NÛH b. MUSTAFA
(نوح بن مصطفى)
(ö. 1070/1660)
Osmanlı âlimi.
Amasya’da doğdu. Rûmî, Konevî ve Mısrî nisbeleriyle anılmaktadır. Muhammed el-Hicâzî’den hadis, Abdülkerîm es-Sûsî’den fıkıh okudu. Hasan b. Ali el-Halvetî vasıtasıyla Halvetî tarikatına intisap etti. Konya’da bir müddet müftülük yaptıktan sonra Amasyalı Ömer Paşa’nın Mısır valiliğine tayini üzerine onunla birlikte Mısır’a gitti. 22 Zilkade 1070’te (30 Temmuz 1660) Kahire’de vefat etti.
Eserleri. A) Fıkıh. Netâǿicü’n-nažar fî ĥavâşi’d-Dürer (İstanbul 1314); ǾUmdetü’r-râġıbîn fî maǾrifeti aĥkâmi Ǿimâdi’d-dîn (Beyazıt Devlet Ktp., Veliyyüddin Efendi, nr. 571/7, 1142/3); el-Kelâmü’l-mesûķ li-beyâni mesâǿili’l-mesbûķ (Süleymaniye Ktp., Beşir Ağa, nr. 652/4; Beyazıt Devlet Ktp., Veliyyüddin Efendi, nr. 571/11, 1142/17); Fetĥu’l-celîl Ǿalâ Ǿabdihi’ź-źelîl fî beyâni mâ verede fi’l-istiħlâf fi’l-cumǾati mine’l-eķāvîl. Cuma için tayin edilmiş hatibin sultan veya nâibinden izin almadan yerine bir başkasını bırakıp bırakamayacağı konusuna dairdir (Süleymaniye Ktp., Lâleli, nr. 833/3; Beyazıt Devlet Ktp., Veliyyüddin Efendi, nr. 571/6); el-LümǾa fî âħiri žuhri’l-cumǾa (Süleymaniye Ktp., Beşir Ağa, nr. 652/5; Beyazıt Devlet Ktp., Veliyyüddin Efendi, nr. 571/5); el-İķtidâ bi’ş-ŞâfiǾî ve Ǿademi cevâzih (Beyazıt Devlet Ktp., Veliyyüddin Efendi, nr. 1142); Eşrefü’l-mesâlik fi’l-menâsik (Süleymaniye Ktp., Süleymaniye, nr. 386/1; Ayasofya, nr. 4786/1); es-Seyfü’l-mücezzem li-ķıtâli men heteke ĥurmete’l-ĥaremi’l-muĥarrem (1041 yılı Ramazanının son on gününde, [10-20 Nisan 1632]) bir grup isyancının Mekke’de Harem’e girip buranın saygınlığıyla bağdaşmayan fiiller işlemesi yüzünden yöneticilerin bunlara uygulanacak hükümleri sorması üzerine pek çok âlim gibi Nûh b. Mustafa’nın da kaleme aldığı bir risâledir (Beyazıt Devlet Ktp., Veliyyüddin Efendi, nr. 571/3).
B) Kelâm. Tercüme-i Milel ve’n-nihal (Kahire 1263; İstanbul 1279; asıl metinle tercüme arasında yer yer farklılıklar bulunmaktadır); el-Fevâǿidü’l-mühimme fî beyâni iştirâti’t-teberrî fî İslâmi ehli’ź-źimme (Kelime-i şehâdet getiren bir hıristiyanın Müslümanlığına hükmedilmesi konusunda ortaya çıkan problemlerle ilgili sorulara cevap mahiyetinde kaleme alınmıştır; Süleymaniye Ktp., Kılıç Ali Paşa, nr. 565; Beyazıt Devlet Ktp., Veliyyüddin Efendi, nr. 571/1, 1142/11); Zübdetü’l-kelâm fî mâ yeĥtâcu ileyhi’l-ħâś ve’l-Ǿâm fi’l-Ǿaķāǿid (Kayseri Râşid Efendi Ktp., nr. 1427; Nuruosmaniye Ktp., nr. 2150); Risâle fî elfâži’l-küfr (Süleymaniye Ktp.,
Esad Efendi, nr. 1190; Bağdatlı Vehbi Efendi, nr. 115/2); Mürşidü’l-hüdâ fî ĥaķķı ebeveyni’r-resûl (Nuruosmaniye Ktp., nr. 1210; Süleymaniye Ktp., Hâlet Efendi, nr. 303).
C) Diğer Eserleri. Mevlidü’l-Muśŧafâ ve mevâlidü’l-ħulefâ (nşr. Habîb Muhammed b. Sadak Muhammed İbrâhim, Bombay 1296/1878); Risâle fi’l-farķ beyne’l-ĥadîŝi’l-ķudsî ve’l-Ķurǿân ve’l-ĥadîŝi’n-nebevî (Hayati Yılmaz tarafından yayımlanmıştır [bk. bibl.]); el-Ķavlü’d-dâl Ǿalâ ĥayâti’l-Ħađır ve vücûdi’l-abdâl (Süleymaniye Ktp., Esad Efendi, nr. 1446/13; Beyazıt Devlet Ktp., Veliyyüddin Efendi, nr. 571/2, 1147/15); ed-Dürrü’l-munažžam fî menâķıbi’l-İmâmi’l-AǾžam (Beyazıt Devlet Ktp., Veliyyüddin Efendi, nr. 571/4, 1142/7); Risâle fî cevâzi taǾmîri’l-KâǾbe (Süleymaniye Ktp., Reîsülküttâb Mustafa Efendi, nr. 646/3); Şerĥu’l-CâmiǾi’ś-śaġīr (Nuruosmaniye Ktp., nr. 947; Süleymaniye Ktp., Hamidiye, nr. 315). 1000 (1592) yılı başlarında Türkçe olarak kaleme alınan Bostân-ı Kudsî ve Gülistân-ı Ünsî adlı bir eser Nûh b. Mustafa’ya nisbet edilmişse de Bursalı Mehmed Tâhir bu kitabın aynı adı taşıyan başka bir müellife ait olduğunu belirtmektedir (Osmanlı Müellifleri, II, 44).
BİBLİYOGRAFYA:
Keşfü’ž-žunûn, I, 253; II, 1199, 1302, 1821; Osmanlı Müellifleri, II, 44; Hediyyetü’l-Ǿârifîn, II, 498; Îżâĥu’l-meknûn, I, 87, 451; II, 110, 207, 375, 411, 467, 468, 500; Brockelmann, GAL, II, 314, 407; Suppl., II, 432; Ziriklî, el-AǾlâm, VIII, 51; Hayati Yılmaz, “Nuh b. Mustafa el-Konevî’nin er-Risâle fi’l-fark beyne’l-hadîsi’l-kudsî ve’l-Kur’ân ve’l-hadîsi’n-nebevî Adlı Risâlesi”, Hadis Tetkikleri Dergisi, I/1, İstanbul 2003, s. 167-178; MuǾcemü’l-maħŧûŧâti’l-mevcûde fî mektebâti İstânbûl ve Ânâŧûlî (haz. Ali Rıza Karabulut), [baskı yeri ve tarihi yok], III, 1625-1627.
Ömer Türker