ÖZ, Tahsin
(1887-1973)
Müzeci.
İstanbul Çarşamba’da doğdu. Babası Mehmet Şükrü Efendi, annesi Hüsniye Hanım’dır. İlköğrenimini Çarşamba’da Benlizâde Sıbyan Mektebi’nde yaptıktan sonra Vefa Mülkiye İdâdîsi’ne girdi (1899). Mezuniyetinin ardından Maarif Nezâreti Evrak Kalemi’nde memurluk yaparken İstanbul Dârülfünunu Hukuk Fakültesi’ni bitirdi. Âsâr-ı Atîka müzelerine muhasebe memuru tayin edilerek müzeciliğe başladı. Müzede müdür muavini olan Edhem Hamdi Bey’in 1923 yılında bu görevinden ayrılması ile yerine Tahsin Öz getirildi. Topkapı Sarayı müzeye dönüştürülüp İstanbul
Âsâr-ı Atîka Müzesi yönetimine devredilince saray personelinden hazine müdürü unvanıyla burada görev yapan Refik Bey de 1928’de emekli olunca Tahsin Öz, Topkapı Sarayı Müzesi müdürlüğüne getirildi ve bu görevini yaş haddinden emekliye ayrıldığı 1953 yılına kadar sürdürdü. Topkapı Sarayı’ndaki hizmeti sırasında sarayı yeni baştan müze halinde düzenledi. Osmanlı padişahlarının terketmesinden sonra kendi haline bırakıldığı için harap olan sarayın onarımını o günlerin dar imkânları içerisinde gerçekleştirdi. Saray eşyalarının, hazinenin envanterini hazırladığı gibi müze kataloglarını iki ayrı dilde yayımlattı. Depolarda bulunan pek çok eseri ortaya çıkararak teşhir etti. II. Dünya Savaşı’nın başlaması üzerine saraydaki eserlerin bir bölümü koruma amacıyla Niğde’ye gönderilmişti. Savaşın ardından eserlerin yeniden getirilmesi ve sergilenmesi konusunda büyük çaba sarfetti. Ayrıca Edirne’de Osmanlı-Rus savaşı sırasında harap olan Edirne Sarayı’nda 1950’li yıllarda küçük çapta da olsa kazı çalışmaları yaptırdı. 1946-1948 yıllarında İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’nde Sanat Tarihi ve Tarih Bölümü öğrencileri için Osmanlı sanatı ağırlıklı seminerler düzenledi. Türk Tarih Kurumu ve Alman Arkeoloji Enstitüsü üyeliklerine seçildi. Topkapı Sarayı Müzesi müdürü iken İstanbul Eski Eserleri Koruma Encümeni’nin tabii üyesi olan Tahsin Öz, Gayri Menkul Eski Eserler ve Anıtlar Yüksek Kurulu oluşturulunca 1951’de bu kurulun üyeliğine getirildi. Emekliye ayrıldıktan sonra İstanbul Vakıflar Başmüdürlüğü’nde eski eserler müşaviri oldu. 1956’da seçildiği Gayri Menkul Eski Eserler ve Anıtlar Yüksek Kurulu başkanlığını 1969’da bıraktıysa da üyelik görevini sürdürdü, 1973’te üyelikten de ayrıldı. 21 Eylül 1973’te vefat etti.
Eserleri. 1. Topkapı Sarayı Müzesi Rehberi (İstanbul 1933). Üzerinde yazarına ait bir kayıt bulunmayan, Türkçe ve İngilizce (İstanbul 1936) basılmış bu kitabın Tahsin Öz tarafından yazıldığı bilinmektedir. 2. Zwei Stiftungsurkunden des Sultans Mehmet II. Fatih (İstanbul 1935). Türkolog P. Wittek ile birlikte açıklamalarla yayımlanması düşünülen Fâtih Sultan Mehmed’in iki vakfiyesi bir anlaşmazlık yüzünden Wittek aradan çekilince açıklama konulmadan faksimile olarak Wittek’in Almanca önsözüyle basılmıştır. 3. Mimar Mehmed Ağa ve Risale-i Mimariye (İstanbul 1944). 4. Türk Kumaş ve Kadifeleri (XV-XVI. yüzyıl, I, İstanbul 1946; XVII-XIX. yüzyıl, II, İstanbul 1951). Eser İngilizce’ye çevrilmiştir (Ankara 1950). 5. The Topkapı Sarayı Museum 50 Masterpieces (İstanbul 1952). 6. Hırka-i Saadet Dairesi ve Emânât-ı Mukaddese (İstanbul 1953). 7. Topkapı Sarayı’nda Fatih Sultan Mehmed II’ye Ait Eserler (Ankara 1953). 8. Turkish Ceramics (İstanbul 1955). 9. İstanbul Camileri (I-II, Ankara 1962-1965).
İlk yazılarını Tahsin Şükrü adıyla yayımlayan Tahsin Öz’ün ilmî makaleleri Gecit-Reviev, Arkitekt, Türk Tarih Kurumu Belleteni, Güzel Sanatlar Dergisi, Ars Islamica, The Journal of the Palastina Oriental Society, Tarih Vesikaları, Türk Tarih-Arkeologya Dergisi, Vakıflar Dergisi, Türk Tarih Kurumu Yıllık Konferanslar, Ankara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi ile Türk tarih kongrelerine sunulan tebliğler arasında neşredilmiştir. Bunun yanı sıra Yedigün, Aylık Ansiklopedi, Mensucat Meslek Dergisi, İstanbul (Halkevleri dergisi), Panorama, Radyo, Resimli Tarih Mecmuası, Türk Hazinesi, Tarih Konuşuyor, Tarih Dünyası, Yeni Tarih Dünyası, Yeni İnci, Türk Dili, La Turquie Kemaliste, La Turquie Moderne, Türkiye, Ülkü ve Yapı dergilerinde, Cumhuriyet, Tan, Tanin, Vatan ve Yeni İstanbul gazetelerinde de çeşitli yazıları bulunmaktadır. Tahsin Öz’ün müzecilik hâtıralarından oluşan Hayatım adlı anıları Topkapı Sarayı Müzesi Müdürü Ahmet Menteş’in gayretleriyle yayımlanmıştır (İstanbul 1991).
BİBLİYOGRAFYA:
Tahsin Öz, Hayatım, İstanbul 1991; Bedi N. Şehsuvaroğlu, “Cumhuriyet Devri Müzecilerinin Piri Tahsin Öz (1887-1973)”, Tercüman Gazetesi, İstanbul 24 Eylül 1973; Erdem Yücel, “Tahsin Öz’ün Hatırası”, TTOK Belleteni, XLI/320 (1974), s. 17-20; Semavi Eyice, “Tahsin Öz (1887-1973)”, TTK Belleten, XXXVIII/152 (1974), s. 709-732; a.mlf., “Öz, Tahsin”, DBİst.A, VI, 196-198; Mahmut H. Şakiroğlu, “Tahsin Öz Bibliyografyası”, TTK Belleten, XXXVIII/152 (1974), s. 733-749.
Erdem Yücel