REMLÎ, Ahmed b. Hüseyin
(أحمد بن حسين الرملي)
Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Hüseyn b. Hasen er-Remlî el-Makdisî (ö. 844/1441)
Şâfiî fakihi.
773 (1371-72) veya 775 yılında Filistin’in Remle şehrinde doğdu ve orada yetişti. Büyük dedelerinden Reslân’a (Arslan) nisbetle İbn Reslân olarak da anılır. Önceleri babasının manifatura dükkânında çalışırken daha sonra bu işi bırakıp medrese tahsiline başladı. Ahmed b. Halîl el-Alâî ve İbnü’z-Zerâtîtî diye tanınan Ömer b. Muhammed es-Sâlihî’den hadis, Şemseddin Muhammed b. İsmâil el-Kalkaşendî, Sirâceddin el-Bulkīnî ve İbnü’l-Hâim’den fıkıh dersleri aldı; İbnü’l-Hâim’den hesap ve ferâiz öğrendi. Celâleddin el-Bulkīnî, Şehâbeddin İbnü’n-Nâsıh, Muhammed el-Kırımî, Ebû Hüreyre İbnü’z-Zehebî, Cemâleddin İbn Zahîre, İbnü’l-Küveyk hadis dinlediği hocalarından bazılarıdır. Remlî fıkıhta derinleşti. Uzun süre Remle’de Hasekiye Medresesi’nde ders verdi. Daha sonra Kudüs’te inzivaya çekildi ve tasavvufa yöneldi. Muhammed el-Kırımî, Şehâbeddin İbnü’n-Nâsıh ve Ebû Bekir el-Mevsılî’den hırka giydi. İlmi yanında ibadete ve hayır işlerine düşkünlüğüyle tanınan Remlî, Remle ve Kudüs arasında gider gelir, hemen her yıl ribâtta, özellikle Tuz gölünün kenarında Yafa sınırında imar ettiği kalede kalırdı. Remle’de atalarının yaptırdığı bir mescidi yenileyip zâviye olarak kullandı ve burada ders okuttu, ayrıca büyük bir cami yaptırdı. Yafa’da da şehrin eski kesiminde onun adıyla anılan bir cami mevcuttur. Emîr Hüsâmeddin Hasan, Kudüs’te bir medrese inşa ettirip meşihatlığını kendisine vermek istediyse de kabul etmedi. Yetiştirdiği öğrenciler arasında Kemâleddin İbn Ebû Şerîf, Ahmed b. Abdurrahman el-Âmirî er-Remlî anılmaktadır. Makrîzî ve İbn Hacer el-Askalânî ile de mektuplaşmış, özellikle Sünen-i Ebû Dâvûd’un şerhinde İbn Hacer’den faydalanmıştır. Hayatının sonlarına doğru Kudüs’e yerleşen Remlî 22 Şâban 844 (16 Ocak 1441) tarihinde burada vefat etti. 14 Şâban’da (8 Ocak) öldüğü de kaydedilir.
Eserleri. 1. Şerĥu Süneni Ebî Dâvûd. Kaynaklarda on bir cilt olduğu belirtilen eser Sünen-i Ebû Dâvûd’un en hacimli
şerhlerinden biri olup çeşitli kütüphanelerde yazmaları vardır (Millet Ktp., Murad Molla, nr. 439, I-IV; Süleymaniye Ktp., Lâleli, nr. 498, 501, 502, muhtelif ciltler; ayrıca bk. Sezgin, I, 151). Müellifin daha sonra ihtisar ettiği eserin bazı bölümleri Riyâd Câmiatü’l-İmâm Muhammed b. Suûd’da doktora tezi olarak neşre hazırlanmıştır (1993-2002). 2. Śafvetü’z-Zübed fîmâ Ǿaleyhi’l-muǾtemed. Kısaca ez-Zübed diye anılır (Bulak 1285; Kahire 1286, 1342; Bombay 1312; Mekke 1316; Cava 1318). Büyük ölçüde İbnü’l-Bârizî’nin ez-Zübed fi’l-fıķh adlı eserine dayanılarak kaleme alınmış 1000 beyitlik (elfiyye) bir eserdir. Şâfiî fıkhını özlü biçimde ihtiva etmesi ve mutemet görüşleri esas alması sebebiyle bilhassa Hicaz, Mısır, Suriye ve Yemen’de büyük rağbet görmüş, öğrenciler tarafından ezberlenmiş, ikisi müellife ait olmak üzere çok sayıda şerhi yapılmıştır. Dârü’l-kütübi’z-Zâhiriyye’de (nr. 2278) Şerĥu Śafveti’z-Zübed adıyla Remlî adına kayıtlı eser bunlardan biri olmalıdır. Birçok şerhinden başlıcaları şunlardır: Şehâbeddin er-Remlî, Fetĥu’r-raĥmân bi-şerĥi Zübedi İbn Reslân (Hidîviyye Ktp., nr. 1716, 6984, 16644; Ezher Ktp., nr. 7878/ 917; Dârü’l-kütübi’z-Zâhiriyye, nr. 2277); Şemseddin er-Remlî, Ġāyetü’l-beyân fî şerĥi Zübedi İbn Reslân (kenarında Ahmed b. Hicâzî el-Feşnî’nin aynı esere yazdığı Mevâhibü’ś-śamed fî ĥalli elfâži’z-Zübed adlı şerhle birlikte, I-II, Bulak 1291; Kahire 1305, 1379/1959; nşr. Hâlid Abdülfettâh Şibl, Beyrut 1991; nşr. Ahmed Abdüsselâm Şâhin, Beyrut 1414/1994; Feşnî’nin şerhi ayrı olarak da basılmıştır: Kahire 1311, 1357); Muhammed b. İbrâhim es-Safevî el-Irâkī, Fetĥu’ś-śamed bi-şerĥi Śafveti’z-Zübed (Ezher Ktp., nr. 8706/1013; krş. Brockelmann, GAL Suppl., II, 113); Muhammed b. Ali b. Muhsin el-Hubeyşî el-Übbî, Fetĥu’l-mennân şerĥu Zübedi İbn Reslân (nşr. Abdullah b. Muhammed el-Habeşî, Beyrut 1409/1988); Muhammed b. Ahmed el-Ehdel, İfâdetü’s-sâdeti’l-Ǿumed bi-taķrîri meǾânî nažmi’z-Zübed (nşr. Muhammed Şâdî Mustafa Arbeş, Cidde 1426/2006). 3. LemǾu’l-levâmiǾ fî tavżîĥi CemǾi’l-cevâmiǾ. Tâceddin es-Sübkî’nin usûl-i fıkha dair eserinin şerhidir (Süleymaniye Ktp., Turhan Vâlide Sultan, nr. 93). 4. Şerĥu Minhâci’l-vüśûl. Beyzâvî’nin fıkıh usulüne dair eseri üzerine yazılmıştır (Brockelmann, GAL, I, 533). 5. TaǾlîķa Ǿalâ Elfiyye (İǾrâbü’l-Elfiyye). İbn Mâlik’in eserindeki bazı lafızlar açıklanmakta ve i‘rabı yapılmaktadır (Dârü’l-kütübi’z-Zâhiriyye, nr. 1639). 6. Tehźîbü’l-Eźkâr. Nevevî’nin eseriyle ilgili bir çalışmadır (Beyazıt Devlet Ktp., Bayezid, nr. 1633; Nuruosmaniye Ktp., nr. 744; Brockelmann, GAL, II, 118). 7. Muħtaśarü’l-Minhâc. Nevevî’nin Minhâcü’ŧ-ŧâlibîn’i üzerine yazılan bu eseri Yahyâ b. Takıyyüddin el-Halebî el-Faradî şerhetmiştir (Dârü’l-kütübi’z-Zâhiriyye, nr. 2019). 8. TaǾlîķa (Ĥâşiye) Ǿale’ş-Şifâ. Kādî İyâz’ın eseri üzerine yazılmıştır (Süleymaniye Ktp., Lâleli, nr. 442, 443; Dârü’l-kütübi’z-Zâhiriyye, nr. 1583; ayrıca bk. Brockelmann, GAL Suppl., I, 631). 9. Şerĥu Mülĥati’l-iǾrâb. Harîrî’nin eseriyle ilgilidir (Süleymaniye Ktp., Serez, nr. 3336; Râgıb Paşa Ktp., nr. 1388).
Kaynaklarda ayrıca şu eserleri de anılmaktadır: Ŧabaķātü’l-fuķahâǿi’ş-ŞâfiǾiyye, Şerĥu Śaĥîĥi’l-Buħârî (başından “Kitâbü’l-Ĥacc”ın sonuna kadar), Şerĥu’s-Sîreti’n-nebeviyye (Zeynüddin el-Irâkī’nin manzum eseri üzerine), Şerĥu eĥâdîŝi İbn Ebî Hamza, Şerĥu Muħtaśari İbni’l-Ĥâcib, Şerĥu Minhâci’ŧ-ŧâlibîn, Şerĥu’l-ErbaǾîne’n-Neveviyye, Şerĥu’l-Ĥâvi’ś-śaġīr (eksik), Şerĥu’l-Behceti’l-Verdiyye (eksik), İħtiśâru Ravżati’ŧ-ŧâlibîn, Muħtaśaru Edebi’l-ķāđî (Gazzî’nin), Muħtaśaru Ĥayâti’l-ĥayevân (Demîrî’nin). Bunlardan başka bazı sûrelerle ilgili tefsirleri, Kur’an ilimlerine ve kıraatlere dair manzum çalışmaları vardır.
BİBLİYOGRAFYA:
Makrîzî, es-Sülûk (Ziyâde), IV/3, s. 1235; a.mlf., Dürerü’l-Ǿuķūdi’l-ferîde fî terâcimi’l-aǾyâni’l-müfîde (nşr. M. Kemâleddin İzzeddin Ali), Beyrut 1412/1992, II, 291-293; İbn Tağrîberdî, el-Menhelü’ś-śâfî, I, 287-288; Necmeddin İbn Fehd, MuǾcemü’ş-şüyûħ (nşr. Muhammed ez-Zâhî), Riyad 1402/1982, s. 340-341; Sehâvî, eđ-Đavǿü’l-lâmiǾ, I, 282-288, 296; Ebü’l-Yümn el-Uleymî, el-Ünsü’l-celîl bi-târîħi’l-Ķuds ve’l-Ħalîl (nşr. Mahmûd Avde el-Kaâbine), Amman 1420/1999, II, 275-278; Dâvûdî, Ŧabaķātü’l-müfessirîn, I, 36-40; Keşfü’ž-žunûn, I, 596, 627; II, 1054, 1079, 1817, 1879; İbnü’l-İmâd, Şeźerât (Arnaût), IX, 362-363; Ahmed b. Muhammed Edirnevî, Ŧabaķātü’l-müfessirîn (nşr. Süleyman b. Sâlih el-Hizzî), Medine 1417/1997, s. 327; Şevkânî, el-Bedrü’ŧ-ŧâliǾ, I, 49-52; Muhammed b. Ahmed b. Abdülbârî el-Ehdel, İfâdetü’s-sâdeti’l-Ǿumed bi-taķrîri meǾânî nažmi’z-Zübed (nşr. M. Şâdî Mustafa Arbeş), Cidde 1426/ 2006, neşredenin girişi, s. 69-73; Fihristü’l-kütübħâneti’l-Ħidîviyye, III, 232, 246, 250; Serkîs, MuǾcem, I, 952-953; II, 1453; Brockelmann, GAL, I, 497, 533; II, 118; Suppl., I, 276, 631; II, 113, 741; Abdülganî ed-Dakr, Fihrisü maħŧûŧâti Dâri’l-kütübi’ž-Žâhiriyye: el-Fıķhü’ş-ŞâfiǾî, Dımaşk 1383/1963, s. 156, 163, 177, 206; Sezgin, GAS, I, 151; Esmâ el-Hımsî, Fihrisü maħŧûŧâti Dâri’l-kütübi’ž-Žâhiriyye: ǾUlûmü’l-luġati’l-ǾArabiyye: el-Luġa, Dımaşk 1393/1973, s. 69-70; a.mlf., Fihrisü maħŧûŧâti Dâri’l-kütübi’ž-Žâhiriyye: ǾUlûmü’l-luġati’l-ǾArabiyye: en-Naĥv, Dımaşk 1393/ 1973, s. 98-99; Ahmet Özel, Hanefi Fıkıh Âlimleri, Ankara 2006, s. 212-213; “Aĥmed b. Ĥüseyin er-Remlî”, Mv.Fs., I, 96.
Ahmet Özel