NÎMÂ YÛŞÎC
(نيما يوشيج)
Alî İsfendiyârî-yi Nîmâ Yûşîc (1897-1960)
Modern İran şiirinin kurucusu.
11 Kasım 1897’de Mâzenderan’ın Âmül şehrine bağlı Yûş köyünde doğdu. Bölgenin soylu bir ailesine mensup olan babası İbrâhim Han Nûrî bir çiftçiydi. Okuma yazmayı köyünde öğrenen Nîmâ, ilkokulu ailesiyle birlikte gittiği Tahran’da bitirdikten sonra girdiği Saint Louis Lisesi’nden 1917’de mezun oldu. Fransızca’nın yanı sıra Arapça’yı da öğrendi. Bu arada tanıştığı şair Nizâm Vefâ’nın teşvikiyle şiir söylemeye başladı. İlk görevi Maliye Bakanlığı’nda düşük ücretli bir memuriyettir. Bu görevi sırasında Tahran’da edebî çevrelerle ilişkilerini geliştirdi. Meliküşşuarâ Bahâr, Ali Asgar Hikmet ve Mirza Ahmed Han Eşterî gibi önde gelen isimlerin meclislerinde bulundu. Ardından Reşt, Astara ve Tahran’da öğretmenlik yaptı. 1939’da Millî Eğitim Bakanlığı’nca yayımlanan Mûsiķī dergisinin yayın kurulu üyeliğine getirildi ve derginin yayımına son verdiği 1941 yılına kadar bu görevini yürüttü. Dergide çok sayıda şiiri ve makalesi neşredildi. Ardından bir süre işsiz kalan Nîmâ, 1947 yılından sonra Millî Eğitim Bakanlığı Basın Yayın Dairesi’nde çalışmaya başladı. 4 Ocak 1960 tarihinde ölümüne kadar bu görevini sürdürdü.
Önceleri klasik tarzda özellikle Horasan üslûbunda şiirler yazan Nîmâ daha sonra başladığı serbest stille modern şiirin İran’daki kurucusu sayılmış, ilk şiirleri Nevbahâr ve Ķarn-ı Bîstum gibi dergilerde, ardından Peyâm-i Nev, Nâme-i Merdüm, Endîşe-yi Nev ve Kevîr gibi dergilerde yayımlanmıştır. Kendisinden sonra birçok şairi etkileyen Nîmâ “Hande-i Serd”, “Ey Âdemhâ”, “Nâkūs”, “Mürg-ı Âmîn”, “Gurâb”, “Gul-Mehtâb” gibi şiirleriyle şöhret kazanmıştır. Rubâîleri Ömer Hayyâm’ın düşüncelerine yakın fikrî ve felsefî konuları içermesi bakımından önem taşır. Ayrıca Mâzenderan’ın mahallî dilinde şiirler yazmıştır.
Eserleri. 1. Ķıśśa-i Reng-i Perîde. Mesnevi formunda olup toplumsal bozuklukları dile getirdiği 500 beyitlik ilk manzum eseridir (Tahran 1300 hş.). 2. Hânevâde-i Serbâz. Bazı şiirlerini ihtiva etmektedir (Tahran 1305 hş.). 3. Efsâne (Tahran 1329 hş.). Nîmâ, Farsça şiirde modernizmi başlatmasının müjdecisi olan bu eserinde aruz ve kurallarından kopmaya çalışırsa da bunu henüz tam olarak uygulayamadığı görülmektedir. Kişisel gözlemlerinden kaynaklanan hayalî kullanımıyla olduğu kadar konuya empresyonistik yaklaşımıyla da tek ve emsalsizdir.
Diğer eserleri arasında Dünyâ Ħâne-i Men Est (Tahran 1375 hş.), Nâmehâ-yı Nîmâ Yûşîc (Tahran 1363 hş.), Nâķūs (Tahran 1375), Ĥarfhâ-yı Hemsâyehâ (Tahran 1351 hş.), Feryâdhâ-yı Dîger ve ǾAnkebût-i Reng (Tahran 1363 hş.) ve Merķad Āķā (Paris 1368 hş.) yer alır. Şiirleri Sîrûs Tâhbâz tarafından MecmûǾa-i Kâmil-i EşǾâr-i Nîmâ Yûşîc adıyla toplu olarak yayımlanmıştır (Tahran 1370). Tâhbâz mektuplarını da toplu olarak Nâmehâ adıyla neşretmiştir (Tahran 1368 hş.).
BİBLİYOGRAFYA:
Ebü’l-Kāsım Cennetî Atâî, Nîmâ: Zindegânî ve Âŝâr-ı Û, Tahran 1334 hş.; M. Bâkır-ı Burkāî, Süħanverân-ı Nâmî-yi MuǾâśır, Tahran 1351 hş., s. 265-270; Yahyâ Âryanpûr, Ez Śabâ tâ Nîmâ, Tahran 2535 şş., II, 466-479; Gulâm Hüseyin Yûsufî, Çeşme-i Rûşen: Dîdârî Bâ ŞâǾirân, Tahran 1369 hş., s. 476-492; Hüseyin-i Rezmcû, EnvâǾ-ı Edebî ve Âŝâr-ı Ân der Zebân-ı Fârsî, Meşhed 1372 hş., s. 43-44; İsmâil Hâkimî, Edebiyyât-MuǾâśır-ı Îrân, Tahran 1374 hş., s. 69-78; M. Ca‘fer Yâhakkī, Çûn Sebû-yi Teşne, Meşhed 1374 hş./1995, s. 88-100; Ali Mîr Ensârî, Kitâbşinâsî-yi Nîmâ Yûşîc, Tahran 1375 hş.; Fâtıma Reşvend, Zindegî-yi Nîmâ, Tahran 1377; Mansûr Servet, Nažariyye-i Edebî-yi Nîmâ, Tahran 1377 hş.; Emîr İsmâilî, Nîmâ Yûşîc, Tahran 1378 hş.; M. Şems Lengrûdî, Nîmâ Yûşîc, Tahran 1380 hş.; Munibur Rahman, “Nīmā Yūѕћīғј”, EI² (İng.), VIII, 43-44.
Saime İnal Savi