme Bergânî-i Hâirî ve Mirza Ali Nakī Bergânî-i Hâirî gibi hocalardan tahsil etti. 1908’de Necef’ten ayrılıp Sâmerrâ’ya yerleşen Belâgī, burada kaldığı on yıl boyunca Mirza Muhammed Takī eş-Şîrâzî’nin derslerine iştirak etti. İlk eserlerini de burada yazmaya başladı. İngilizler’in Sâmerrâ’yı işgali üzerine Kâzımeyn’e giderek orada kaldığı iki yıl içinde hocası Şîrâzî ile birlikte Irak’ın istiklâli için çalışan ulemâya ve halka destek verdi; İngiliz işgal kuvvetlerine karşı başlatılan 1920 ihtilâl hareketine katıldı. Daha sonra Necef’e dönüp tedrîs, fetva ve telif faaliyetlerini devam ettirdi. Necef’teki ikameti esnasında özellikle yahudiler, hıristiyanlar ve materyalistler tarafından İslâm’a yöneltilen eleştirilere reddiyeler yazdı. İngiliz ve Fransız sömürgeciliğiyle mücadelesini sürdürdü. Belâgī’nin 1931 yılında Bağdat’ta Bahâîler’e karşı başlatılan mücadelede etkili bir isim olarak ortaya çıktığı görülmektedir. Muhammed Cevâd el-Belâğī 10 Aralık 1933 tarihinde Necef’te vefat etti ve Hz. Ali’nin mezarının güneybatısında bulunan üçüncü hücrede defnedildi.
Eserleri. Belâgī kitaplarına adını koymadığı için bazı eserleri müellif ismi olmadan neşredilmiştir (Âgā Büzürg-i Tahrânî, Ŧabaķāt, I, 324). Sayısı otuzu aşan teliflerinin bir kısmı şunlardır: 1. el-Hüdâ ilâ dîni’l-Muśŧafâ. Hıristiyan âlimlerinin
İslâmiyet aleyhindeki düşüncelerine karşı yazılmıştır (I-II, Sayda 1331-1332; Necef 1385/1965). 2. et-Tevĥîd ve’t-teŝlîŝ (Sayda 1332; nşr. Muhammed Ali el-Hakîm, Kum 1411; Beyrut, ts.). 3. Neśâǿiĥu’l-hüdâ ve’d-dîn (Bağdat 1339). Bâbîliğe girenlerin Şîa’dan ve İslâm’dan çıktığını ileri süren 4000 beyitlik bir eser olup (Âgā Büzürg-i Tahrânî, eź-ŹerîǾa, XXIV, 172) Farsça’ya çevrilmiştir (Nasîĥat Beferîb Hûrdegân-ı Bâb u Bahâǿ, trc. Ali el-Fânî el-İsfahânî, İsfahan 1369; Kum 1405). 4. Envârü’l-hüdâ fî ibŧâli baǾżi şübehi’l-mülĥidîn. Materyalistlerin iddialarına reddiye niteliğindeki eserin yalnız ilk cildi yayımlanmıştır (Necef 1340). 5. er-Riĥletü’l-medresiyye. İslâm’ın hak din olduğunu ortaya koymak ve Hıristiyanlığı eleştirmek amacıyla kaleme alınan eser (Necef 1342, 1382/1963; Tahran 1413; Beyrut 1993) Farsça’ya da çevrilmiştir (a.g.e., X, 169-170). 6. DaǾve’l-hüdâ ile’l-veraǾ (Necef 1344). Mukaddes mekânların ve kabirlerin yıkılmasıyla ilgili Vehhâbîler’in verdiği fetvaların yanlışlığını ortaya koyan bir çalışmadır (bk. a.g.e., VIII, 206; X, 236). 7. EǾâcibü’l-ekâźîb. Yine hıristiyanlara karşı bir reddiye olan eser (Necef 1345, 1346; nşr. Muhammed Ali el-Hakîm, Kum 1412; Beyrut 1413) Farsça’ya tercüme edilmiştir (Şigift Âver Durûġ, trc. Abdullah Îrânî, Necef 1346). 8. el-Mesîĥ ve’l-Enâcîl. el-Hüdâ dergisinin muhtelif nüshalarında yayımlanmıştır (İmâriye 1348). 9. el-Belâġu’l-mübîn (Bağdat 1348). Allah’ın varlığını ispat amacıyla kaleme alınmıştır (a.g.e., III, 140). 10. Âlâǿü’r-raĥmân fî tefsîri’l-Ķurǿân. İlk cildinde Kur’an’ın i‘câzı, cem‘i ve kıraatleri konusunun geniş bir şekilde ele alındığı eser Nisâ sûresinin sonuna kadar yazılabilmiştir (I-III, Sayda 1933-1934). 11. Mesǿele fi’l-bedâǿ (nşr. Muhammed Hasan Âl-i Yâsîn, Nefâǿisü’l-maħŧûŧât içinde, Bağdat 1955; nşr. Muhammed Ali el-Hakîm, Kum 1414). 12. er-Red Ǿale’l-Vehhâbiyye (nşr. Muhammed Ali el-Hakîm, Kum 1416/1995; bk. a.g.e., VIII, 206; X, 236). 13. Risâle fi’t-tekźîb li-rivâyeti’t-tefsîr el-mensûb ile’l-İmâm el-Ĥasan el-ǾAskerî (AǾyânü’ş-ŞîǾa, IV, 256). Rızâ el-Üstâdî tarafından tahkikli neşri yapılmıştır (Nûr-ı ǾÂlem, sy. 1 [1406]). 14. el-ǾUķūdü’l-mufaśśala fî ĥalli’l-mesâǿi-li’l-müşkile. Fürû-i fıkıhla ilgili olup on dört bölüm halinde düzenlenen eser ulemâ arasındaki ihtilâflı konuları halletmek düşüncesiyle yazılmıştır (muhtevası için bk. a.g.e., IV, 255-256). Bölümlerin bir kısmı müstakil olarak yayımlanmıştır (Âgā Büzürg-i Tahrânî, eź-ŹerîǾa, XI, 101, 190; XV, 317, 330; XVI, 54; XVIII, 294; XXV, 276; XXXIII, 17). 15. el-Meśâbîĥ fî ibŧâli meźhebi Aĥmed el-Ķādiyânî (a.g.e., XXI, 79). Muhammed Cevâd’ın diğer bazı çalışmaları ve şiirleri de bulunmaktadır (geniş bilgi için bk. C. Avvâd, III, 123-125; AǾyânü’ş-ŞîǾa, IV, 255-262; Âgā Büzürg-i Tahrânî, eź-ŹerîǾa [bibl.]).
BİBLİYOGRAFYA:
M. Cevâd el-Belâgī, er-Rıĥletü’l-medresiyye, Beyrut 1993, M. Hüseyin Fazlullah’ın mukaddimesi, s. 7-12; a.mlf., el-Hüdâ ilâ dîni’l-Muśŧafâ, Necef 1385, Tevfîk Fükeykî’nin mukaddimesi, s. 6-21; a.mlf., er-Red Ǿale’l-Vehhâbiyye (nşr. M. Ali el-Hakîm), Kum 1416/1995, tür.yer., ayrıca bk. neşredenin girişi, s. 7-36; Ca‘fer Bâkır Âl-i Mahbûbe, Mâżi’n-Necef ve ĥâżıruhâ, Necef 1378/1958, I, 61-66; C. Avvâd, MuǾcemü’l-müǿellifîn el-Irâķıyyîn, Bağdad 1969, III, 123-125; AǾyânü’ş-ŞîǾa, IV, 255-262; Âgā Büzürg-i Tahrânî, eź-ŹerîǾa ilâ teśânîfi’ş-ŞîǾa, Beyrut 1403/1983, I, 38; II, 220, 447; III, 140; IV, 485; VI, 218; VII, 63; VIII, 206; X, 169-170, 218, 236, 336; XI, 34, 101, 190; XV, 317, 330; XVI, 54; XVIII, 294; XXI, 30, 79; XXIII, 17; XXIV, 172; XXV, 202-276; XXXIII, 17; a.mlf., Ŧabaķātü aǾlâmi’ş-ŞîǾa, Meşhed 1404, I, 323-326; Mîr Basrî, AǾlâmü’l-edeb fi’l-Irâķı’l-ĥadîŝ, Londra 1415/1994, I, 307; Ali el-Evsî, “et-Tefsîrü’r-rivâǿî Ǿinde’ş-şeyħ el-Belâġī”, Risâletü’t-taķrîb, III/9, Tahran 1416/1996, s. 91-106; E. Kohlberg, “Balāġī, Moĥammad Jawād”, EIr., III, 572-573; Abdülhüseyin Şehîdî, “Belâġī, Cevâd”, DMT, III, 403.
Mustafa Öz