PRUŞÇAK, Mustafa
(ö. 1169/1756)
Bosna-Hersekli âlim.
XVII. yüzyılın sonlarında Bosna-Hersek’in Akhisar (Biograd, bugün Prusac) şehrinde doğdu. Osmanlı kaynaklarında Akhisârî, Boşnakça kaynaklarda Pruşçak nisbesiyle anılır. İsim zinciri, Saraybosna Gazi Hüsrev Bey Kütüphanesi’ndeki (nr. R-551, vr. 113a; bk. Kasım Dobraca, I, 325) 1133 (1721) tarihli icâzetnâmesinde Mustafa b. Muhammed el-Bosnevî el-Akhisârî en-Nevâbâdî olarak zikredilir. Nevâbâdî nisbesi büyük ihtimalle, Hasan Kâfî Akhisârî’nin Akhisar’da yaptırdığı külliye etrafında oluşan ve Nevâbâd (yeni mahalle [Novo Mjesto]) adıyla anılan mahalleyle ilgilidir (bugün Srt mahallesinin üst tarafındadır). İlk öğrenimini muhtemelen doğum yerinde tamamladıktan sonra İstanbul’a ve ardından Kahire’ye gitti. Burada İskender Paşa Medresesi’ne kaydoldu. Ayrıca Ezher’deki derslere de katılmış olmalıdır. 1133 (1721) yılında Mustafa el-Erzurûmî el-Üsküdârî’den icâzetnâme aldı, 1135’te (1723) hacca gitti. Daha sonra Akhisar’a kadı tayin edildi. Buradaki medreselerde hocalık yaptı ve Akhisar’da vefat etti.
Eserleri. 1. Tebşîrü’l-ġuzât. 1151’de (1738) kaleme alınan eser, Banyaluka’da Avusturya-Macaristan ordularına galip gelen Osmanlı kumandanı Hekimoğlu Ali Paşa’ya ithaf edilmiştir (Gazi Hüsrev Bey Ktp., nr. R-2507). 2. Risâle fî fażîleti’l-cemâǾa (Gazi Hüsrev Bey Ktp., nr. R-761/1). Muharrem Omerdiç bu risâleyi Boşnakça tercümesiyle birlikte neşretmiştir (Muharem Omerdić, XIII-XIV [1987], s. 68-84). 3. Risâle fî śavmi’s-sitt min şevvâl (Gazi Hüsrev Bey Ktp., nr. R-761/2, vr. 4b-6a). Bu risâle de Muharrem Omerdiç tarafından Boşnakça çevirisiyle beraber yayımlanmıştır (XV-XVI [1987], s. 163-168). 4. Risâle fi’r-raĥmeti ve’ş-şefaķati Ǿale’l-ħalķ (Gazi Hüsrev Bey Ktp., nr. R-761/3). Niyaz Şükriç risâleyi Boşnakça tercümesiyle birlikte neşretmiştir (Nijaz Šukrić, sy. 2 [1987], s. 155-204). 5. Risâle fî ĥükmi’l-ķahve ve’d-duħân ve’l-eşribe (Gazi Hüsrev Bey Ktp., nr. R-761/4). Nevena Krstiç tarafından Boşnakça çevirisiyle birlikte yayımlanmıştır (Nevena Krstić, XX-XXI [1974], s. 71-107). 6. Risâletü’ź-źâkir fî ziyâreti ehli’l-meķābir (Gazi Hüsrev Bey Ktp., nr. R-761/5, vr. 21-22). Azra Kadiç risâleyi Boşnakça tercümesiyle beraber neşretmiştir (Azra Kadić, sy. 136 [1990], s. 20-30). 7. er-Râdî li’l-mürtedî. Muhammed b. Ebü’l-Hasan el-Mağribî et-Tilimsânî’nin el-Hâdî li’l-mühtedî adlı hadise dair eserine yazılan bir şerhtir. Bu eserden ilk defa orijinal nüshasına sahip olan M. Tayyib Okiç söz etmiş (bk. bibl.), ardından Ömer Nakiçeviç eser hakkında bir makale yazmıştır (Anali GHB, XI-XII [1985], s. 3-18). Ömer Nakiçeviç, Gazi Hüsrev Bey Kütüphanesi’nde kayıtlı (Kasim Dobraca, I, 325) Risâle fi’l-Ǿameli bi’l-usŧurlâb adlı eserin Pruşçak’a ait olduğunu ileri sürmüşse de (Uvod u Hadiske Znanosti, s. 167) araştırmacıların çoğu eserin meçhul bir müellif tarafından kaleme alınıp Pruşçak tarafından istinsah edildiğini belirtir (Nijaz Šukrić, sy. 2 [1987], s. 158).
BİBLİYOGRAFYA:
Atâî, Zeyl-i Şekāik, s. 583-584; Keşfü’ž-žunûn, II, 2027; Mehmed Handήić, Knjiήevni Rad Bosansko-Hercegovačkih Muslimana, Sarajevo 1934, s. 17, 112; a.mlf., el-Cevherü’l-esnâ fî terâcimi Ǿulemâǿi ve şuǾarâǿi Bosna (nşr. Abdülfettâh Muhammed el-Hulv), Kahire 1413/1992, s. 183-184; Muhamed Tajjib Okić, “Islamska Tradicija”, Gajret-Kalendar za god. 1936, Sarajevo 1936, s. 64-66; Kasim Dobrača, Katalog Arapskih, Turskih i Perzijskih Rukopisa, Sarajevo 1963-79, I, 325; II, 600-602; Hazim Šabanović, Knjiήevnost Muslimana BiH na Orijentalnim Jezicima, Sarajevo 1973, s. 470-479; Safvet-beg Bašagić, Bošnjaci i Hercegovci u Islamskoj Knjiήevnosti, Sarajevo 1986, s. 196-198; Omer Nakićević, Uvod u Hadiske Znanosti, Sarajevo 1986, s. 166-167; a.mlf., “Muhaddis Mustafa Pruščak”, Anali GHB, XI-XII (1985), s. 3-18; Mustafa Ćeman, Bibliografija Bošnjačke Knjiήevnosti, Zagreb 1994, nr. 165, 168, 177, 239, 887, 2230, 3394, 4580, 8916, 10001, 14226, 16362, 16441, 16537, 16538, 16735, 16747; Nevena Krstić, “Mustafa Ibn Muhammad Al-Aqhisari (Prušcanin): Rasprava o Kafi, Duvanu i Pićima”, POF, XX-XXI (1974), s. 71-107; Muharem Omerdić, “Traktat o Vrlinama Dήemata Hadήi Mustafe Pruščaka”, Anali GHB, XIII-XIV (1987), s. 68-84; a.mlf., “Traktat o Postu Šest Dana Mjeseca Ševvala Hadήi Mustafe Pruščaka”, a.e., XV-XVI (1987), s. 163-168; Nijaz Šukrić, “Etika Milosrda ili Traktat o Samilosti i Saήaljenju Spram έivih Stvorenja od H. Mustafe sina Muhammeda Pruščaka (?-1169/1755-56)”, Zbornik Radova Islamskog Teološkog Fakulteta u Sarajevu, sy. 2, Sarajevo 1987, s. 155-204; Azra Kadić, “Rasprava o posjeæivanju grobova od Mustafe Pruščaka”, Islamska Misao, sy. 136, Sarajevo 1990, s. 20-30.
Muhammed Aruçi