NU‘MÂNÎ, Muhammed Abdürreşîd

(محمّد عبد الرشيد النعماني)

(1915-1999)

Pakistanlı muhaddis.

28 Eylül 1915’te Hindistan’ın kuzeybatısındaki Racistan eyaletine bağlı Caypûr şehrinde doğdu. İlk eğitimini babasından ve amcasından aldıktan sonra Ta‘lîmü’l-İslâm Medresesi’nde öğrenimine başladı, 1928-1933 yılları arasında Kadîrbahş el-Bedâûnî’den ders aldı. Bu arada imtihanlarını vererek Pencap Üniversitesi’nden mezun oldu. 1934’te Leknev’deki Dârülulûm Nedvetü’l-ulemâ’ya girdi ve burada iki yıl Haydar Hasan Han et-Tunkî’den hadis ilimleri konusunda faydalandı; ondan Buhârî ve Tirmizî’nin el-CâmiǾu’ś-śaĥîĥ’leri ile Müslim’in aynı adlı eserinin mukaddimesi ve Celâleyn gibi kitapları okuyarak mezun oldu. Bu sırada Hâce İmdâdullah el-Mekkî’nin halifelerinden olan Haydar Hasan Han’dan tasavvuf terbiyesi aldı. Daha sonra Haydarâbâd’a (Dekken) giderek Haydar Hasan Han’ın ağabeyi Mahmûd Hasan Han’ın yanında dört yıl kaldı ve onun MuǾcemü’l-muśannifîn adlı eserinin telifinde yardımcı oldu. Ardından tedrîs ve telif hayatına başlayan Nu‘mânî 1942-1947 yıllarında Delhi’deki Nedvetü’l-musannifîn’de üye olarak çalıştı; 1947’de Hindistan’ın bölünmesinden sonra Pakistan’a hicret etti. 1949-1976 yılları arasında sırasıyla Tando Allahyar’daki Dârü’l-ulûmi’l-İslâmiyye, Karaçi’deki Câmiatü’l-ulûmi’l-İslâmiyye ve Bahâvelpûr’daki el-Câmiatü’l-İslâmiyye’de hadis, fıkıh, nahiv ve mantık konularında ders verdiği gibi çeşitli idarî görevler de yaptı. 1976-1992 yıllarında Muhammed Yûsuf el-Benûrî’nin isteği üzerine Câmiatü’l-ulûmi’l-İslâmiyye’de hadis ihtisas bölümünde ders okutup danışmanlık yaptı. Mütevazi hayatı, müttaki şahsiyeti ve ilmî birikimiyle pek çok âlimin takdirini kazanan Nu‘mânî 12 Ağustos 1999’da Karaçi’de vefat etti. Ebû Hanîfe’nin eserleri ve müsnedleri konusunda geniş bilgiye sahip olan Nu‘mânî, hadiste Hanefî mezhebinin usullerinin dikkate alınması üzerinde dururken İbnü’s-Salâh eş-Şehrezûrî ve İbn Hacer el-Askalânî tarafından dile getirilen bazı görüşlerin tenkide tâbi tutulabileceğine dikkat çekmiştir. Bu sebeple bazı çağdaşları tarafından Hanefîlik taassubuyla itham edilmiş (M. Nâsırüddin el-Elbânî, II, 346-350; Mahmûd Saîd Memdûh, s. 183, 526), ancak bu tenkitlere cevap verilmiştir (Muhammed Abdürreşîd en-Nu‘mânî, s. 291-320, tetimme kısmında Temîm Muhammed’in cevabı; Rûhulemîn b. Hüseyin, s. 128-134).

Eserleri. 1. Luġātü’l-Ķurǿân. Kur’an kelimelerinin iştikak ve izahlarını tefsir, fıkıh, tarih, kelâm gibi ilimler açısından değerlendiren Urduca bir sözlüktür. Eserin ilk dört cildini Nu‘mânî, son iki cildini Abdüddâim el-Celâlî hazırlamıştır (Delhi 1943; Karaçi 1994). 2. Mâ temessü ileyhi’l-ĥâce li-men yuŧâliǾu Sünene İbn Mâce. Sünen-i İbn Mâce’ye mukaddime olarak yazılan kitabın telifi 1953 yılında tamamlanmıştır (nşr. Abdullah İbrâhim el-Ensârî, Katar 1984). Abdülfettâh Ebû Gudde eseri el-İmâm İbn Mâce ve kitâbühû es-Sünen adıyla yayımlamıştır (Beyrut 1419). 3. İbn-i Mâce or Ǿİlm-i Ĥadîŝ (Karaçi 1956). 4. Tebśıra ber el-Medħal fî uśûli’l-ĥadîŝ li’l-Ĥâkim en-Nîsâbûrî. Geniş bir incelemeyle birlikte eleştiriler içeren eser Delhi’de yayımlanan Burhân adlı dergide neşredilmiş, daha sonra kitap haline getirilmiştir (Karaçi 1991). 5. et-TaǾķībât Ǿale’d-Dirâsât. Muhammed Muîn et-Tettevî’nin Dirâsâtü’l-lebîb fi’l-üsveti’l-ĥaseneti bi’l-Ĥabîb adlı eserindeki fıkıh ve hadis konularına dair görüşlerinin tenkidinden ibaret olup Dirâsâtü’l-lebîb ile birlikte yayımlanmıştır (Sind 1957). 6. et-TaǾlîķāt Ǿalâ Źebbi źübâbâti’d-Dirâsât. Abdüllatîf et-Tettevî’nin Muhammed Muîn’e reddiye olarak yazdığı bu eserde Nu‘mânî’nin hadis ve fıkıh meselelerine dair ta‘lik ve izahları bulunmaktadır (I-II, Haydarâbâd-Sind 1959-1961). 7. et-TaǾlîķu’l-ķavîm Ǿalâ Muķaddimeti Kitâbi’t-TaǾlîm. Mes‘ûd b. Şeybe es-Sindî’nin Ebû Hanîfe hakkında kaleme aldığı bu eseri geniş bir önsöz ve dipnotlarla yayımlamıştır (Haydarâbâd-Sind 1965). 8. Mekânetü’l-İmâmi’l-AǾžam Ebî Ĥanîfe fî Ǿilmi’l-ĥadîŝ. Eserin seksen iki sayfalık kısmı Süyûtî’nin Tebyîđü’ś-śaĥîfe bi-menâķıbi’l-İmâm Ebî Ĥanîfe’si ile birlikte yayımlanmıştır (Karaçi 1990). Daha sonra kitabın tamamını Abdülfettâh Ebû Gudde Mekânetü’l-İmâm Ebî Ĥanîfe fi’l-ĥadîŝ adıyla neşretmiş (Beyrut 1416), eserin bu neşri Enbiya Yıldırım tarafından İmâm-ı A‘zam Ebû Hanîfe’nin Hadis İlmindeki Yeri adıyla Türkçe’ye çevrilmiştir (İstanbul 2004). 9. Fetĥu’l-EǾazzi’l-ekrem li-taħrîci’l-Ĥizbi’l-aǾžam. Eserde Ali el-Kārî’nin el-Ĥizbü’l-aǾžam ve’l-virdü’l-efħam adlı dua kitabında geçen hadisler tahrîc edilmiştir (Karaçi 1980). 10. Yezîd ki Şaħśiyyet Ehl-i Sünnet ki Nažar me (Karaçi 1982). 11. Şühedâ-i Kerbelâ per İftirâ (Karaçi 1988). 12. Ekâbir-i Śaĥâbe per Bühtân (Karaçi 1988). 13. Nâśibiyyet Taĥķīķ ke Behîs me (Karaçi 1962). 14. Nâśibî Sâziş (Karaçi 1984). 15. Ĥażret-i ǾAlî or Ķıśâś-ı ǾOŝmân (Karaçi 1998). Urduca olan son altı eser birer risâle niteliğinde olup Pakistan’daki Nâsibîler’e reddiye mahiyetinde kaleme alınmıştır.

Nu‘mânî’nin yarım kalmış veya yayımlanmamış eserleri şunlardır: Mâ ħâlefe fîhi Ebû Ĥanîfe İbrâhîm en-NeħaǾî, Tertîbü Kitâbi’l-Âŝâr bi-rivâyeti Muĥammed Ǿale’l-mesânîd, Ricâlü Kitâbi’l-Âŝâr rivâyetü Muĥammed, Ricâlü CâmiǾi’l-mesânîd, Tercemetü Kitâbi’l-Âŝâr. Urduca mukaddimeler yazdığı bazı


eserler de şöylece sıralanabilir: Kitâbü’l-Âŝâr (Karaçi 1410/1990). Bu mukaddime Mehmet Özşenel tarafından Türkçe’ye çevrilmiştir (Sakarya Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, sy. 1 [1996], s. 233-251); Müsnedü’l-İmâm Ebî Ĥanîfe bi-rivâyeti’l-Ĥaskefî; Muvaŧŧaǿü Mâlik bi-rivâyeti Muĥammed; Tefsîru İbn Kesîr; Bülûġu’l-merâm. Müellifin ayrıca Karaçi’de çıkan Beyyinât isimli dergi başta olmak üzere çeşitli dergilerde yayımlanmış otuzdan fazla makalesiyle Gulâm Ahmed Pervîz ve Abdülkuddûs el-Hâşimî gibi hadisi inkâr edenlere karşı kaleme aldığı yazıları bulunmaktadır.

BİBLİYOGRAFYA:

Muhammed Abdürreşîd en-Nu‘mânî, el-İmâm İbn Mâce ve kitâbühû es-Sünen, Beyrut 1999, tür.yer.; ayrıca bk. Abdülfettâh Ebû Gudde’nin girişi, s. 15-19; M. Nâsırüddin el-Elbânî, Silsiletü’l-eĥâdîŝi’ż-żaǾîfe ve’l-mevżûǾa, Dımaşk 1399, II, 346-350; Mahmûd M. Abdullah, el-Luġatü’l-ǾArabiyye fî Bâkistân, İslâmâbâd 1984, s. 212-214; Mahmûd Saîd Memdûh, Teşnîfü’l-esmâǿ bi-şüyûħi’l-icâze ve’s-semâǾ, Kahire, ts., s. 183, 526; Rûhülemîn b. Hüseyin Ahmed el-Banglâdişî, el-Kelâmü’l-müfîd fî taĥrîri’l-esânîd (ihtisas tezi, 1991), Câmiatü’l-Ulûmi’l-İslâmiyye (Karaçi), s. 111-179; Füyûzurrahman, Meşâhîr-i ǾUlemâǿ, Lahor, ts., II, 783-785; Mehmet Özşenel, Pakistan’da Hadis Çalışmaları (yüksek lisans tezi, 1992), MÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, s. 145-149; a.mlf., “Muhammed Abdürreşîd en-Nu‘mânî”, Hadis Tetkikleri Dergisi, II/1, İstanbul 2004, s. 225-229.

Mehmet Özşenel