PELLAT, Charles
(1914-1992)
Fransız şarkiyatçısı.
Cezayir’in Kostantîne şehrinde doğdu. Ailesinin Fas’a yerleşmesi sebebiyle ilk ve orta öğrenimini Dârülbeyzâ’da (Casablanca) tamamladı. 1933-1935 yılları arasında Bordeaux Üniversitesi’nde Arap dili ve edebiyatı okudu; ardından Fas’a dönüp Merakeş Enstitüsü’nde öğretim görevlisi oldu. 1935 yılının sonunda askere alınarak Cezayir’e gönderildi; ancak orada da çalışmalarına devam etme fırsatı buldu ve özellikle Berberîler’in dili üzerine kitap ve malzeme topladı. Askerliğin ardından 1938’de girdiği Cezayir Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’nde Berberî Dili Bölümü’nü bitirdi. Ertesi yıl II. Dünya Savaşı çıktığında Arapça’sından ve müslümanlarla olan yakın ilişkisinden yararlanmak amacıyla Fransız Yüksek Komiserlik Delegasyonu’nun basın sorumlusu olarak Şam’a tayin edildi. Görevi sırasında Suriyeli şair ve yazarlarla temasa geçti; aynı zamanda Arapça aylık bir dergi çıkarmaya başladı. Savaşın ardından Paris’e yerleşti ve kısa bir süre Dışişleri Bakanlığı’nda çalıştıktan sonra bir lisede öğretmenlik yapmaya başladı. Bu arada “Basra çevresi ve Câhiz’in yetişmesi” konulu teziyle Paris Üniversitesi’nde doktor unvanı aldı (1950), arkasından bu üniversitede Doğu dilleri ve edebiyatları konusunda ders verdi. 1956’da Sorbonne Üniversitesi’ne geçerek emekliliğine kadar başkanlığını yürüttüğü İslâm Araştırmaları Bölümü’nü ve onun yanı sıra Bibliothèque H. Mass adıyla anılan İslâmî Eserler ve Arapça İhtisas Kütüphanesi’ni kurdu. Pellat, Encyclopédie de l’Islam ile el-Karmil (Hayfa) ve Hamdard Islamicus (Karaçi) adlı bilimsel dergilerin yayın kurullarında yer aldığı gibi Académie des Sciences d’Outremer ile l’Académie des Inscriptions et Belles-Lettres’in de üyesiydi. Arap dili, tarihi ve medeniyeti hakkında yazılmış çok sayıda kitap ve makalesi bulunan Pellat, Câhiz ve eserleri hakkında yaptığı çalışmalardan dolayı meslektaşları arasında “l’homme de Djâhiz” (Câhiz’in adamı) lakabıyla tanınıyordu.
Eserleri. Pellat’nın en aktif yazar ve redaktörlerinden biri olduğu Encyclopédie de l’Islam’da (EI2 [Fr.]) 250’den fazla maddesi bulunmaktadır. Çalışmalarından bazıları şunlardır: A) Telifleri: Langue et littérature arabes (Paris 1952; Ar.
Târîħu’l-luġa ve’l-edebi’l-ǾArabî, trc. Refik İbn Vennâs v.dğr., Beyrut 1997); L’arabe vivant; mots arabes groupés d’après le sens et vocabulaire fondamental de l’arabe moderne (Paris 1952); Le milieu basrien et la formation de Ğāhiz (Paris 1953; doktora tezi; Ar. el-Câĥiž fi’l-Baśra ve Baġdâd ve Śâmerrâǿ, trc. İbrâhim el-Kîlânî, Dımaşk 1961); Textes berbères dans le parler des Aït Seghrouchen de la Moulouya (Paris 1955); Introduction à l’arabe moderne (Paris 1956); Recueil de textes tirés de la presse arabe, précédés d’une introduction (Paris 1958); Aśâletü’l-Câĥiž (Dârülbeyzâ 1962); İbn Şüheyd el-Endelüsî ĥayâtühû ve âŝâruh (Amman 1965); Risâle fi’l-ĥilm Ǿinde’l-ǾArab (Beyrut 1973); Cheherazade, personnage littéraire (Hiam Eboul-Hussain ile birlikte, Alger 1976); Dictionnaire arabe-français-anglais (ilk iki cildi Régis Blachère, Mustafa Chouémi ve Claude Denizeau tarafından çıkarılan sözlüğün [Paris 1967, 1970] III ve IV. ciltlerinin hazırlanmasına Pellat da katılmıştır, 1976, 1985); Etudes sur l’histoire socio-culturelle de l’Islam, 7e-15e s. (London 1976; 1944-1974 yılları arasında yayımlanmış Fransızca, İngilizce ve İspanyolca yirmi bir makalesinden oluşmaktadır); Ibn al-Muqaffa‘, mort vers 140/757. “conseilleur” du calife (Paris 1976); Textes arabes relatifs à la dactylonomie (Paris 1977); Cinq calendriers egyptiens (Kahire 1986).
B) Neşirleri: Câhiz’in eserlerinden derlediği Śuĥuf muħtâra min kelâmi Ebî ǾOŝmân el-Câĥiž (Paris 1949); yine Câhiz’in Kitâbü’l-Ķavl fi’l-biġāl’i (Kahire 1955), Kitâbü’t-TerbîǾ ve’t-tedvîr’i (Dımaşk 1955) ve Müfâħaretü’l-cevârî ve’l-ġılmân’ı (Beyrut 1957); Fransızca tercümesiyle birlikte İbn Şeref el-Kayrevânî’nin Mesâǿilü’l-intiķād’ı (Questions de critique littéraire, Cezayir 1953); İbn Kuteybe’nin Kitâbü’l-EnvâǾı (Muhammed Hamîdullah ile birlikte, Haydarâbâd 1956; Bağdat 1988); İbn Şüheyd el-Endelüsî’nin Dîvân’ı (Beyrut 1963); Mes‘ûdî’nin Mürûcü’ź-źeheb ve meǿâdinü’l-cevher’i (I-V, Beyrut 1966-1974, Ar. İndeks: I-II, Beyrut 1979); Fransızca tercümesiyle birlikte Câhiz’in Risâle fi’n-nübl ve’t-tenebbül ve źemmi’l-kibr’i (“Une risala de Ğāĥiž sur le snobisme et l’orgueil”, Arabica, XIV/3 [1967], s. 259-283); Muhammed b. Muhammed b. Süleyman er-Rûdânî’nin en-NâķıǾa Ǿale’l-âleti’l-câmiǾa’sı (“L’astrolabe sphérique d’Al-Rūdānī”, BEO, XXVI, Damas 1973, s. 7-82); İmâmüddin el-İsfahânî’nin rubâîlerini içeren Dîvânü Dü Beyt’i (Ĥavliyyâtü’l-CâmiǾatü’t-Tûnisiyye, Tunus 1975, s. 5-31).
C) Tercümeleri: Description de l’occident musulman au IVe-Xe siècle (Alger 1950, Muhammed b. Ahmed el-Makdisî’nin Aĥsenü’t-teķāsîm fî maǾrifeti’l-eķālîm’inin bir bölümü); La littérature arabe des origines à l’époque de la dynastie umayyade (Paris 1950, Carlo-Alfonso Nallino’nun başlangıçtan Emevîler dönemine kadar Arap edebiyatı tarihine dair Kahire Üniversitesi’nde verdiği Arapça konferansların Maria Nallino tarafından İtalyanca’ya yapılan tercümesinin Fransızca’ya çevirisi); Le livre des avares (Paris 1951, Câhiz’in Kitâbü’l-Buħalâǿ adlı eseri); Le livre de la couronne (Paris 1954, Câhiz’in Kitâbü’t-Tâc fî aħlâķi’l-mülûk’ü); Les Prairies d’or (I-III, Paris 1962-1971, Mes‘ûdî’nin Mürûcü’ź-źeheb ve meǾâdinü’l-cevher’i); “L’astrolabe sphérique d’Ar-Rūdānī” (Bulletin d’études orientales, XXVIII [Damas 1975], s. 83-165, Muhammed b. Muhammed b. Süleyman er-Rûdânî’nin en-NâķıǾa Ǿale’l-âleti’l-câmiǾa’sı).
D) Makaleleri: “Sur deux emprunts au berbère par l’arabe dialectal nord-africain” (Mélanges offerts à William Marçais par l’Institut d’études islamiques de l’université de Paris [Paris 1950], s. 277-288); “Nemrod et Abraham dans le parler arabe des juifs de Debdou” (Hesperis, XXXIX [Paris 1952], s. 121-145); “Ğāhižiana: I. Le Kitāb al-tabaşşur bi-l-tiğāra attribué à Ğāĥiz” (Arabica, I [Leiden 1954], s. 153-165); “Dictons rimés, anwā’ et mansions lunaires chez les arabes” (Arabica, II [1955], s. 17-41); “Ğāĥižiana: II. Le Dernier chapitre des avares de Ğāĥiž” (Arabica, II [1955], s. 322-352); “Ğāĥižiana: III. Essai d'inventaire de l’oeuvre Ğaĥižienne” (Arabica, III [1956], s. 147-180); “Une charge contre les secrétaires d’état attribué à Ğāĥiz” (Hesperis, XLIII [1956], s. 29-50); “Un fait d’expressivité en arabe: l’itbā‘” (Arabica, IV [1957], s. 131-149); “Les emprunts arabes dans le parler Ahaggar” (Etudes d’orientalisme dédiées à la mémoire de Lévi-Provençal [Paris 1962], I, 239-259); “Les Esclaves-chanteuses de Ğāĥiž” (Arabica, X/2 [1963], s. 121-147); “Essai de reconstitution d’un poème de Ma‘dān aš-Šumayŧī” (Oriens, XVI [1963], s. 99-109); “Al-Ğāĥiž, les nations civilisées et les croyances religieuses” (JA, CCLV [1967], s. 65-105); “Sur la formation de quelques expressions proverbiales en arabe” (Arabica, XXIII/1 [1976], s. 1-12); “Coup d’oeil sur l’histoire de l’Islam” (Communauté musulmane [ed. Georges Levitte, Paris 1978], s. 13-24); “Al-Ğāĥiž, hérésiographe” (BEO, XXX [Damas 1978], s. 147-158); “Le Calendrier agricole de Qalqašandī” (AIsl., XV [Le Caire 1979], s. 165-185).
BİBLİYOGRAFYA:
Necîb el-Akīkī, el-Müsteşriķūn, Kahire 1980, I, 353-359; Yahyâ Murâd, MuǾcemü esmâǿi’l-müsteşriķīn, Beyrut 1425/2004, s. 216-221; R. Arnaldez, “Charles Pellat”, JA, CCLXXXI/3-4 (1993), s. 226-229; Muhammed Câde, “Pellat Charles”, MaǾlemetü’l-Maġrib, Rabat 1413/1992, VI, 1963-1964; Nehle el-Hımsî, “Bellâ Şarl: 1914-1993”, el-MevsûǾatü’l-ǾArabiyye, Dımaşk 2002, V, 239-240.
Kemal Çiçek