REŞÎD-i YÂSEMÎ

(رشيد ياسمى)

Gulâm Rızâ Reşîd-i Yâsemî (1896-1951)

İranlı yazar, bilim adamı ve şair.

28 Cemâziyelâhir 1314 (4 Aralık 1896) tarihinde Kirmanşah’a bağlı Gehvâre kasabasında doğdu. Asıl adı Gulâm Rızâ’dır. Edip ve entelektüel şahsiyetlerin yetiştiği bir aileden gelmektedir. Babası Muhammed Velîhan Mîr Penc hattat, şair ve nakkaştı. Anne tarafından dedesi divan sahibi ve Şems ü Tuġrâ adlı tarihî romanın yazarı Muhammed Bâkır Mirza Hüsrevî’dir. İlk eğitimini Kirmanşah’ta alan Reşîd-i Yâsemî özel hocalardan Fars dili ve edebiyatı

okudu, Arapça ve Fransızca öğrendi. Ardından gittiği Tahran’da Saint Louis Lisesi’nden mezun oldu (1913). Bu okulda Nizâm Vefâ isimli Farsça hocasının teşvikiyle şiire yöneldi. Şiirlerinde “Reşîd” mahlasını kullandı. Öğrenimini tamamladıktan sonra önce Kültür ve Maliye bakanlıklarında, ardından saray kalem dairesinde çalışmaya başladı. O günlerde, sonraları adı Meliküşşuarâ-yi Bahâr tarafından Encümen-i Dânişkede olarak değiştirilecek olan Cerge-i Dânişverî’yi kurdu. Bu toplulukta Bahâr ve onun arkadaşlarından olan Saîd-i Nefîsî, İkbâl-i Âştiyânî, Seyyid Rızâ Hünerî ve İbrâhim Ülfet gibi edebiyat ve fikir adamlarıyla çalıştı. “İnkılâb-ı Edebî” başlığı altında Fransızca’dan tercüme ettiği yazı dizisi Dânişkede dergisinde yayımlandı. Ardından Encümen-i Edebî-i Îrân kuruldu. Burada İbn Yemîn-i Tuğrâî’nin hayatını anlattığı ilk telif yazısını neşretti. Kısa bir süre sonra Alî-yi Deştî’nin kurduğu Şafaķ-ı Sorħ adlı gazetede edebî tenkit yazıları kaleme aldı ve zamanının yazar ve şairlerini eleştirdi. Bu yazılar sayesinde edebiyat çevrelerinin dikkatini çekti. Îrân, Nev Bahâr, Âyende, TaǾlîm ü Terbiyet, Armaġān, Mihr ve Ferhengistân gibi gazete ve dergilerde makale ve şiirleri yayımlandı. Bu arada İngilizce’sini ilerletti ve Ernst Herzfeld’in derslerine katılarak Pehlevîce öğrendi. 1933 yılında Tahran Üniversitesi açıldığında Edebiyat Fakültesi’nin İslâm Tarihi Kürsüsü hocalığına getirildi. Dânişserâ-yi Âlî’de ders verdi. Ferhengistân-ı Îrân üyeliğine seçildi. 1946’da Fransa’ya gitti ve orada iki yıl kaldı. 2 Mart 1949 tarihinde Edebiyat Fakültesi’nde verdiği bir konferans esnasında kalp krizi geçirdi. Tedavi için Avrupa’ya gitti. Bir süre sonra döndüğü Tahran’da 9 Mayıs 1951 tarihinde öldü.

Daha çok klasik İran edebiyatı araştırmacısı olarak tanınan Reşîd değişik türlerdeki şiirlerinde kafiyelerin yerini değiştirerek yenilik yapma çabalarına, “mukattaât” ismiyle yeni bir şekil kullanmasına, yeni türeyen kelimelere şiirinde yer vermesine rağmen eski üstatların şiir üslûbunu takip eden Dânişkede topluluğunun belirlediği kurallara bağlı kalmış, Horasan ve Irak üslûbu arasında bir üslûbu benimsemiş, bugünün şiirini dünün şiirine bağlayan halkalardan biri olmuştur. Yeni mazmunları eski şiirin kalıbına dökmüş, ahlâk ve hikmeti şiirine yerleştirmiştir. Ancak bu tür şiirleri genelde ağır ve sanatlı olup tekrarlar göze çarpmaktadır.

Eserleri. Döneminin sosyal ve kültürel değişikliklerini yansıttığı 2000 beyit civarındaki şiirleri önce Münteħâbât-ı EşǾâr-ı Reşîd (Tahran 1312), daha sonra Dîvân-ı ŞiǾr-i Reşîd-i Yâsemî (Tahran 1338) adıyla yayımlanmıştır. Telif Eserleri: Aĥvâl-i İbn Yemîn (Tahran 1304); Ķānûn-ı Aħlâķ (Tahran 1307); Târîħ-i Milel ü Niĥal (Tahran 1315 hş.); Âǿîn-i Nigâriş-i Târîħ (Tahran 1316 hş.); Edebiyyât-ı MuǾâśır (Tahran 1316 hş.); Maķālât ve Risâlehâ (nşr. Îrec Efşâr - Muhammed Resul Deryâgeşt, Tahran 1373 hş.). Neşirleri: Dîvân-ı Muĥammed Bâķır-ı Ħüsrevî (Tahran 1303 hş.); Selâmân u Ebsâl-ı Câmî (Tahran 1305 hş.); Enderznâme-i Esedî-i Ŧûsî (Tahran 1306 hş.); Neśâyiħ-i Firdevsî (Tahran 1306 hş.); Muķaddime ber Dübeytîhâ-yı Bâbâ Ŧâhir-i ǾUryân (Tahran 1306 hş.); Dîvân-ı Hâtif-i İśfahânî (Tahran 1307 hş.); Münteħabât-ı EşǾâr-ı Ferruħî-i Sîstânî (Tahran 1311); Dîvân-ı MesǾûd-i SaǾd-i Selmân (Tahran 1318 hş.); EşǾâr-ı Güzîde-i MesǾûd-i SaǾd-i Selmân (Tahran 1319 hş.). Külliyyât-ı Ħâce Cemâleddîn Selmân-ı Sâvecî (Tahran, ts.); Tercümeleri. Pehlevîce’den: Enderz-i Ûşner Dânâk (Tahran 1313 hş.); Enderz-i Âzerpâd Mar Sipendan (Tahran, ts.); Erdâvîr ǾAfnâme (Tahran 1314 hş.). Fransızca’dan: Neśâyiĥ-i Epiktutos Ĥakîm (Tahran, ts.); Târîħ-i ǾUmûmî-i Ķarn-ı Hicdehum (Albert Malet’den, Tahran 1310); Târîħçe-i Nâdirşâh (Minorsky’den, Tahran 1313 hş.); Âŝâr-ı Îrân (Andre Godard’dan, Tahran 1314 hş.); Îrân der Zamân-ı Sâsâniyân (Arthur Christensen’den, Tahran 1317 hş.); Ez Ķaśr-ı Şîrîn be Ŧûs (Tahran, ts.). İngilizce’den: Âǿîn-i Dûstyâbî (Dale Carnagie’den, Tahran 1320 hş.); Târîħ-i Cengîz (Harold Lamp’dan, Tahran 1313 hş.); Târîħ-i Edebiyyât-ı Îrân -ez Âġāz-ı Śafeviyye tâ ǾAśr-ı Ĥâżır- (Edward Browne’dan, Tahran 1316 hş.); Maķām-ı Îrân der Târîħ-i İslâm (David Margoliouth’tan, Tahran 1321 hş.); Teâtr-ı Manžûm-ı Ânuş (Tomanyanis’ten, Tahran, ts.).

BİBLİYOGRAFYA:

Abdülhamîd Halhâlî, Teźkire-i ŞuǾarâ-yı MuǾâśır-ı Îrân, Tahran 1333 hş., I, 180-188; Muhammed İshak, Süħanverân-ı Îrân der ǾAśr-ı Ĥâżır, Delhi 1351 hş., I, 92-105; Zehrâ-yi Hânlerî [Kiyâ], Ferheng-i Edebiyyât-ı Fârsî, Tahran 1366 hş., s. 233-234; Abdürrefî‘ Hakīkat, Ferheng-i ŞâǾirân-ı Zebân-ı Fârsî, Tahran 1368 hş., s. 229-230; M. Bâkır-ı Bürkāî, Süħanverân-ı Nâmî-yi MuǾâśır-ı Îrân, Kum 1373 hş., III, 1528-1534; Yahyâ Âryanpûr, Ez Nîmâ tâ Rûzgâr-ı Mâ, Tahran 1376 hş., III, 138-145; Munibur Rahman, “Raѕћid Yāsimī”, EI² (İng.), VIII, 448; Dihhudâ, Luġatnâme (Muîn), VII, 10655.

Mustafa Çiçekler