POCOCKE, Edward
(1604-1691)
Oxford Üniversitesi’nin ilk Arapça profesörü, teolog ve şarkiyatçı.
Oxford’da doğdu. Oxford Üniversitesi’ne bağlı kolejlerden Magdelen Hall’de teoloji eğitimi görüp ardından bir süre öğrenim gördüğü Corpus Christi College’da araştırmacı olarak göreve başladı. 1629’da papazlık pâyesi aldı. Daha sonra kendini şarkiyat çalışmalarına verdi; Semitist Matthias Pasor ile Arabist William Bedwell’in yanında İbrânîce, Ârâmîce, Süryânîce ve Arapça öğrendi. O yıllarda Bodleian Kütüphanesi’nde bulduğu, Ahd-i Cedîd’in 1555 ve 1627 baskılarında yer almayan Süryânîce versiyonundaki Petrus’un İkinci Mektubu, Yuhanna’nın İkinci ve Üçüncü mektupları ile Yahuda’nın Mektubu kitaplarının Grekçe yazmalarını Süryânîce ve İbrânîce nüshalarıyla karşılaştırarak Latince’ye çevirip orijinal metinleri notlarla birlikte yayımladı (Leiden 1630). Aynı yıl Halep’teki İngiliz Levantenleri’nin vâizliğine tayin edildi ve 1636’ya kadar görev yaptığı süre içinde bir yandan bildiği Doğu dillerini geliştirip Sâmirîce ve Habeşçe öğrenirken bir yandan da müslüman ve yahudi arkadaşlarının yardımıyla Oxford Üniversitesi rektörü ve Canterbury Başpiskoposu William Laud için el yazması kitap topladı (sayısı 400’e ulaşan bu yazmalar halen Bodleian Kütüphanesi’ndedir). Ülkesine döndüğünde Oxford Üniversitesi’nin ilk kadrolu Arapça profesörü oldu. Hocalığı sırasında akademik çevrelere şarkiyat çalışmalarının önemini kabul ettirmeyi başardı. 1637’de araştırmalarda bulunmak üzere İstanbul’a gönderildi; 1641’de Londra’ya döndü. Ertesi yıl Berkshire Childrey College’ın direktörlüğüne, 1649’da Arapça profesörlüğünün yanı sıra İbrânîce profesörlüğüne getirildi. 10 Eylül 1691’de Oxford’da öldü.
Pococke ilk defa, o zamana kadar Avrupa’ya ulaşan bilgileri orijinal Arapça kaynaklarla karşılaştırmak ve müslümanları bir ilim adamı gözüyle kendi ülkelerinde incelemek suretiyle İslâm’ın ve entelektüel tarihinin bir resmini ortaya koymuş ve daha sonra gelen araştırmacılara rehberlik etmiştir. Özellikle Araplar’dan yola çıkarak müslümanların felsefeye yatkın olmadığı şeklindeki ön yargıların geçersizliğini tarihî kanıtlarla ilk defa o ispatlamaya çalışmış, bu arada kendisiyle aynı adı taşıyan oğlunun İbn Tufeyl’in Ĥay b. Yaķžân’ını Latince’ye çevirip Arapça metniyle birlikte Philosophus autodidaktus adı altında yayımlamasına yardımcı olmuştur (1674). Yine Hz. Muhammed’in hayatıyla ilgili bazı hususların doğru olmadığını kaynaklara başvurarak tesbit etmiştir. Pococke, aynı zamanda İslâm kaynaklarının ilk tahkikli metin neşrini ve aslına bağlı tercümelerini gerçekleştiren kişidir. 1649’da İbnü’l-İbrî’nin Târîħu Muħtaśari’d-düvel’inden İslâm öncesi Arap tarihiyle ilgili bölümü geniş bir yorumla birlikte Specimen historiae arabum adı altında yayımlamıştır. Oxford Üniversitesi’nde Arap harfleriyle basılmış ilk iki kitaptan biri olan eser Pococke’un uzun süre Doğu yazmaları üzerinde yaptığı çalışmaların ürünüdür. İbnü’l-İbrî’nin anılan kitabının tamamını daha sonra Historia compendiosa dynastiarum adını verdiği Latince tercümesiyle birlikte neşretmiştir (Oxford 1663). Ölümüne kadar sürdürdüğü yoğun çalışmaları arasında çoğu Ahd-i Atîk ve Ahd-i Cedîd metinleri olmak üzere çeşitli Mûsevîlik ve Hıristiyanlık konularını ele almış, bunların bazılarını Arapça tercümeleriyle birlikte yayımlamıştır (Grotius de veritate christianae religionis [cum versione arabica] 1660; Catechismus ecclesiae Anglicanae [lingua arabica] 1671; Partes praecipuae liturgiae ecclesiae Anglicanae [lingua arabica] 1674).
BİBLİYOGRAFYA:
J. Fück, Die Arabischen Studien in Europa, Leipzig 1955, s. 85-90; G. J. Toomer, Eastern Wisedome and Learning: The Study of Arabic in Seventeenth-Century England, Oxford-New York 1996, s. 116-167; H. Daiber, “XVII. Yüzyılda Oxford’da İslâm Felsefesinin Ele Alınışı: Pocockların (Baba ve Oğul) İslâm Felsefesinin Avrupa’da Kavranılmasına Katkısı”, İslâm Felsefesinin Avrupa’ya Girişi (haz. C. E. Butterworth - B. A. Kessel, trc. Ömer Mahir Alper - Ayşe Meral), İstanbul 2001, s. 79-98; P. M. Holt, “The Study of Arabic Historians in Seventeenth Century England: The Background and the Work of Edward Pococke”, BSOAS, XIX/3 (1957), s. 444-455; L. P. Harvey, “British Arabists and al-Andalus”, al-Qantara, XIII/2, Madrid 1992, s. 423-436; D. A. Agius, “G. A. Russel (ed.): The ‘Arabick’ Interest of the Natural Philosophers in Seventeenth-Century England, Leiden-New York and Köln: E. J. Brill, 1994”, BSOAS, LXI/1 (1998), s. 137-138; “Pococke, Edward”, EAm., XXII, 270-271; G. E. Silverman, “Pococke, Edward (1604-1691)”, EJd., XIII, 665-666.
Şenol Korkut