MUÎN el-MİSKÎN

(معين المسكين)

Muînüddîn el-Miskîn Muhammed Emîn b. Şerefiddîn el-Hâc Muhammed el-Ferâhî el-Herevî (ö. 907/1501-1502)

Hadis âlimi, vâiz ve kadı.

Hayatına dair çok az bilgi vardır. Otuz bir yıl hadis tahsil ettiği ve bu süre içinde cuma günleri Herat Camii’nde vaaz verdiği belirtilmiş, kırk yıl kadar süren vâizlik görevi yanında bir yıl kadar da Herat kadılığında bulunduğu ve bu vazifeden kendi isteğiyle ayrıldığı zikredilmiştir. İyi bir hattat olduğu bilinen Muîn 907’de (1501-1502) vefat etti ve Herat yakınlarında Hâce Abdullah-ı Herevî’nin türbesi civarında kardeşi Kadı Nizâmeddin Muhammed’in kabri yanına defnedildi. Ölüm tarihi 909 (1503) ve 911 (1505) olarak da kaydedilmiştir. Molla Miskîn diye tanınmasından dolayı aynı lakabı taşıyan Hanefî fakihi Muînüddin Muhammed b. Abdullah ile karıştırılmıştır.

Eserleri. 1. MeǾâricü’n-nübüvve* fî medârici’l-fütüvve. 866’da (1462) kaleme alınmaya başlanan ve daha sonra genişletilen bu Farsça eser 891’de (1486) tamamlanmıştır (Leknev 1292). Kitabı Celâlzâde Mustafa Çelebi Delâil-i Nübüvvet-i Muhammedî ve Şemâil-i Fütüvvet-i Ahmedî, Altıparmak Mehmed Efendi Meâricü’n-nübüvve Tercümesi (Altıparmak) adıyla Türkçe’ye çevirmiştir (İstanbul 1257). 2. Ĥadâǿiķu’l-ĥaķāǿiķ fî keşfi esrâri’d-deķāǿiķ. Bir bölümü tamamlanıp gerisinin müsvedde halinde kaldığı belirtilen Farsça bir tefsir olup Yûsuf sûresiyle ilgili bölümü, Ca‘fer Seccâdî tarafından Tefsîr-i Ĥadâǿiķu’l-ĥaķāǿiķ: Ķısmet-i Sûre-i Yûsuf adıyla yayımlanmıştır (Tahran 1346, 1364). 3. Aĥsenü’l-ķaśaś (Tefsîr-i Sûre-i Yûsuf) (Tahran 1278). Farsça olan eser yanlışlıkla Muînüddin Cüveynî’ye nisbet edilerek yayımlanmıştır. Mektebetü meclisi’n-nüvvâb’daki nüshanın da (nr. 789) Çiştî’ye izâfe edilmesi doğru değildir (Ali Şevvâh İshak, II, 104). 4. Baĥrü’d-dürer. Farsça-Arapça hacimli bir tefsir çalışmasıdır. Eserin Mülk sûresinden Kur’ân-ı Kerîm’in sonuna kadar olan bölümünü içine alan bir cildi günümüze ulaşmıştır (Âgā Büzürg-i Tahrânî, III, 38; Süleymaniye Ktp., Şehid Ali Paşa, nr. 1511). 5. Ravżatü’l-vâǾižîn fî eĥâdîŝi seyyidi’l-mürselîn. Kırk hadis türünde Farsça bir eser olup vâizlerin vasıfları, vaaz ve ilim meclisleri gibi konulara, ayrıca vaaz örneklerine yer verilmiştir (Süleymaniye Ktp., Ayasofya, nr. 1829, 1830). 6. MuǾcizât-ı Mûsevî (Târîħ-i Mûsevî ve Ķıśśa-i Mûsevî). Hz. Mûsâ’nın hayatına dair âyetlere ve yahudi efsanelerine dayanılarak kaleme alınan bir hikâye kitabıdır. 904’te (1498-99) tamamlanan eserin bir nüshası India Office’te kayıtlıdır (Ethé, Catalogue of Persian Manuscripts, I, 1547). 7. el-Vâżıĥa fî esrâri (tefsîri)’l-Fâtiĥa. Müellifin, iki bölüm halindeki bu Farsça eserin birinci bölümünde hamd kavramı üzerinde durduğu, ikinci bölümünde meâlden sonra


tefsir kısmına geçerek her birine “asıl” adını verdiği yedi kısımda âyetleri tefsir ettiği belirtilmektedir. el-Vâżıĥa’nın birkaç nüshasının günümüze ulaştığı, Kerbelâ’daki Kütübhâne-i Ca‘feriyye’de bir nüshasının bulunduğu kaydedilmektedir (DMT, IV, 526). 8. Tefsîru sûreti’l-Fâtiĥa. Bir önceki esere zeyil olarak kaleme alınmıştır. 9. MiǾrâcnâme (Ķıśśa-i MiǾrâc). 10. Dîvân. Müellifin Muîn, Muînî ve Muîn-i Miskîn mahlaslarıyla yazdığı şiirleri ihtiva etmektedir. Muîn el-Miskîn’in bütün eserlerini kendisinin Ziyaretgâh dediği, bugün Mezârışerif adıyla bilinen yerde yazdığı kaydedilmektedir

BİBLİYOGRAFYA:

Keşfü’ž-žunûn, I, 224, 933; Hândmîr, Ĥabîbü’s-siyer, IV, 340; Ethé, Catalogue of Persian Manuscripts, I, 1547 (nr. 2853, 2854); a.mlf., “Neupersische Litteratur”, Grundriss der Iranischen Philologie (ed. W. Geiger - E. Kuhn), Strassburg 1896-1904, II, 235, 319-320, 358; Brockelmann, GAL Suppl., II, 278; Storey, Persian Literature, I/1, s. 11-12, 162-163, 187-189; I/2, s. 1194, 1250; Tebrîzî, Reyĥânetü’l-edeb, V, 350-351; Nefîsî, Târîħ-i Nažm u Neŝr, I, 242; Âgā Büzürg-i Tahrânî, eź-ŹerîǾa ilâ teśânîfi’ş-ŞîǾa, Beyrut 1403/1983, III, 37-38; IX, 1078; XVII, 108; XXI, 184; XXV, 12; Ali Şevvâh İshak, MuǾcemü muśannefâti’l-Ķurǿâni’l-Kerîm, Riyad 1404/1984, II, 104-105, 133; M. Tayyib Gökbilgin, “Celâlzâde”, İA, III, 62; E. Berthels, “MuǾīn al-Miskīn”, EI² (İng.), VII, 481; DMT, IV, 526-527; Adnan Karaismailoğlu, “Altıparmak Mehmed Efendi”, DİA, II, 542.

Abdülkadir Şenel