MUSTAFA DEDE EFENDİ, Kûçek
(ö. 1095/1684)
Türk mûsikisi bestekârı.
Edirne’de doğdu ve orada yetişti. Mûsiki kaynaklarında Kûçek (Köçek) Derviş Mustafa olarak tanındı. Mevleviyye tarikatına intisabından sonra Edirne Mevlevîhânesi’nde çilesini tamamlayarak dergâhın aşçıbaşılığına tayin edildi. Dönemin üstatlarından mûsiki öğrenip kendini yetiştirdi. IV. Mehmed devrinde şöhrete ulaştı ve ünlü mûsikişinaslar arasında yer aldı. Edirneli şair Mehmed Rüşdî onun vefatı üzerine şu mısraı yazmıştır: “Bülbül-i gülzâr-ı cennet ola Kûçek Mustafa (1095).”
Esad Efendi’nin Atrabü’l-âsâr’da sesinin güzelliğinden ve üslûbunun parlaklığından söz ettiği Mustafa Dede’nin en önemli yanı bestekârlığıdır. Onun bestelediği bayatî makamındaki âyin, günümüze ulaşmış Mevlevî âyinleri içinde bestekârı bilinen ilk âyin olma özelliğini taşımakta ve melodik yapısı itibariyle türünün en başarılı örneklerinden kabul edilmektedir. Rauf Yektâ Bey, âyinin güftesinde aruzun usule tatbikinde en küçük bir îkā‘ hatasına rastlanmayışından ve güfte taksimatındaki güçlükleri halletmede gösterdiği maharetin ortaya koyduğu usul-makam-melodi uyumuyla sağlanan beste tekniğinden övgüyle bahseder. Atrabü’l-âsâr’da Mustafa Dede’nin pek çok eser bestelediği kaydedilmişse de Yılmaz Öztuna, beş adet peşrev ve saz semâisinin tesbit edildiğini yazar.
Rauf Yektâ Bey, şifahî bir bilgiye dayanarak bayatî Mevlevî âyininin bestekârı Kûçek Mustafa Dede’nin Afyonkarahisar Mevlevîhânesi şeyhlerinden Mustafa Dede ile (ö. 1100/1688-89) aynı kişi olabileceği şeklinde bir kanaat belirtmiştir.
BİBLİYOGRAFYA:
Ebûishakzâde Esad Efendi, Atrabü’l-âsâr, İÜ Ktp., TY, nr. 6204, vr. 17b-18a; Türk Musikisi Klasiklerinden Mevlevî Âyinleri (İstanbul Konservatuvarı neşriyatı), İstanbul 1934, VII, 313-326, ayrıca bk. Rauf Yekta’nın önsözü, s. III-VI; Osman Nuri Peremeci, Edirne Tarihi, İstanbul 1939, s. 307; a.mlf., “Edirne’de Yetişen Musikişinaslar”, Damla, sy. 9, Edirne 1948, s. 138; Sadettin Nüzhet Ergun, Türk Musikisi Antolojisi, İstanbul 1942, I, 25, 41-43, 78-80; Halil Can, “Mevlevî Musikıysinde Beyatî Âyininin Yeri ve Bestekârı”, Mevlânâ Güldestesi, Konya 1965, s. 51-53; Abdülbâki Gölpınarlı, Mevlânâ’dan Sonra Mevlevîlik, İstanbul 1983, s. 456-457; Yusuf Ilgar, Tarih Boyunca Afyonda Mevlevilik, Afyon 1983, s. 82-84; Mehmet Nazmi Özalp, Türk Mûsikisi Tarihi, İstanbul 2000, I, 383-384; Hüseyin Sadeddin Arel, “Türk Bestekârlarının Tercemeihalleri”, MM, sy. 20 (1949), s. 22; Hayri Yenigün, “Köçek Derviş Mustafa Efendi”, a.e., sy. 129 (1958), s. 278-280; Öztuna, BTMA, II, 77.
Nuri Özcan