NÜZHETÜ’l-ELİBBÂ
(نزهة الألبّاء)
Kemâleddin el-Enbârî’nin (ö. 577/1181) Arap dili ve edebiyatı âlimlerine dair biyografik eseri.
Tam adı Nüzhetü’l-elibbâǿ fî ŧabaķāti’l-üdebâǿdır. Yâkūt el-Hamevî eserin ismini Nüzhetü’l-elibbâǿ fî aħbâri’l-üdebâǿ, İbn Hallikân Ŧabaķātü’l-üdebâǿ, Yâfiî Menâķıbü’l-üdebâǿ ve Ebü’l-Fidâ İbn Kesîr Ŧabaķātü’n-nüĥât şeklinde kaydetmiştir. Kitap edebiyat ilmi ve sanatının önde gelen şahsiyetlerinin yer aldığı, nahiv ilminin doğuşuyla ilgili olarak Hz. Ali ile Ebü’l-Esved ed-Düelî arasında geçtiği rivayet edilen diyalogun bulunduğu bir girişle başlar. Eserde Ebü’l-Esved ed-Düelî’den itibaren müellifin hocası İbnü’ş-Şecerî’ye kadar (ö. 542/1148) 181 âlimin biyografisi vefat tarihlerine göre sıralanmıştır. Edebiyat ilimlerinin sekiz daldan oluştuğunu belirten müellif nahiv, lugat, sarf, aruz, kafiye, şiir, ahbâr ve ensâb diye sıraladığı bu dallara kendisinin nahivde cedel ve nahiv usûlünü ilâve ettiğini belirtir (s. 89). Nüzhetü’l-elibbâǿda bütün bu dallarda meşhur olmuş şahsiyetler zikredilmekle birlikte müellifin kendisinin de mensup olduğu Basra okulu âlimleri hakkında daha çok bilgi verilmiştir.
Eserde âlimlerin isimleri, künyeleri, nisbeleri, haklarındaki önemli haberler, hocaları, mensup oldukları nahiv okulları, öğrencileri, eserleri, vefat yeri ve tarihleri hakkında bilgi yer alır. Bunun yanında nâdiren Basra ve Kûfe nahiv mektepleri arasındaki tartışmalara, âlimlerin devlet adamlarıyla ilişkilerine, onların dinî ve ahlâkî
kişiliklerine, nahiv, belâgat ve kıraat problemlerine de temas edildiği görülür. Enbârî daha önce Ebü’t-Tayyib el-Lugavî, Ebû Saîd es-Sîrâfî, Ebû Bekir ez-Zübeydî ve Hatîb el-Bağdâdî’nin eserlerinde karşılaşılan rivayetlerin isnad zincirlerine yer vermemiş, ilk râvinin ismini zikretmekle yetinmiştir. Müellif kitabının sonunda kendisinin nahiv ilmini aldığı âlimler silsilesini Hz. Ali’ye kadar zikretmektedir.
Enbârî, eserinin kaynaklarından söz etmemekle birlikte Ebü’t-Tayyib el-Lugavî’nin Merâtibü’n-naĥviyyîn, Ebû Saîd es-Sîrâfî’nin Aħbârü’n-naĥviyyîn el-Baśriyyîn, Ebû Bekir ez-Zübeydî’nin Ŧabaķātü’n-naĥviyyîn ve’l-luġaviyyîn ve Hatîb el-Bağdâdî’nin Târîħu Baġdâd’ı gibi önceki tabakat ve tarih kitaplarından istifade etmiş olmalıdır. Enbârî’nin yaşadığı dönemdeki ulemâ hakkında ilk elden kaynak özelliği taşıyan Nüzhetü’l-elibbâǿ, Yâkūt el-Hamevî’nin MuǾcemü’l-üdebâǿının kaynakları arasındadır.
İlk defa taş baskısı yapılan eser (Kahire 1294/1876) Atıyye Âmir (Paris 1952; Beyrut 1963), İbrâhim es-Sâmerrâî (Bağdat 1959; Zerkā 1405/1985) ve Muhammed Ebü’l-Fazl İbrâhim (Kahire 1386/1967) tarafından neşredilmiş, Sâmerrâî ve Ebü’l-Fazl İbrâhim neşirlerinin başında müellifin hayatı ve eserleri hakkında bilgi verilmiştir.
BİBLİYOGRAFYA:
Kemâleddin el-Enbârî, Nüzhetü’l-elibbâǿ (nşr. M. Ebü’l-Fazl İbrâhim), Kahire 1386/1967, s. 3, 89, ayrıca bk. neşredenin girişi, s. 10-13; a.e. (nşr. İbrâhim es-Sâmerrâî), Zerkā 1405/1985, neşredenin girişi, s. 11-12; Yâkūt, MuǾcemü’l-üdebâǿ, I, 48; İbn Hallikân, Vefeyât, III, 139; Abdülbâkī b. Abdülmecîd el-Yemânî, İşâretü’t-taǾyîn fî terâcimi’n-nüĥât ve’l-luġaviyyîn (nşr. Abdülmecîd Diyâb), Riyad 1406/1986, s. 186; Yâfiî, Mirǿâtü’l-cenân, III, 276; İbn Kesîr, el-Bidâye, XII, 310; Keşfü’ž-žunûn, II, 1940; Serkîs, MuǾcem, I, 480; Brockelmann, GAL, I, 334; Suppl., I, 495; a.mlf., “Enbârî”, İA, IV, 266; Cemîl Allûş, İbnü’l-Enbârî ve cühûdühû fi’n-naĥv, Tunus 1981, s. 123-126; MaǾa’l-mektebe, s. 175-176; C. Zeydân, Âdâb, III, 43; Ömer Ferruh, Târîħu’l-edeb, III, 373; Abdülvehhâb es-Sâbûnî, ǾUyûnü’l-müǿellefât (nşr. Mahmûd Fâhûrî), Halep 1413/1992, I, 170.
Sedat Şensoy