MUHAMMED ŞU‘LE

(محمّد شعلة)

Ebû Abdillâh Şemsüddîn (Kemâlüddîn) Muhammed b. Ahmed b. Muhammed el-Mevsılî (ö. 656/1258)

Kıraat âlimi.

623 (1226) yılında doğdu. Aslen Musullu olup Şu‘le lakabıyla meşhur olmuş, babası, Halep Valisi Hayır Bey’in yanında muvakkı‘ olarak çalıştığı için Halebî nisbesi ve İbnü’l-Muvakkı‘ künyesiyle de anılmıştır. Çerkez hükümranlığının sona ermesinin ardından Kahire’ye gittiği belirtilen Muhammed Şu‘le (Ziriklî, V, 321) tefsir, fıkıh, tarih gibi alanlarda kendini yetiştirmekle birlikte çalışmalarını Arap dili ve edebiyatı ile kıraat ilminde yoğunlaştırdı; bu arada şiirle de ilgilendi ve eserlerinin bir kısmını manzum olarak kaleme aldı. Henüz çocuk yaşta iken, daha sonra eserlerini kendisinden dinleyen Ebü’l-Hasan Ali b. Abdülazîz el-Erbîlî’den kıraat okudu. Kaynaklarda talebelerinden sadece Musul’daki derslerine katılan Takıyyüddin Ebû Bekir el-Mikassâtî’nin adı zikredilir. Üstün zekâsı, zühdü, mütevazi kişiliği ve Hanbelî mezhebine mensubiyetiyle tanınan Muhammed Şu‘le, Safer 656’da (Şubat 1258) Musul’da vefat etti. İbn Receb bu tarihi zikrettikten sonra onun 650’de (1252) öldüğüne dair bir rivayet aktarmış, Carl Brockelmann ise vefat tarihini 25 Safer 650 (7 Mayıs 1252) olarak kaydetmiştir.

Eserleri. 1. Śafvetü’r-râsiħ fî Ǿilmi’l-mensûħ ve’n-nâsiħ. Üzerinde nesih tartışması yapılan âyetlerin sûre tertibine göre ele alındığı eser Muhammed İbrâhim Abdurrahman tarafından neşredilmiştir (bk. bibl.). 2. Kenzü’l-meǾânî fî şerĥi Ĥırzi’l-emânî. Kāsım b. Fîrruh eş-Şâtıbî’ye ait manzum eserin şerhi olan kitabın birçok kütüphanede yazma nüshaları bulunmaktadır (el-Fihrisü’ş-şâmil:


ǾUlûmü’l-Ķurǿân, maħŧûŧâtü’l-ķırâǿât, s. 171-174). 3. eş-ŞemǾatü’l-muđıyye bi-neşri ķırâǿâti’s-sebǾati’l-merđıyye. Muhtasar manzum bir eserdir (Keşfü’ž-žunûn, II, 1064-1065). el-Fihrisü’ş-şâmil’de (ǾUlûmü’l-Ķurǿân, maħŧûŧâtü’l-ķırâǿât, s. 131) eserin nüshaları Mansûr et-Tablâvî’ye (ö. 1014/1606), ayrıca Ebü’l-Vefâ Kemâleddin’e nisbet edilmişse de Keşfü’ž-žunûn’da (II, 1064-1065) Şu‘le’ye aidiyetinden söz edilirken müellifin Kemâleddin, babasının da Ebü’l-Vefâ diye anıldığına bakılırsa Tablâvî tesbitinin doğru olmadığı anlaşılır. 4. Źâtü’r-rüşd fi’l-ħilâfi beyne ehli’l-Ǿaded (Dublin Chester Beatty Library, nr. 3961/4; Princeton University Library, Yahuda, nr. 3859/1-157, 5492/2-157). 5. Yetîmetü’d-dürer fi’n-nüzûli ve âyâti’s-süver (Dublin Chester Beatty Library, nr. 3961/2). 6. Ġāyetü’l-iħtiśâr fî menâķıbi’l-erbaǾati eǿimmeti’l-emśâr (Feżâǿilü’l-eǿimmeti’l-erbaǾa). Ebû Hanîfe, Mâlik, Şâfiî ve Ahmed b. Hanbel hakkında olup (Keşfü’ž-žunûn, II, 1189-1190) Süleymaniye Kütüphanesi’nde (Ayasofya, nr. 33) müellifi belirtilmeksizin aynı adla kayıtlı olan kitabın Şu‘le’nin bu eseri olması muhtemeldir. 7. Nažmü menŝûri’l-kelâm fî źikri’l-ħulefâǿi’l-kirâm. Hz. Ebû Bekir’den otuz beşinci Abbâsî halifesi Zâhir-Biemrillâh Ahmed’e kadarki halifelere dair bir risâledir (a.g.e., II, 1964). 8. el-ǾUnķūd. İbn Cinnî’nin nahivle ilgili ǾUķūdü’l-hemz (nşr. Mâzin el-Mübârek, Dımaşk 1409/1988, s. 57-64) adlı risâlesinin manzum hale getirilmiş şeklidir. 9. Manžûme fî ĥisâbi’l-yed (Süleymaniye Ktp., Ayasofya, nr. 2727). Kaynaklarda ayrıca Nažmü iħtilâfi Ǿadedi’l-ây bi-rumûzi’l-cümel, Şerĥu Taśĥîĥi’l-Minhâc li’bni Ķāđî ǾAclûn, el-Fetĥ li-muġlaķı ĥizbi’l-fetĥ, et-Telvîĥ bi-meǾânî es-mâǿi’llâhi’l-ĥüsnâ el-vâride fi’ś-śaĥîĥ adlı eserlerinden söz edilmektedir.

BİBLİYOGRAFYA:

Muhammed Şu‘le, Śafvetü’r-râsiħ fî Ǿilmi’l-mensûħ ve’n-nâsiħ (nşr. M. İbrâhim Abdurrahman), Kahire 1415/1995, neşredenin girişi, s. 17-23; Zehebî, MaǾrifetü’l-ķurrâǿ (Altıkulaç), III, 1340-1341, 1400; a.mlf., AǾlâmü’n-nübelâǿ, XXIII, 360; İbn Receb, eź-Źeyl Ǿalâ Ŧabaķāti’l-Ĥanâbile, Beyrut, ts. (Dârü’l-ma‘rife), II, 256-258; İbnü’l-Cezerî, Ġāyetü’n-Nihâye, II, 80-81; Keşfü’ž-žunûn, I, 647, 662; II, 1064-1065, 1189-1190, 1964; Brockelmann, GAL Suppl., I, 859; Hediyyetü’l-Ǿârifîn, II, 126; Ziriklî, el-AǾlâm (Fethullah), V, 321-322; el-Fihrisü’ş-şâmil: Maħŧûŧâtü’t-tefsîr (nşr. el-Mecmau’l-melekî), Amman 1989, s. 255; el-Fihrisü’ş-şâmil: ǾUlûmü’l-Ķurǿân, maħŧûŧâtü’l-ķırâǿât (nşr. el-Mecmau’l-melekî), Amman 1994, s. 131, 171-174.

Adem Yerinde