POPPE, Nicholas N.
(1897-1991)
Alman asıllı Rus Altayist, Mongolist ve Türkolog.
Çarlık Rusyası’nın Çin Konsolosluğu’nda sekreter olan babasının görev yaptığı Çifu’da doğdu. Çocukluğu Çin, Mançurya, Finlandiya ve Rusya’da geçti. Petersburg’da Alman Lisesi’nde (1908-1916) ve Petersburg Üniversitesi Fen Fakültesi ile Doğu Dilleri Fakültesi’nde (1916-1921) okudu. Türkolog Aleksandr Nikolaevic Samojlovic, S. E. Malov; Mongolist A. D. Rudnev, W. Kotwicz, B. Ya. Vladimirtsov; tarihçi Vasilij Vladimiroviç Barthold, S. F. Oldenburgun’un derslerini takip etti, ayrıca W. Radloff ve E. K. Pekarskiy’i tanıdı.
1919’da Hamdullah el-Müstevfî’nin Nüzhetü’l-ķulûb adlı eserindeki bitki ve hayvan adları üzerine yazdığı ilk makalesi ancak 1925 yılında yayımlandı (ZKV, I [1925], s. 195-208). Aynı yıl Petersburg Coğrafya Enstitüsü’nde etnograf Leo Sternberg’in asistanı oldu. 1922’den itibaren İlimler Akademisi’ne bağlı Asya Müzesi’nde Moğolca el yazmaları üzerinde çalışmaya başladı. İncelediği 1500’den fazla yazmadan Moğol yazı dili hakkında kapsamlı bilgiler edindi. 1923’te “magister” unvanını aldı. Kısa sürede yaptığı ilmî yayınlar üzerine 1925’te Petersburg Üniversitesi’ne tayin edildi, görevini 1928-1938 yıllarında Şarkiyat Enstitüsü’nde sürdürdü. 1931’de Vladimirtsov’un ölümüyle boşalan Mongolistik Bölümü başkanlığına getirildi. 1934’te doktor oldu. Coğrafya Enstitüsü’nde (1923-1925) Fin-Ugoristik, Yaşayan Diller Enstitüsü ile (1923-1938) Leningrad Üniversitesi’nde (1923-1941) Mongolistik dersleri verdi.
Sovyet yönetimince 1938’de dört rektörle yirmi kadar profesörün idam edilmesi üzerine Doğu Enstitüsü kapatıldığından Poppe yalnızca Petersburg Üniversitesi’ndeki görevinde kaldı. Stalin’in uyguladığı baskı rejiminden dolayı Sovyetler Birliği’nde millî kültürlerin ve pek çok aydınla bilim adamının yok edilmesi Poppe’yi kendi geleceği konusunda kaygılandırdığından 1941 sonbaharında ailesiyle birlikte Kafkasya’ya gidip Kalmuk Otonom Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti’nin başşehri Elista’daki Pedagoji Enstitüsü’nde ders vermeye başladı. 1942’de Kafkasya’yı işgal eden Alman ordusuna iltica etti. 1943-1945 yıllarında Berlin Üniversitesi’nde Moğolca ve Tatarca okuttu. Almanlar’ın yenilmesi üzerine Ruslar’a yakalanmamak için 1949’a kadar gizlenerek yaşadı. Aynı yıl Washington’daki Seattle Üniversitesi’ne davet edildi. Ölümüne kadar çalışmalarını burada sürdürdü. 8 Haziran 1991’de öldü.
Poppe belli başlı Ural-Altay, Fin-Ugor, Hint-Avrupa ve Slav dillerini, Çince’yi ve daha pek çok Asya dilini bilen bir Altayist idi. Defalarca Moğolistan, Doğu Sibirya, Orta Asya, Kafkasya ve Azerbaycan’a ilmî araştırma gezileri yaparak dil, edebiyat ve folklor malzemesi derlemiştir. Bunların bir kısmı parti ilkelerine uymadığı gerekçesiyle Sovyetler Birliği’nde yayımlanmamış, bir kısmı da II. Dünya Savaşı’ndaki kargaşada kaybolmuş, kalan malzemeden yüzlerce makale ile önemli kitaplar ortaya çıkmıştır.
Eserleri. A) Moğol Dili ve Edebiyatı: Dagurskoe narechie (Leningrad 1930, Moğol dili); Alarskiy govor I: Fonetika i Morfologiya (Leningrad 1930; II: Tekstı (1931); Materialı po solonskomu yazıku (Leningrad 1931); Proizvedeniia narodnoi slovesnosti khalkha-mongolov (Leningrad 1932, Moğol halk bilimi); Uçebnik mongol’skogo yazıka (Leningrad 1932, Moğolca grameri); Zametki o govore aginskih Buryat (Leningrad 1932); Buryat-mongol’skogo yazıkoznanie (Leningrad 1933, Buriat dili); Lazyk i kolkhoznaia poezii a buriat-mongolov Selenginskogo almaka (Leningrad 1934, Buriat dilinde şiirler); Letopisi khorinskikh buriat (Moskova 1935; Buriyatlar’ın tarihi); Buriat-mongolskii Folklonii dialektologicheskii sbernik (Moskova 1936, Moğol lehçeleri metinleri); Xalxa-mongol’skiy geroiçeskiy epos (Moskva-Leningrad 1937, Moğol edebiyatı tarihi); Mongolskii slovar Mukaddimat al-adab (Moskova 1938; Zemahşerî’nin Muķaddimetü’l-edeb’inin Moğolca’ya tercümesi); Grammar of Written Mongolian (Wiesbaden 1954); Introduction to Mongolian Camparative Studies (Helsinki 1955); The Mongolian monuments in Phagspa script (Wiesbaden 1957, Moğol kitâbeleri); Catalogue of the Manchu-Mongol Section of the Töyö Bunke (Tokyo 1964); Mongolische Epen I-IV (Wiesbaden 1975); Khalka-mongolskii geroicheskii epos (Bloomington 1979, Moğol destanî edebiyatı); “Zum khalkha-mongolischen Heldenepos” (AM, V [1928], s. 183-213); “Skizze der Phonetik des Bargu-Burjatischen” (AM, VII [1931], s. 307-378); “Über die Sprache der Daguren” (AM, X [1934], s. 1-32, 183-220).
B) Altay Dili: Poppe, Altayistiğin kurucusu sayılan G. J. Ramstedt’in açtığı yoldan yürümekle birlikte kendisi Altayistik alanında tek başına bir mektep olmuş, Altay dillerinin bir ana Altay dilinden geldiğini savunmuş, bunları bir bütünün parçaları olarak incelemiş ve bu konuda önemli eserler vermiştir: Materialı dlya issledovaniya tungusskogo yazıka, nareçie barguzinskix tungusov (Leningrad 1927); Vergleichende Grammatik der altaischen Sprachen, Teil I: Vergleichende Lautlehre (Wiesbaden 1960, Altay dili grameri); Introduction to Altaic Linguistics (Wiesbaden 1965); “Altaisch und Urtürkisch” (UJb., VI [Leipzig 1927], s. 94-121); “Plural Suffixes in the Altaic Languages” (UAJ, XXIV [Wiesbaden 1952], s. 65-83); “Studies on Altaic and Uralic Plural Suffixes” (Fınnısch-Uprische Farschungen, XXXI [Helsingfors 1953], s. 26-31); “On some Mongolian Loan Words in Ewenki” (CAJ, XVI [1972], s. 95-103); “A New Symposium on the Altaic Theory” (CAJ, XVI [1972], s. 37-58); “Über die Bildungssuffixe der mongolischen Bezeichnungen der Körperteile” (UAJ, XLV [1973], s. 223-243); “Remarks on Comparative Study of the Vocabulary of the Altaic Languages” (UAJ, XLVI [1974], s. 120-134); “On some Cases of Fusion and Vowel Alternation in the Altaic Languages” (CAJ, XIX [1975], s. 307-322); “On some Altaic Case Forms” (CAJ, XXI [1977], s. 55-74).
C) Türk Dili: “Die türkischen Lehnwörter im Tschuwassischen” (UJb., VII [1927], s. 151-167); “Eine viersprachige Zamaxşari-Handschrift, I: Das tschagataitürkische Sprachmaterial” (ZDMG, CI [1951], s. 301-332); “Remarks on the Salar Language (HJAS, XVI/3-4 [1953], s. 438-477); “Das Jakutische” (Ph.TF, I [1959], s. 671-684); “Die mongolischen Lehnwörter im Komanischen” (Németh Armağanı, Ankara 1962, s. 331-340); Studies of Turkic Loan Words in Russian (Wiesbaden 1971); “Zur Stellung des Tschuwaschischen”
(CAJ, XVIII [1974], s. 135-147); “On Some Mongolian Adverbs of Turkic Origin” (AOH, XXXVI [1982], s. 405-411); “Chaladsch und die altaische Sprachwissenschaft” (CAJ, XXVII [1983], s. 112-120); “A Survey of Studies of Turkic Loan Words in the Slovo o Polku Igoreve” (CAJ, XXVIII [1984], s. 89-99).
BİBLİYOGRAFYA:
O. Pritsak, “Nikolaus Poppe zum 60. Geburtstag”, Studia Altaica, Festschrift für Nikolaus Poppe zum 60. Geburtstag am 8. August 1957, Wiesbaden 1957, s. 7-16; a.mlf. - J. R. Krueger, “Nikolaus Poppe Bibliographie”, a.e., s. 177-189; A. M. Cirtautas, Nicholas Poppe: A Bibliography of Publications from 1924 to 1977, Seattle 1978, s. 1-52; a.mlf., “Bibliography of Nicholas Poppe 1977-1987”, Gedanke und Wirkung, Festschrift zum 90. Geburtstag von Nicholaus Poppe (ed. W. Heissig - K. Sagoster), Wiesbaden 1989, s. XI-XVI; a.mlf., “Nicholas Poppe Bibliography 1977-1982”, CAJ, XXVI (1982), s. 161-166; Hasan Eren, Türklük Bilimi Sözlüğü I: Yabancı Türkologlar, Ankara 1998, s. 253-257; Ahmet Temir, “Nicholas Poppe (1897*-), Altmışıncı Doğum Yılı Dolayısiyle Hayatı ve Eserleri Üzerine Bir Deneme”, DTCFD, XVI (1958), s. 1-2; J. R. Krueger, “Nikolaus Poppe Bibliographie (Werke 1957-1976) zum 80. Geburtstag am 8. August 1977”, CAJ, XXI (1977), s. 161-176; Uzbek Sh. Baitchura, “Nicholas N. Poppe as the Greatest Russian Philologist-Orientalist of Our Time”, a.e., XXI (1977), s. 177-198.
Nuri Yüce