NAZİLLİLİ MUHAMMED HAKKI
(ö. 1884)
Osmanlı âlimi, mutasavvıf.
Aydın’a bağlı Nazilli ilçesinin Güzelhisar köyünden olup babasının adı Ali, dedesinin adı İbrahim’dir. Memleketinde yedi sekiz yıl kadar ilim tahsil ettikten sonra Kahire’ye gitti ve Ezher’de uzun yıllar öğrenim gördü. Hac maksadıyla gittiği Medine’de birçok âlimle tanışma fırsatı buldu ve Şeyh Mustafa el-Hindî’ye intisap etti. 1855’te Mekke’de, Nakşibendî-Müceddidî tarikatı şeyhlerinden Abdullah ed-Dihlevî’nin halifesi Muhammed Can Hindî’nin halifelerinden Ödemişli Hacı Halil Hilmi Efendi’den hilâfet, ayrıca Şeyh Muhammed et-Tûnisî, Zeynüddin el-Mekkî, Muhammed es-Senûsî’den icâzet aldı. 1884 yılında Mekke’de vefat etti.
Eserleri. 1. Ħazînetü’l-esrâr ve celîletü’l-eźkâr. Eserde Kur’ân-ı Kerîm’in ve bazı sûrelerin esrar ve havassı, nâfile ibadetler, çeşitli itikadî meseleler üzerinde durulmaktadır. Müellif eserin sonuna kendisine kadar gelen Hâcegân silsilesini, Muhyiddin İbnü’l-Arabî’nin et-Tedbîrâtü’l-ilâhiyye’sinin metnini, mürşid-i kâmilin alâmetleri Hakkında Şeyh Şehâbeddin es-Sühreverdî’nin vasiyetini ilâve etmiştir (Kahire 1286, 1289, 1297, 1302, 1305, 1307, 1308, 1310, 1330, 1331; İstanbul 1305, 1325; Beyrut 1349, 1987, 1995). Kitabı Celal Yıldırım
Türkçe’ye çevirmiştir (İstanbul 1990). 2. Nusretü’l-cünûd ve uhdetü’ş-şühûd. Ħazînetü’l-esrâr’dan altı yıl sonra telif edilen eserde konu başlıkları Arapça, açıklamalar Türkçe’dir (Kahire 1243, 1293, 1295). 3. Büdûrü’l-müsfire Ǿan vücûhi’l-eĥâdîŝi fi’ttiśâli’l-maġfire. Müellifin Hicaz’da bulunduğu yıllarda yazdığı risâle zikir, tesbih ve ibadetlerin faziletleri konusunu içermekte olup Ħazînetü’l-esrâr’la birlikte basılmıştır (Kahire 1305). 4. MefzaǾu’l-ħalâǿiķ ve menbaǾu’l-ĥaķāǿiķ. Risâlede iman, ibadet, ölüm, âhiret âlemi, cennet, cehennem ahvâli, tesbih ve istiğfarın faziletleri ve ashaptan ilk müslüman olanlar gibi hususlara temas edilmektedir (Kahire 1293).
Müelifin es-Sünûĥâtü’l-Mekkiyye ve’l-fütûĥâtü’l-ĥaķķiyye, Esbâbü’l-ķuvve min iĥsâni’l-ķudre, Aĥkâmü’l-meźâhib fî eŧvâri’l-liĥâ ve’ş-şevârib, Tenbîhü’r-resûl Ǿalâ taķśîri’ź-źüyûl, Ŧıbbü’l-Ķurǿân ĥubbü’r-raĥmân ve Tefhîmü’l-iħvân tecvîdü’l-Ķurǿân adlı altı risâlesi bir mecmua halinde yayımlanmıştır (Kahire 1243, 1299). Risâleler ticaret ve kazanç âdâbı, yeme içme âdâbı, bıyık ve sakalların düzeltilmesi, giyim kuşam âdâbı, Kur’an’ın şifa kaynağı olması, bazı ruhî ve bedenî rahatsızlıklar ve bunların tedavi usulleri, tecvid kuralları çerçevesinde Kur’an tilâvetinin zorunluluğu gibi konuları içermektedir. İkinci risâle ile beşinci ve altıncısının MecmûǾatü’r-resâǿil adıyla ayrı basımı yapılmıştır (Kahire 1297). Muhammed Hakkı’ya ayrıca Ĥayâtü’l-ebrâr ve necâtü’l-aħyâr ve Mefâtîĥu’l-ġuyûb ve meǾârîfü’l-ķulûb adlı iki eser daha nisbet edilmiştir (Îżâĥu’l-meknûn, I, 424; II, 521).
BİBLİYOGRAFYA:
Muhammed Hakkı Nâzillilî, Ħazînetü’l-esrâr, Kahire 1310, s. 181, 183, 191; a.e.: Hazînetü’l-esrâr Tercemesi (trc. Celal Yıldırım), İstanbul 2000, tercüme edenin önsözü; Osmanlı Müellifleri, I, 65; Serkîs, MuǾcem, I, 784-785; Brockelmann, GAL, II, 641; Suppl., II, 746; Îżâĥu’l-meknûn, I, 36, 68, 312, 325, 424, 429; II, 29, 78, 521, 530, 651; Nebhânî, Kerâmâtü’l-evliyâǿ, II, 265; Ziriklî, el-AǾlâm (Fethullah), VI, 108.
İshak Yazıcı