PLESSNER, Martin (Meir)
(1900-1973)
Alman asıllı şarkiyatçı.
30 Aralık 1900’de Prusya’nın Posen şehrinde (bugün Polonya sınırları içinde) bir yahudi ailesinin çocuğu olarak dünyaya geldi. Dedesi o dönemin önde gelen hahamlarından Solomon Plessner’dir. Çocukluk ve gençlik yıllarını Breslau şehrinde (bugün Polonya sınırları içinde) geçirdi. Burada Sâmî dilleri, oryantalizm, felsefe, klasik filoloji, eski ve Ortaçağ tarihi alanında yüksek öğrenim gördü. 1925’te Breslau Üniversitesi’nde Der Oikonomikos des Neupythagoreers ‘Bryson’ und sein Einfluss auf die islamische Wissenschaft başlıklı teziyle doktor oldu. Ardından Hamburg’da Warburg Enstitüsü’nde çalışmakta olan Hellmut Ritter ile birlikte Ebü’l-Kāsım Mesleme b. Ahmed el-Mecrîtî’ye atfedilen Ġāyetü’l-ĥakîm’in tercümesine başladı. Ritter’in İstanbul’a gitmesi üzerine 1927’de Berlin’de kurulan Tabii Bilimler Tarihi Araştırma Enstitüsü’nde Julius Ferdinand Ruska’nın asistanı olarak göreve başladı. 1929’da Prusya Kültür Bakanı Carl Heinrich Becker’in yardımıyla bir burs kazanarak Ġāyetü’l-ĥakîm tercümesini tamamlamak için İstanbul’a Hellmut Ritter’in yanına gitti. Burada Ritter sayesinde kütüphanelerdeki yazmaları tanıdı, özellikle İsmail Saib Efendi’den (Sencer) ders aldı. Bu arada Anadolu, Suriye ve Filistin’i gezdi. Almanya’ya döndükten sonra kısa bir süre Bonn’daki üniversitede asistan olarak çalıştı, 1930 sonbaharında Frankfurt Üniversitesi’nde öğretim görevlisi oldu. Bu arada Josef Horovitz’in yanında doçentlik tezini hazırladı. “Studien zur Gâjat al-hakîm” başlıklı tezini Şubat 1931’de sunmadan kısa bir süre önce hocası Horovitz’in ölmesi üzerine aynı yılın yaz döneminden itibaren Frankfurt’taki Orientalisches Seminar kürsüsünün başına geçti. Almanya’da nasyonal sosyalistlerin iktidara geçmesinin ardından 1933’te Filistin’e göç etti ve olumsuz hayat şartları yüzünden yıllarca akademik çalışmalardan uzak kaldı. 1952’de Kudüs’teki Hebrew University School of Oriental Studies’e öğretim görevlisi olarak girdi; 1955’te yardımcı profesörlük, 1963 yılında profesörlük kadrosuna tayin edildi. 1969’da aynı üniversiteden emekli oldu. Çalıştığı bölümdeki Arap bilim tarihi dersi müfredata Plessner’in fakülteye intisabından sonra konmuştur. Plessner 27 Kasım 1973’te Kudüs’te öldü. İslâm ilimleri tarihi alanındaki çalışmalarıyla tanınan Plessner, İslâm âleminde gelişen ilmî birikimin modern tabii bilimlerin ortaya çıkışında büyük tesiri olduğuna dikkat çekmiş, özellikle Arapça yazılmış hermetik kitapların gün yüzüne çıkarılıp tercüme edilmesi gerektiğini vurgulamıştır (Plessner, St.I, II [1954], s. 59).
Eserleri. 1. Der Oikonomikos des Neupythagoreers ‘Bryson’ und sein Einfluss auf die islamische Wissenschaft (Heidelberg 1928). Doktora tezidir. 2. Die Geschichte der Wissenschaften im Islam als Aufgabe der modernen Islamwissenschaft: ein Versuch (Tübingen 1931). Doçentlik takdim dersinin basılmış şeklidir. 3. TaǾlīmü’l-luġati’l-Ǿarabiyye-Dikduk ha-lashon ha-Arvit: le-vate sefer ‘Ivriyim (I-II, Kudüs 1942-1943). 4. Die Bedeutung der Wissenschaftsgeschichte für das Verstaendnis der geistigen Welt des Islams (Tübingen 1966). Hebrew University’de 1965’te verdiği bir tebliğden ibarettir. 5. “Picatrix”. Das Ziel des Weisen von Pseudo-Mağrītī (London 1962). Sihir, astronomi ve kimyasal birleşimlerle ilgili Ġāyetü’l-ĥakîm adlı eserin Hellmut Ritter ile birlikte Almanca’ya yaptıkları tercümesidir. 1925’te tercümesine başlanmışsa da ancak 1930’lu yıllarda tamamlanabilen eser yayınevine teslim edilmiş, fakat burada çıkan bir yangın yüzünden yanmıştır. Plessner’in Kudüs’teki evinde bulunan müsveddesine dayanılarak eserin tercümesi yeniden düzenlenip neşredilmiştir. Ritter kitabın aslını 1933’te yayımlamıştır (Ġāyetü’l-ĥakîm ve eĥaķķu’n-netîceteyn bi’t-taķdîm, Leipzig 1933). 6. Das sogenannte “Buch vom Wesen der Seele” und seine Stellung in der mittelalterlichen Geistesgeschichte (Göttingen 1971). Bahya ben Joseph ibn Pakuda’ya ait olduğu tahmin edilen Kitâbü MeǾâni’n-nefs adlı eser hakkında bir tebliğdir (Nachrichten von der Akademie der Wissenschaften in Göttingen. Philosophisch-historisches Klasse serisi). 7. Vorsokratische Philosophie und griechische Alchemie in arabisch-lateinischer Überlieferung: Studien zu Text und Inhalt der Turba Philosophorum. Eseri Felix Klein-Franke, Plessner’in ölümünden sonra neşretmiştir (Wiesbaden 1975).
Plessner ayrıca Almanca, İngilizce, İbrânîce ve İtalyanca hemen hepsi bilim tarihiyle ilgili makaleler, ansiklopedi maddeleri, kitap tanıtım ve eleştiri yazıları kaleme almıştır. Bunlardan bazıları şunlardır: “Neue Materialien zur Geschichte der Tabula Smaragdina” (Isl., XVI [1927], s. 77-113); “Der Inhalt der Nabataeischen Landwirtschaft.
Ein Versuch, Ibn Wahsîja zu rehabilitieren” (Zetschrift für Semitistik, VI [1928], s. 27-56); “Hermes Trismegistos and Arab Science” (St.I, II [1954], s. 45-59); “The Place of the Turba Philosophorum in the Development of Alchemy” (ISIS, XLIX/ 4 [1954], s. 331-338); “Der Astronom und Historiker Ibn Sa‘id al-Andalusî und seine Geschichte der Wissenschaften” (RSO, XXXI [1956], s. 235-257); “Gābir Ibn Hayyān und die Zeit der Entstehung der arabischen Gābir-Schriften” (ZDMG, CXV [1965], s. 23-138); “Studien zu arabischen Handschriften aus Stambul, Konia und Damaskus” (Islamica, sy. IV [1931], s. 525-561); “Über einige Schriften Avicennas und al-Fārābīs zur Psychologie und Ethik” (Ignace Goldziher Memorial Volume, Jerusalem 1958, II, 71-82, 217-221); “Al-Fârâbî’s Introduction to the Study of Medicine” ([ed.] S. M. Stern v.dğr., Islamic Philosophy and the Classical Tradition, Essays Presented to Richard Walzer, Oxford 1972, s. 307-314); “Samuel Miklos Stern, die Ikhwân as-Safâ’ und die Encyclopaedia of Islam” (IOS, II [1972], s. 353-361); “The Natural Sciences and Medicine” ([ed.] J. Schacht - C. E. Bosworth, The Legacy of Islam, Oxford 1974, s. 425-460).
BİBLİYOGRAFYA:
Martin Plessner, “Von der Islamwissenschaft zur Geschichte der Wissenschaft”, Wege zur Wissenschaftsgeschichte (ed. B. Sticker - F. Klemm), Wiesbaden 1969, s. 75-81; a.mlf., “Hermes Trismegistos and Arab Science”, St.I, II (1954), s. 45-59; Necîb el-Akīkī, el-Müsteşriķūn, Kahire 1980, II, 457-458; Bibliographie der Deutschsprachigen Arabistik und Islamkunde (nşr. Fuat Sezgin), Frankfurt 1993, XVI, 468-471; F. Rosenthal, “‘Picatrix’: Das Ziel des Weisen von Pseudo Magrîtî”, Speculum, XXXVIII/4, Cambridge 1963, s. 656-658; W. Hartner, “Notes on Picatrix”, ISIS, LVI/4 (1965), s. 438-451; R. Sellheim, “Martin Plessner”, Isl., LII/1 (1975), s. 1-5; “Plessner, Martin [Meir, 1900-]”, EJd., XIII, 644-645.
Hilal Görgün